Madde Detay

Balıkesir Edremit'te doğdu. Asıl adı İsmail Hakkı'dır. İlköğrenimine Edremit’te başladı; Edremit Rüşdiyesi (1904), Bursa İdâdîsi (1909) ve Dârülfünûn-ı Osmânî Hukuk Mektebini (1913) bitirdi. Dârülfünun öğrencisiyken konferanslarına devam ettiği Türkocağı’nda dönemin önde gelen edip ve düşünürleriyle tanıştı (Sağlam 2009). Bursa İdaidisindeyken edebiyat öğretmeni Hüseyin Siret'ten etkilendi ve edebiyat öğretmeni olmaya karar verdi. Maarif Nezaretinin açtığı sınavı kazanıp, Kastamonu Sultânîsi edebiyat öğretmenliğine tayin edilince (1913) hem İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin kulüp müdürlüğünü, hem de bu cemiyetin yayın organı olan Köroğlu gazetesinin başyazarlığını üstlendi. Daha sonra Yeşil Ilgaz adıyla çıkan gazetede I. Dünya Savaşı ile ilgili yazılar yazdı. 1918'de görevini İzmir'e naklettiren İsmail Habip, İzmir'in işgali üzerine Balıkesir'e gidip Milli Mücadele'ye katıldı. İzmir'e Doğru (Balıkesir, 1919-1920) dergisini yönetti. İşgallerin artması üzerine tekrar Kastamonu'ya gitti. Burada çıkan Açıksöz gazetesinde (15 Haziran 1919-14 Aralık 1931) başyazılar ve fıkralar yazdı. Kastamonu Sultânîsinde başladığı edebiyat öğretmenliğini; İzmir Sultânîsi ve Ankara Lisesinde sürdürdü. Ankara Lisesindeyken Yunus Nadi’nin Yeni Gün gazetesinde yazdı. Edirne Marif Müdürü olarak görev yaptı (1923). Adana ve Antalya'da maarif eminliği görevlerinde bulundu (1927-1932). Adana'da sonradan Çukurova'da Memleket adını alan Adana Mıntıkası Maarif Mecmuası 1928-1930, 40 sayı)'nı çıkardı. Maarif eminlikleri kaldırılınca Galatasaray Lisesine edebiyat öğretmeni olarak tayin edildi. 1943'te 7. dönem Sinop milletvekili olarak meclise girdi. Emekliye ayrıldıktan sonra kendini tamamen yazmaya adayan İsmail Habip, 17 Ocak 1954’te gırtlak kanserinden öldü. Kabri Merkez Efendi Mezarlığı’ndadır.

İsmail Habip Sevük, gerek edebiyat tarihçiliğimizin gerek gezi edebiyatımızın önemli isimlerindendir. Fakat o daha çok edebiyat tarihçisi olarak öne çıkmıştır. Onun hem bu alandaki hem de kendi imzasını taşıyan ilk eseri Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi (1924)'dir. İsmail Habip, Tarsus'ta Atatürk'ün "En büyük şairimiz kimdir?" sorusuna Lâtife Hanım'ın "Tevfik Fikret" cevabını vermesine itiraz etmiş ve eseri yazma amacını şöyle dile getirmiştir: "İçimde bir şey burkuldu. Kanaatimce Servet-i Fünun Edebiyatı devrini bitirmişti. Her şeydem sarfınazar, dilleri sun'îydi, alafrangaydı ve edebiyatlarının içi de Fransız edebiyatlarından aksetme titrek bir gölge idi. Fakat hâlâ Fikret en büyük şair ve Cenap'la Süleyman Nazif en büyük nâsir öyle mi? 'Gençliği Serveti Fünun nüfuzundan kurtarıp Türkçemize getirmek için çalışmak boynumun borcu olsun.' dedim ve Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi'ni o hınçla yazmaya başladım. Eser dokuz ayda bitti." (Baltacıoğlu 1945). İsmail Habip; “Medhal”, “Tanzimat Edebiyatı”, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, “Millî Cereyan Edebiyatı” adlı dört bölümden oluşan eserde, Tanzimat devrinden başlayıp Cumhuriyet'e kadarki dönemi ele almış ve ara ara Fransız edebiyatı ile Türk edebiyatı arasında mukayeseler yapmıştır. Kitap yayımlandığında yazarın bazı öznel değerlendirmeleri dolayısıyla; Mehmet Rauf, Cenap Şahabettin, Ahmet Hâşim, Fazıl Ahmet Aykaç gibi isimlerin de dahil olduğu kalem tartışmalarını başlatmıştır. İsmail Habip, tenkitlere karşılık vermiş ve cevap niteliğindeki yazılar Neler dediler?: Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi Hakkında Tenkidler ve Cevablarım (1928) adlı eseri oluşturmuştur. Avrupa Edebiyatı ve Biz hariç tutulduğunda İsmail Habip'in diğer edebiyat tarihleri Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi'nin düzenlenmiş hâlleri olarak görülebilir.

Adana Maarif Emini iken Maarif Vekâleti tarafından Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi'ni yeniden yazmakla görevlendirilen İsmail Habip, bu eserde bazı düzenlemeler ve ilaveler yapmış, Edebî Yeniliğimiz adıyla; ilk cildi 1931'de, ikinci cildi 1932'de olmak üzere iki cilt hâlinde yeniden yayımlamıştır. Edebî Yeniliğimiz adlı iki ciltlik eserinde, batı tesirinde gelişen Türk edebiyatını ele almıştır. Eserin tasnifini edebî dönemlerden hareketle yapmıştır. Ele aldığı edebî dönemleri, sanatçıları kendi içinde ayırdığı alt başlıklarda değerlendirmiştir. Bu tasnif metodunu eserin bütününe uygulamıştır (Özen 2011: 50). Ders kitabı olarak hazırlanan Edebî Yeniliğimiz'de didaktik amaçlı edebî metin örneklerine ve manzumelere yer verilmiştir. Metinler üzerinde derinlemesine bir tahlil yapılmamıştır. İsmail Habip, Maarf Vekâletinin 1935 tarihli Lise Edebiyat Programı'ndaki esasları doğrultusunda kitabın ikinci baskısını tek cilde indirerek yapar. Galatasaray'daki edebiyat öğretmenliğine başladıktan sonra daha çok öğrencilere pratik fayda sağlaması düşüncesiyle, edebiyat tarihi bilgisiyle edebî metin örneklerini ayrı iki ciltte toplama fikri doğar. 1940 yılında temeli Edebî Yeniliğimiz'e dayanan birici cildi, Edebiyat Tarihi, ikinci cildi Edebiyat Antolojisi olarak düzenler ve Yeni Edebî Yeniliğimiz'i bastırır (Özcan 1999: 65). Edebiyat Bilgileri (1942) İsmail Habip, tarafından edebî sanatları, vezinleri ve edebî türleri öğretmek amacıyla öğrenciler için yazılmıştır.

Avrupa Edebiyatı ve Biz: Garptan Tercümeler İsmail Habip'in edebiyat tarihleri arasında ayrı bir yerde durmaktadır. Çünkü ders kitabı olarak hazırlanmamıştır. Yazar ayrıca, eserin mukaddime kısmında "bugünün Türk genci için bir kültür ölçüsü" olmak üzere kaleme aldığını belirtmiştir. İki ciltlik eserde başlangıcından 1940'lara dek Avrupa edebiyatıyla Türkler'in İslâm medeniyeti dairesine girdikten sonraki edebiyatları ve Avrupa Ortaçağı ile İslâm medeniyetinin teşekkülü mukayeseli olarak anlatılmaktadır. Özellikle Batı dillerinden yapılmış, oldukça zengin açıklamalı tercümeler bibliyografyası eserin önemini artırmaktadır (Sağlam 1999). Bu eser de tartışmalara yol açmış; Eşref Edip, İsmail Habip'in İslâm medeniyeti hakkında verdiği hükümlere tepki göstermiş ve ikisi arasında kalem münakaşaları olmuştur.

Tunadan Batıya (1935) ve Yurttan Yazılar (1943) İsmail Habip'in gezi edebiyatında da mühim bir isim olduğunu göstermektedir. 1933'te Avrupa seyahatine çıkan İsmail Habip, gezi yazılarını Cumhuriyet'te "Avrupa Seyahatinden Notlar" başlığı altında yayımlamıştır. Bu yazıları daha sonra Tunadan Batıya'da toplamıştır. "Edebiyat Âleminde Bir Rekor" başlıklı haberde kitabın 3500 adet basıldığı ve dört ay içinde mevcudunun kalmadığı bildirilmektedir (Gezer 2001: 105). Yurttan Yazılar, Adana'dayken çıkardığı Maarif ve Memleket dergilerindeki yazıları ile 1936 yılında yaptığı yurt içindeki gezi yazılarından oluşmaktadır. Gezer, İsmail Habip'in bakış açısının farklı olduğunu vurgulamış ve Yurttan Yazılar'ın önemini şöyle değerlendirmiştir: "İsmail Habip bir şehri sadece bu şekilde görmemekle kalmakta, ilgili şehir hakkında eski ve yeni tarihlere, eski ve yeni seyahatnamalere, yerli ve yabancı kaynaklara bakmakta, Divan ve Halk şiirinden örnekler vermekte, Nene Hatun gibi belli bir tarihi ve olayı yaşayan kişilerle görüşmekte, gezdiği yerleri daima o yeri iyi bilenlerle gezmektedir. Başta Evliya Çelebi, Kâtip Çelebi ve İbn Batuta olmak üzere tam 126 sayfalık kaynak ismi kitabın sonundaki kaynakçaya alınmıştır." (Gezer 2001: 124). İsmail Habip'in basılı eserleri dışında Kastamonu'dayken Darüleytam öğrencilerinin oynaması için yazdığı Kadınlık Erkeklik adlı bir piyesi bulunmaktadır. 9 Şubat 1918'de oynandıktan sonra Köroğlu gazetesinde yayımlanan oyun, kitaplaşmamıştır.