Madde Detay

İstanbul’da Molla Gürânî Mahallesi’nde doğdu (Necatigil 1983: 403). Babası Siroz sancağı muhasebecilerinden Ali Rıza Bey, annesi Fatma Neyyire Hanım’dır. Kardeşi Hüseyin Cahit Yalçın tanınmış edip, romancı ve gazetecidir. Devamlı okuyan ve aktüel hayatla yakından ilgilenen bir ailenin mensubuydu (Altuniş Gürsoy 2001: 1).

İlköğrenimine Molla Gürâni’deki mahalle mektebinde başladı. Sonra babasının aşar müdürü olarak tayin edildiği Balıkesir’de İbtidaî Mektebine devam etti. Bir, bir buçuk sene sonra İstanbul’a dönen Hüseyin Suat, Beyazıt Rüştüyesinde tahsilini sürdürdü. Arkasından Drama sancağı Rüştiye Mektebine girdi. Bir iki sene sonra Rumeli’den gelen muhacirlerin mekteplere yerleştirilmeleri Hüseyin Suat’ı okulsuz bıraktı. Rüştiye tahsilini tamamlayamayan on üç yaşındayken babasının ısrarıyla Tıbbiye Mülkiyesine girdi (Altuniş Gürsoy 2001: 1). 1886 yılında hekim olarak atandığı Midilli Belediyesinde üç yıl kadar çalıştı, sonra İstanbul’a döndü ve İstanbul Belediyesinde hekim olarak görev yaptı. 1893’te gittiği Paris’te çocuk hastalıkları uzmanlığı yaptı. 1895’te İstanbul’a döndü; bir süre sonra Suriye sıhhiye müfettişliğine atandı. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra İstanbul’a döndü ve Meclis-i Âli-i Umur-ı Sıhhiye üyeliğine getirildi. Bu meclis kaldırılınca serbest hekimlik yaptı. Mütâreke’den sonra Millî Mücadele’ye katılmak üzere Ankara’ya gitti. Hekim olarak mecliste ve Anadolu’nun çeşitli yerlerinde hizmet etti. Cumhuriyet’ten sona yeniden İstanbul’a döndü. Denizyolları tabibi olarak gemilerde çalıştı (YKY 2010: 1104). 1896'da Servet Paşa ailesinden Saide Hanım’la evlendi. Bu evlilikten Safvet adını verdiği bir erkek çocuğu dünyaya geldi. Eşi kısa bir süre sonra vefat edince 1898 yılında Yusuf Ziya Paşa’nın kızlarından Efzayiş Hanım’la ikinci evliliğini yaptı. 21 Mart 1942 yılında öldü. Feriköy Mezarlığındaki aile kabristanına defnedildi.

On dört yaşında iken yazdığı bir gazeli Şeyh Vasfî’nin delâletiyle Tercümân-ı Hakîkat’in edebî kısmında yayımlandı. Ancak eski tarzda şiirler yazmaya çok fazla devam etmedi. Eski tarz şiirlerinde Muallim Naci etkisi görülür. Fransa’dan döndükten sonra Mekteb, Malûmat, Aşiyan, Mütâlaa gibi dergilerde yeni tarzda şiirler yayınladı. 1896'da Servet-i Fünûn hareketine katıldı. Muallim Naci'den sonra Hâmid'in etki dairesine giren şair, eski tarz gazellerden uzaklaştı. Şam'da bulunduğu yıllarda yazdığı şiirlerin 57'sini 1910'da Lâne-i Melâl adıyla yayımladı. Bu şiirlerinde daha çok Cenap Şehabettin’in tesiri görülmektedir (Büyük Türk Klasikleri 1990: 39). Ayrıca bu dönem şiirlerinde Ziya Paşa, Namık Kemal, Tevfik Fikret, Halit Ziya’nın da etkileri söz konusudur (Altuniş Gürsoy 2009: 16). Meşrutiyet dönemine kadar şiirlerinde aşk, kadın, ölüm, tabiat, din, millet, vatan, gibi temaları işledi. Bu şiirleri gerek muhteva, gerek şekil, gerekse dil itibariyle Servet-i Fünûn döneminin özelliklerini yansıtır. 1910’lardan itibaren ise Hüseyin Suat’ın sanatı yön değiştirmeye başladı. Bundan evvel hâdiseleri lüzumundan fazla ciddiye alıp, onların tazyiki altında ezilmekten usanan şair, hayatı kayıtsızlığa uygun bir görüşle ele almayı tercih etti ve bu tercih onu mizahla uğraşmaya sevk etti (Karaalioğlu 1982: 687). BMillî Mücadele yıllarında Anadolu’ya geçen şair, Türkçülük cereyanının da tesiriyle, hece vezniyle ve sade bir Türkçeyle manzumeler kaleme aldı (Altuniş Gürsoy 2009: 15). “Gâve-i Zâlim”, “Gâve-i Mazlum”, “Gâve” gibi imzalarla yazdığı mizahî şiirlerini Gâve Destanı adıyla 1923’te bastırdı. Bu mizahî eserinde devrinde görülen aksaklıkları dile getirdi. (Gürman Şahin 2018: 13). Mizah vadisinde manzumelerinin yanında mensur mizahî yazılar da yazdı. (Büyük Türk Klasikleri 1990: 39). Mensur yazılarında devrin siyasî gidişini ve bu gidişe yön veren idarecileri keskin, sivri ve oldukça cesur bir dille hicvetti. (Altuniş Gürsoy 2001: 275).

Servet-i Fünûncular içerisinde en çok tiyatro eseri yazan ve tiyatro ile ilgilenen Hüseyin Suat’ın en başarılı eserleri Meşrutiyet'ten sonra yazdığı tiyatrolarıdır (Banarlı 1971: 1048). Tiyatro eserlerinden ilki olan Şehbal yahut İstibdad’ın Son Perdesi’nde Abdülhamit dönemindeki hafiye teşkilâtının başındaki Fehim Paşa’nın hafiye teşkilâtını kendi özel çıkarları için nasıl kullandığı dile getirilmektedir. Eser, bütün tezli eserlerin kusurlarını taşımaktadır. Yazar, bu eserinden sonra komediye yönelir (Enginün 2010: 716). Tek perdelik bir komedi olan ve Kalem dergisinde tefrika edilen Devâ-yı Aşk’ta bir hastalık olarak ifade edilen aşkın, insan hayatındaki yeri tartışılmaktadır. Kalem dergisinde tefrika edilen diğer eseri Hülle tek perdelik bir vodvildir. Bu eser “hülle” ile alay etmek üzerine kuruludur. Hece vezniyle kaleme alınan ve Servet-i Fünûn dergisi ile Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen Ahirette Bir Gün'de insanoğlunun ne olup olmadığı sorgulanmaktadır. Bir bulvar komedisi sayılabilecek Çifteli Mikroplar, eşini aldatan zengin bir erkeğin düştüğü zor durumun anlatıldığı bir perdelik oyundur. Üç perdelik Yamalar adlı tezli piyesinde ise yabancı kadınlarla evlenmenin millet ve memleket menfaatleri açısından doğuracağı kötü sonuçlar anlatılarak, iyi yetişmiş gençlerin, iyi tahsil ve terbiye görmüş Türk kızlarıyla evlenmesi gerektiği fikri işlenmektedir. Vakası tek hatlı basit bir aşk hikâyesi olan ve hiçbir aksiyonun bulunmadığı Tayyare adlı piyes de yazarın komedileri arasında yer almaktadır. Hece vezniyle yazılmış bir perdelik manzum fantezi olan Ana Karnında Son Gece adlı piyeste insan hayatının ana karnındaki oluşumundan bahsedilirken, hayatın bazı temel gerçekleri sorgulanmaktadır (Altuniş Gürsoy 2001: 135-178).

Hüseyin Suat’ın bazı piyesleri ise adaptedir. Albin Valabrégue - F. Wicheler’in Carolie et Cie adlı eserinden adapte edilmiş Kirli Çamaşırlar üç perdelik bir vodvildir. Kundak Takımı da Andre Slyvane’nin La Layette adlı eserinden adapte edilmiş üç perdelik bir vodvildir. Geniş bir şahıs kadrosunun yer aldığı eserde evlilik aleyhtarı ve serbest aşk taraftarı fikirler gibi konuların işlendiği birbiri içine girmiş birçok vaka ele alınmaktadır. Kayseri Gülleri, Hüseyin Suat’ın Münir Nigâr ile birlikte Belçikalı Frantz Fonson ile Fernand Wicheler’in Le Mariage de Mlle Beulemans adlı eserinden adapte ettiği üç perdelik komedisidir. Romain Coolus’un M. Hennequin adlı eserinden adapte edilen bir diğer piyesi Acemi Çaylaklar’da halalar etrafında geçen birtakım olaylar konu edilmektedir. Üç perdelik vodvil Ballı Baba ise Mahmut Sadık Bey’in bir romanından adaptedir. Adı daha sonra Sanat Vesikaları olarak değişen eserin İstanbul’un bir kenar semtinde geçen vakası, sınır tanımaz bir sanat aşkı ve bu aşkın yaptırım gücü etrafında şekillenir (Altuniş Gürsoy 2001: 187-231).

Toplumda gördüğü önemli sosyal meseleleri konu edinen Hüseyin Suat’ın tiyatrolarında da mizah kuvvetli bir unsurdur ve piyeslerinin bazıları Dârülbedâyi ile Tepebaşı kışlık tiyatrolarında oynanmıştır (YKY 2010: 1104).