Madde Detay

Mehmet Behçet, Rumi 1306-Miladi 1890 yılında Halep’te doğmuştur. Babası Halep Bidâyet Mahkemesi Başkâtibi Mehmet Beşir Efendi’dir. Annesi ise Üsküdarlı Dayıoğlu namıyla bilinen rüsûmat muhasebecisi Rıza Efendi’nin kızı Emine Maide Hanım’dır. Önceleri “Mollaoğulları”, sonra “Katipzâde” ismiyle bilinen aile, Cumhuriyet’le birlikte 1934’te “Yazar” soyadını kullanmıştır. İlkokulu Halep’te, liseyi Selanik’te tamamlayan Mehmet Behçet, 28 Temmuz 1910 tarihinde İstanbul Darülfünunu Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Hukuk fakültesine devam ederken Orman ve Maâdin ve Ziraat Nezâreti Hukuk Müşavirliği Kalemi’nde staj yapan Mehmet Behçet, 1908-1910 yılları arasında Tanin ve Tasvir-i Efkâr gazeteleri adına muhabirlik ve seyahatler yapmış ve yine 1910 yılında maaşlı olarak ilk defa Adliye Nezareti’nin yayın organı Ceride-i Adliye’de muharrir olarak çalışmıştır. Aynı yıl içerisinde Beyrut Sultanisi edebiyat öğretmenliğine tayin edilmiş, Beyrut’un 1918 yılında İtilaf devletlerince işgal edilmesiyle İstanbul’a dönmüştür. Bir müddet İstanbul’da bulunmuş, daha sonra Kastamonu Sultanisi müdürlüğü göreviyle Kastamonu’ya gitmiştir. 1921 yılına kadar Kastamonu’da bu görevini sürdüren yazar, Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü için Ankara’ya gitmiş, burada Dâhilî İrşad ve Propaganda memurluğu ve daha sonra İstihbarat Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur. Bu görevleri esnasında Ankara Kız Öğretmen Okulu'nda Türkçe ve edebiyat dersleri vermiştir. Mehmet Behçet, Ankara’daki bu memuriyetlerinin ardından ikinci kez Kastamonu’ya Maarif Müdürlüğü görevi için dönmüştür (30 Eylül 1922-6 Ekim 1923). Kastamonu’daki bu görevinin ardından Maarif Vekâleti Müfettişliği vazifesiyle tekrar Ankara’ya giden yazar, çeşitli maarif dairelerinde müdürlük görevinde bulunur (6 Ekim 1923-30 Ekim 1927). Kastamonu ve Ankara’da çeşitli devlet dairelerinde görev yapan Mehmet Behçet, İstanbul’a edebiyat öğretmenliği vazifesiyle dönerek hayatının sonuna kadar orada kalmıştır. İlk olarak Üsküdar Erkek Lisesi'nde (6 Kasım 1927-31 Ağustos 1929), daha sonra Kabataş Erkek Lisesi'nde (1 Eylül 1929-1 Ekim 1934) edebiyat öğretmenliği yapmış ve Haydarpaşa Lisesi'nde meslek hayatını tamamlamıştır. Bu arada Saint Joseph Fransız Lisesi'nde 1948-1949 yılları arasında bir sene ders vermiş, Haydarpaşa Lisesi edebiyat öğretmeni iken 8 Kasım 1951’de gözlerindeki rahatsızlıktan ötürü görevinden ayrılmış ve 2 Temmuz 1980 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetmiştir.

Mehmet Behçet’in edebiyata olan ilgisi Halep İdadisi'nde iken başlamış, Selanik’te hocaları Muallim Cudi, Kazım Nami ve Muslihiddin Âdil sayesinde oldukça artmıştır. Daha sonra hukuk tahsili için İstanbul’a gelen Mehmet Behçet, kendini burada zengin bir şiir ve edebiyat ortamı içinde bulur. Fecr-i Âti topluluğunu oluşturacak olan gençlerle üniversite sıralarında bir araya gelir ve topluluğun en genç üyelerinden biri olarak 24 Şubat 1910’da Fecr-i Âti’ye katılır. Fecr-i Âti topluluğunun sanat ve edebiyat anlayışına uygun şiir ve mensur şiir tarzında fanteziler kaleme alan Mehmet Behçet’in ilk yazısı Hanımlara Mahsus Gazete’de çıkmıştır. Daha sonra Bahçe, Servet-i Fünun, Resimli İstanbul, Resimli Kitap, Şehbal, Tasvir-i Efkâr, Beyrut, Nedim, Musavver Muhit, Âşiyân, Mehâsin, Şiir ve Tefekkür, Tanin, Şair, Kanad, Açıksöz, Gençlik, Anadolu Duygusu, Sebilürreşad, Anavatan Mecmuası, Çocuk Dünyası, İctihad, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, Yücel, Yedigün gibi dönemin önemli süreli yayınlarında şiirleri ve yazıları yayımlanmıştır. Yukarıdaki süreli yayınlarda “Mehmet Behçet”, “M. Behçet”, “Nidâ”, “M.B.”, “Tosya M.B.”, “Muallim Mehmet Behçet” imzalarıyla karşımıza çıkan yazarın özellikle Tanin gazetesinde imzasız yazıları da bulunmaktadır. Yaklaşık olarak kırk yılı bulan yazı hayatının (1908-1948) ilk döneminde Fecr-i Âti topluluğunun sanat ve edebiyat anlayışına uygun şiir, mensur şiir ve fanteziler kaleme almıştır. Büyük çoğunluğu Servet-i Fünun’da yayımlanan şiirlerden oluşan Erganun isimli şiir kitabını 1911 yılında yayımlar. 1925 yılında bir kısmı daha önce süreli yayınlarda yayımlanan ve fantezi adı verilen mensur parçalardan oluşan Buhurdan yayımlanır. Yumak ise şairin 1938’de basılan ikinci ve son şiir kitabıdır. Ayrıca şairin kütüphanesinin bağışlandığı İ.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde bulunan yayımlanmamış Çile isimli şiir kitabı, Kutu Kapakları isimli manzum hiciv parçalarının olduğu bir eser ve Mahuf Uçurumlar adlı manzum-mensur karışık bir eseri daha vardır. Basılmamış bu eserlerin yanı sıra şairin Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah (3 Cilt), Genç Dramaturglarımız ve Eserleri, Orhan’ın Kuruntusu (nakil) isimli basılmamış eserlerinin olduğu da ifade edilmektedir. Mehmet Behçet’in şiirleri konu ve şekil açısından çeşitlilik gösterir. Aşk, tabiat, toplum, din, sanat, hikmet gibi konuların yanı sıra özellikle Kutu Kapakları isimli yayımlanmamış eserinde toplumsal ve siyasal hayata ilişkin hicivler kaleme almıştır. Özellikle Erganun'da diğer Fecr-i Âti şairlerinde olduğu gibi daha çok ferdi konulara yer veren şair, Cumhuriyet sonrası kaleme aldığı şiirlerde halk ve divan edebiyatına ait imaj, mazmun ve benzetmelerden faydalanmıştır. Mehmet Behçet, şiirlerinde farklı nazım biçimleri kullanmıştır. Bu nazım biçimleri arasında yeni Türk şiiri nazım biçimlerinden soneyi, divan şiiri nazım biçimlerinden kıt’a ve mesneviyi, halk şiiri biçimlerinden ise koşma nazım biçimini çoğunlukla tercih eder. Ayrıca şiirlerinde sıklıkla aruz veznini kullanmasına rağmen Cumhuriyet sonrasında hece vezniyle de şiirler kaleme almıştır. Mehmet Behçet’in üzerinde durduğu ve eserler kaleme aldığı bir diğer edebi tür ise mensur şiirdir. Şairin döneminde “fantezi” olarak da tanımlanan mensur parçalarında ele aldığı konular, şiirlerindekilerle benzerlik göstermektedir.

Mehmet Behçet, şiir, mensur şiir türleri dışında edebiyat, kültür, siyasi-sosyal ve eğitim konulu yazılar ve eserler kaleme almıştır. Edebiyata dair kaleme aldığı Genç Şairlerimiz ve Eserleri, 6 Mart 1936’da Kadıköy Halkevi'nde verilen konferansın metni olup aynı yıl içerisinde kitap olarak basılan inceleme mahiyetinde bir eserdir. 1908’den 1936’ya kadar Türk şiirinin bir görüntüsünü ortaya koymaya çalışan Mehmet Behçet, bu yıllar arasındaki şairlere ve bu şairlerin şiir kitaplarına değinmiştir. Genç Romancılarımız ve Eserleri de 8 İkinci Kânun 1937’de yine Kadıköy Halkevi'nde verilen bir konferansın metni olup aynı yıl içerisinde kitap olarak basılmıştır. Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı Mehmet Behçet’in hayattayken basılan son eseridir. Antoloji mahiyetindeki bu eserin “Hayatta bulunan edebiyatçılarımızın hal tercümelerini, neşrettikleri eserlerin bibliografisini ve en güzel parçalarını” içereceği ifade edilmiştir. (Yazar 1938: 9) Edebiyatçılar Âlemi, Mehmet Behçet Yazar’ın ölümünden sonra kitap haline getirilmiştir. Yedigün dergisinde “Edebiyatçılarımızı Tanıyalım” başlığı altında tefrika edilmiş, antoloji mahiyetindeki bu eser, 97 şair ve yazarın monografisini ihtiva eder.

Mehmet Behçet, genellikle memur olarak gittiği şehirlerin tarihine ve kültürüne ilişkin eserler de kaleme almıştır. Refik Temimi ile birlikte yazdığı Beyrut Vilâyeti isimli iki ciltlik eseri, Beyrut hakkında ayrıntılı bilgiler veren bir ansiklopedi mahiyetindedir. Kastamonu Âsar-ı Kadîmesi isimli eser de benzer şekilde Kastamonu’daki kültürel ve tarihi eserler hakkındadır. Yazar, bu eserlerinin dışında dönemin süreli yayınlarlarında eğitim, siyasi ve sosyal konulu yazılar kaleme almış, Fransızcadan çocuklara ilişkin didaktik mahiyette eserler uyarlamış ve nakletmiştir.