Madde Detay

19 Cemaziyelevvel 1078/1667 tarihinde İstanbul'da doğdu. Kazasker Manisalı Ak Mahmud Efendi'nin oğludur. Bundan dolayı Ak Mahmud Efendi-zâde Zeynelâbidin Seyyid Mehmed Efendi olarak tanındı. Öğrenimi esnasında Şeyhülislâm Ebe-zâde Abdullah Efendi’ye damat oldu. Ankaravî Mehmed Emin Efendi’nin şeyhülislâmlığı zamanında 1098/1687 hâric rütbesiyle müderrislik derecesini aldı. Çeşitli medreselerde müderrislik yaptıktan sonra kadılığa geçti. 1116/1704-05 yılında Selanik, 1122/1710-11’da Mısır, 1127/1715-16’da ise İstanbul kadısı oldu. 1134/1722-23 yılında önce Paşmakçı-zâde Abdullah Efendi’nin yerine nakibüleşraflığa, daha sonra Anadolu kazaskerliğine getirildi. 1140/1728-29 ve 1145/1732-33’te olmak üzere iki defa Rumeli kazaskerliğine atandı. Bir ay sonra Hoca-zâde Ömer Efendi’nin ölümüyle boşalan nakibüleşraflığı da üstlendi. 1147/1735-36’da Hacc'a gitti. Hac dönüşünde (1151/1739-40) üçüncü defa Rumeli kazaskerliğine getirildi. 1157/1744-45 yılında Mehmed Dede Efendi’den boşalan nakibüleşraflığa üçüncü defa getirildi. 1159/1746-47’da dördüncü defa Rumeli kazaskeri olan Mehmed Zeynî Efendi, 1159/1746-47 yılında Hayâtî-zâde Emin Efendi’nin azledilmesi üzerine şeyhülislâmlığa getirildi. Sultan I Mahmud döneminde bir yıl on ay kadar bu makamda kaldıktan sonra yaşlılığından dolayı 1161/1748 yılında görevinden azledildi. İstanbul’da Kanlıca’daki yalısında dinlenmekte iken 30 Zilkade 1164/20 Ekim 1751’de vefat etti. Eyüp’te Küçük Emîr Efendi Türbesi haziresinde babasının mezarı yanına defnedildi.

Hüsn-i Hâtime terkibi vefatına tarihtir:

Rıhletinde hüsn-i hâl-i vaktini tasdîk ile / Dedi târîhin ricâlulllâh "hüsn-i hâtime"

İyi huylu, iffet sahibi, mütevazı, yardımsever bir kişiliğe sahip olan ve aynı zamanda tıp doktorluğu da yapan Mehmed Zeynî Efendi, Mehmed Süreyya’ya göre şairliğiyle de tanınmıştır (Akbayar 1998: 1712). Tuhfe-i Nâilî’de mahlası hem Şâhî hem de Zeynî olarak geçmektedir (Kurnaz vd. 2001: 394). Herhangi bir eserinin olup olmadığı hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır.

Ahmet, R., Yüksel, H. ve Köksal, M. F. (hzl.) (1998). Devhatü'n-Nukabâ: Ahmet Rıf'at. Sivas. 

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 5. İstanbul: KB-Tarih Vakfı Ortak Yay. 1711-12.

Altunsu, Abdülkadir (1972). Osmanlı Şeyhülislâmları. Ankara. 131.

İpşirli, Mehmet (2003). “Mehmed Zeynî Efendi”.  İslâm Ansiklopedisi. C. 28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 542.

Kahraman, Seyit Ali, Galitekin Ahmed Nezih, Dadaş, Cevdet (1998) İlmiye Salnamesi. İstanbul: İşaret Yay. 422

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 394, 480.

Müstakîm-zâde Süleymân Sadeddin (1978). Devhatü’l-Meşayıh: Osmanlı Şeyhülislâmlarının Biyografileri. İstanbul: Çağrı Yay. 95

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddin (1972). Devhatü’l-Meşâyîh (Tıpkı Basım). İstanbul: Çağrı Yay. 95-96.

Müstakimzade Süleyman Sadeddin (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nisbi ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. (Tıpkı Basım). Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü. Ankara. 245

Mehmed Süreyya (1308-15/ 1890-97). Sicill-i Osmânî.C.2.  Matbaa-i Âmire. İstanbul. 433.

Şemseddin Sâmî (1314). Kâmûsu’l-Âlâm. C. 6. İstanbul: Mihran Matbaası. 4212-13.