Doğan Aksan

(d. 1929 / ö. 13 Mayıs 2010)
Türk Dilbilimci, Akademisyen
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İzmir’de doğdu. 1948’de Ankara Atatürk Lisesi’ni, 1952’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. Aynı fakülteye 1954’te asistan olarak girdi. 1958’de “Yabancı Dillerle Türkçe Arasında Anlam Benzerliği ve Alışverişi” başlıklı çalışmasıyla doktorasını verdi. 1964’te “Genel Dilbilim Yönünden Halk Etimolojisi ve Türkçedeki Örnekleri” başlıklı çalışmasıyla doçentliğe, 1972’de “Anlambilimi ve Türk Anlambilimi” adlı çalışmasıyla profesörlüğe yükseldi (Işık 2006: 194; Altınkaynak 2007: 43). Doktora çalışmaları öncesinde Alexander von Humboldt bursu ile Bonn Üniversitesi Dilbilim Enstitüsü'nde (1957-1958) araştırmalar yapan Doğan Aksan, doktora (1963) ve doçentlik sonrasında (1967) Frankfurt Üniversitesi Doğu Dilleri Kürsüsü'nde konuk öğretim üyesi olarak bulundu ve Türk dilbilimi dersleri verdi. 1957-58 arası Bonn Üniversitesi Genel Bilim Enstitüsü'nde öğretim üyeliği yaptı. 1996’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dilbilim Bölümü başkanıyken emekli oluncaya kadar hem kendi kurumundan hem de başka üniversitelerden gelen çok sayıda elemanın bilim uzmanlığı ve doktora çalışmalarında danışmanlık yaparak genç adayların yetişmesine yardımcı oldu (Işık 2006: 194; Altınkaynak 2007: 43). Emekli olduktan sonra da Türkoloji ve dilbilimi buluşturan çalışmalar yapmayı bırakmayan Doğan Aksan, uzun süren hastalığının ardından Ankara'da vefat etti. Doğan Aksan evli ve iki çocuk babasıdır.

Aksan, Türk dili alanında yaptığı araştırmalarla tanındı. Türkiye’de ilk kez Ankara Üniversitesi DTCF bünyesinde Türkçe Dilbilim Bölümü’nü kurdu. Doğan Aksan’ın gerek Türk Dil Kurumu yönetim kurulu üyesi ve dil bilgisi kolu başkanı olarak çeşitli yayınların ve etkinliklerin ortaya konmasında gerekse Ankara Üniversitesi’nde dilbilimin önce anabilim dalı (1982), sonra bölüm olarak düzenlenmesinde (1991) payı büyüktür. Ayrıca her yıl yapılması gelenekselleşmiş olan ulusal dilbilim kurultaylarının toplanması düşüncesini de 1987’de Aksan ortaya attı ve o tarihten bu yana Türkiye’de dilbilim alanında azımsanmayacak gelişmelere katkıda bulundu. Yurt dışında ise Sürekli Altaistik Konferansı (Permanent International Altaistic Conference), Uluslararası Onomastik Bilimleri Merkezi ve Uluslararası Anadili Eğitimi Örgütü (International Mother Tongue Education Network) kongrelerine katılarak Türk dilbiliminin uluslararası düzeyde tanınmasına katkıda bulundu (Işık 2006: 194).

Doğan Aksan, gençlik yıllarından bu yana yazın dünyasının da içinde olmuş; şiir, öykü, makale, fıkra ve denemeler yazmıştır. Türkçenin anlatım gücünden yazın ve dilbilimin iç içe oluşundan duyduğu hazzı ve coşkuyu yapıtlarına da ustalıkla yansıtmıştır. "Baba-Kız", "Dizgin İsteyen Küheylanlar", "Güllü Sandık", "Buz Çiçeği", "Parmak Acısı", "Emine Teyzenin Elleri", "Pipo", "Kitaplar ve Düşündürdükleri", "Olmak", "Malik Olmak", "Büyülü Bağ", "Üstüne Düşmek", "Kirve", "Bir Anıt", "İçerdeki" gibi şiir, yazı ve hikâyeleri Genç Kalemler, Evrim, Varlık, Her Hafta, Arayış, Doğancık, Türk Dili dergilerinde yer aldı.

Dille ilgili çalışmalarında, dille kültürün bağlılığını anlattı. Çok sayıda makale yayımladı. Toplumların içinde yaşadıkları kültürel ortamın konuştukları dile nasıl yansıdığını açık bir şekilde ortaya koydu. Noam Chomsky’nin geliştirdiği dönüşüm, edim ve edinç gibi kavramları da yorumlayan Aksan Dil, Şu Büyülü Düzen… kitabında hayvanların dili, şiir dili gibi konulardaki tespitlerini ortaya koydu (Işık 2006: 194-195; Işık 2004: 103; Altınkaynak 2007: 43). Dilbilim, çeviri, öykü, deneme vb. alanlarda eserleri vardır. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle) kitabında Türkçede sözcük anlambilimi ve tümce anlambiliminin nasıl olduğunu anlatmıştır. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim I-II-III adlı üç ciltlik kitabın ilk cildinde Dil, Yeryüzündeki Diller, ikinci cildinde Dilin İncelenmesi bölümünde Sesbilim, Biçimbilim ve Dizimbilim ile ilgili bilgiler ve üçüncü cildinde Sözcükbilim, Sözlükbilim, Adbilim, Anlambilim gibi konular incelenerek ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Türkçenin Gücü kitabında Türkçenin zenginlikleri örnekleriyle birlikte sunulmuştur. Türk dilinin yapısal ve kültürel özelliklerinin eşsiz bir ifade gücü oluşturduğuna değinilmiştir. Kitapta Türkçenin ses yapısı, kelime türemesi, sözdizimi ve anlam yapısı konuları ele alınmıştır. Türkçenin Söz Varlığı kitabında ilk belgelerden başlayarak günümüze kadar Türkçenin sözvarlığına ilişkin birtakım özellikler, eğilimler ve etkiler verilmeye çalışılmıştır.

Yukarıda belirtilen kitap, öykü, deneme ve şiirlerinin yanında deyimler, linguistik, adbilimi, Altayistik gibi alanlarda yazdığı yazılarıyla çok yönlülüğünü ortaya koymuştur.

Kaynakça

Altınkaynak, Hikmet (2007). "Doğan Aksan". Türk Edebiyatında Yazarlar ve Şairler Sözlüğü. İstanbul: Doğan Kitap. s. 20-21.

http://www.dilbilimi.net/aksan.htm (Erişim Tarihi: 12.12.2017)

Işık, İhsan (2004). "Doğan Aksan". Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi. Ankara: Elvan Yayınları. C. I. s. 103.

Işık, İhsan (2006). "Doğan Aksan". Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi. Ankara: Elvan Yayınları. s. 194-195.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. TUĞBA SARIKAYA AKSOY
Yayın Tarihi: 25.06.2018
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Ali Bey, Kokona YatıyorDün-Bugün Yayınevi / Ankara1961Çeviri
Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle)Ankara Üniversitesi Basımevi / Ankara1971Araştırma
Tartışılan Sözcükler ve Özleştirme SorunuTürk Dil Kurumu / Ankara1976İnceleme
Türkiye Türkçesi Gelişmeli Ses BilgisiTürk Dil Kurumu / Ankara1978İnceleme
Dilbilim Seçkisi (Günümüz Dilbilimi ile İlgili Yazılardan Çeviriler)Türk Dil Kurumu / Ankara1982Çeviri
Sözcük Türleri I-IITürk Dil Kurumu / Ankara1983İnceleme
Türkçenin Gücüİş Bankası / Ankara1987Deneme
Şiir Dili ve Türk Şiir DiliŞafak Matbaası / Ankara1993Deneme
Türkçenin SözvarlığıEngin / Ankara1996İnceleme
Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin AnlambilimiEngin / Ankara1998İnceleme
Her Yönüyle Dil. Ana Çizgileriyle Dilbilimi I-II-IIITürk Dil Kurumu / Ankara2010İnceleme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Semih Kaplanoğlud. 04 Nisan 1963 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2AHMET CEVDET, Bergamalıd. 1872 - ö. 1925Doğum YeriGörüntüle
3NEFERÎ, Hüseyin Çolakd. 26.08.1949 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4İlhan Suat Yalçınd. 1929 - ö. 1962Doğum YılıGörüntüle
5KELEŞOĞLU/HAFIZ SABRİ/HACIKELEŞ SABRİ, Sabri Hacıkeleşoğlud. 15.05.1929 - ö. 12.06.1997Doğum YılıGörüntüle
6Mehmet Zeki Akdağd. 28 Haziran 1929 - ö. 29 Ağustos 2018Doğum YılıGörüntüle
7Emin Baydild. 3 Eylül 1948 - ö. 23 Şubat 2010Ölüm YılıGörüntüle
8MAHMUT ERDALd. 1938 - ö. 07.07.2010Ölüm YılıGörüntüle
9Ayten Uğuralpd. 26 Şubat 1931 - ö. 25 Temmuz 2010Ölüm YılıGörüntüle
10Sabahattin Eyuboğlud. 1908 - ö. 13 Ocak 1973MeslekGörüntüle
11Selami Eced. 09 Şubat 1966 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Ahmet Rızad. 1858 - ö. 26 Şubat 1930MeslekGörüntüle
13İzzet Yasard. 24 Mayıs 1951 - ö. 13 Temmuz 2018Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Tolga Hiçyılmazd. 22 Haziran 1984 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Refik Algand. 30 Ocak 1952 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16DOĞAN ARSLANd. 1959 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17ALİ DOĞANd. 25.12.1950 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Mehmet Can Doğand. 08 Haziran 1969 - ö. ?Madde AdıGörüntüle