Madde Detay

Ankara'da doğmuştur. Matematik ve astronomi öğretmeni babası Faik Sayron, muallim mektebini bitirdikten sonra çeşitli Anadolu kentlerinde çalışmıştır. Selanik kökenli bir ailenin kızı olan annesi Hadiye Sayron, Çapa Kız Muallim Mektebi'nden mezun olmuş, dış ülkelere öğrenci göndermek üzere yapılan sınavda başarılı olarak Oxford Üniversitesi’nde kızlara mahsus olan St. College’de İngiliz Edebiyatı Bölümünde okumuştur. Erendiz Atasü, Dağın Öteki Yüzü adlı biyografik romanında Atatürk tarafından yurt dışına gönderilen ilk burslu öğrenci grubunda yer alan Hadiye Hanım’ın yaşamını işlemiştir.

Erendiz Atasü, Ankara’da Ulubatlı Hasan İlkokulu’ndan, Türk Eğitim Derneği Ankara Koleji’nden (1964), Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nden (1968) mezun olmuştur.Aynı fakülteye asistan olarak girmiş, farmakognozi alanında 1974'te doktor, 1980’de doçent, 1988’de profesör olmuş ve 1997'de emekliye ayrılmıştır. Eşi Dr. Ergin Atasü’den 1980’lerin ortasında boşanan Atasü, kendisini “hayatını yeniden kurmaya çalışan bağımsız bir kadın’’ olarak betimlemiştir (Atasü 2004: 230).

Erendiz Atasü’nün feminist bilinçle kaleme aldığı öyküleri ve edebiyat dünyasına, kadın özgürlüğüne, laik topluma, Cumhuriyet devrimlerie dair deneme ve makaleleri Sanat Edebiyat '81, Düşün, Adam Öykü, Çağdaş Türk Dili, Varlık, Cumhuriyet Kitap, Aydınlık gibi gazete ve dergilerde yayımlanmaktadır.

Yazarın kimi öyküleri başka dillere çevrilmiş, İngiltere, ABD, Fransa, Almanya, İsviçre, Hırvatistan, İtalya, Çek Cumhuriyeti ve Hollanda'da yayımlanan öykü antolojilerinde yer almıştır (Bkz. http://www.erendizatasu.com). Dağın Öteki Yüzü İngiltere'de, Lanetliler Almanya’da, Bir Yaş Dönümü Rüyası Yunanistan'da yayımlanmıştır.

Yazar, 1982 Akademi Kitabevi Öykü Birincilik Ödülü'nü, 1986'da "Yaşlı Bir Genç Kız" başlıklı öyküsüyle Benazus Yarışması Özel Jüri Ödülü’nü; 1996 Orhan Kemal Roman Ödülü’nü, 1997 Yunus Nadi Öykü Ödülü’nü, 1998 Haldun Taner Öykü Ödülü’nü, 2010 Dünya Kitap Yılın Telif Kitabı Ödülü, 2010 Yunus Nadi Öykü Ödülü'nü , 2014’te Dil Derneği Onur Ödülü’nü almış, 2015’te Türkan Saylan Roman Ödülü’nü Behçet Çelik ile paylaşmıştır.

24-25 Mayıs 2012'de düzenlenen 2. Kadın Yazarlar Sempozyumu Erendiz Atasü'ye ayrılmış ve toplantının bildirileri Prof.Dr. Günseli Sönmez İşçi tarafından Erendiz Atasü Edebiyatı adıyla 2014'te kitaplaştırılmıştır.

Erendiz Atasü, PEN Yazarlar Derneği üyesidir. Halen Ankara'da yaşamaktadır.

Sanatçının resmi ağ erişim sayfası http://www.erendizatasu.com adresindedir.

Erendiz Atasü, “kadının konumu’’ üzerine kurulmuş, kadınlık bilinciyle kurgulanmış öykü dünyasında sınıfsallık ve cinsiyet ayrımını derinlemesine sorgulamıştır. Farklı sosyal sınıflardan kadın karakterlerin birbirinden farklı dünyalarını yansıtan Atasü, özellikle kentli orta sınıf aydın kadının sevgili, eş, anne’ rolleri nedeniyle yaşadığı sıkıntıları, çelişkileri ve iç çatışmalarını eserlerinde işlemiştir.

1971’de mesleki bilgisini geliştirmek için gittiği İngiltere’de yaşadığı bir yıl yazarın yaşamında önemli bir zaman dilimidir. Yazar iç hesaplaşmaların ve çatışmaların, yaratıcı enerjiyle bir araya gelip sanatsal ürüne dönüştüğü bu süreci şöyle betimlemektedir: “Yazmaya 24-25 yaşlarımda durup dururken başladım. Bu, elbette sadece dışsal görünümde durup dururken idi. Aslında o yaşıma kadar içimde birikenler aniden taşmaya başlamıştı. Taşkını tetikleyen neydi? Başka bir kültürel ortamda yabancılık çekmek…” (Önder 2016:110).

İngiltere’de öykü yazmaya başlayan Erendiz Atasü’nün ilk öyküsü Sanat Edebiyat 81’de yayımlanan “Balkon Saati”dir. İngiltere’den döndükten sonra “yurdunda bekâr genç bir kadının sıkıntıları ve sağ sol çatışmaları’’ ile mücadele eder. İlk öykülerinin yazınsal bir iddia taşımadığını belirten Erendiz Atasü, onları kaleme alırken sadece dilin yalın ve akıcı olmasına özen gösterdiğinin altını çizmiştir. Yazarın “onlarda içtenlik vardı tabii, iç dökme değil!” (Andaç 1999:199) vurgusu, bu ilk öykülerinde içerik unsurunun ön planda olduğunun kanıtıdır. İlk öykü kitapları Kadınlar da Vardır, Lanetliler ve Dullara Yas Yakışır tek yaşam alanı aile çevresi olan kadınların kimi zaman farkına varıp hüzünlendikleri kimi zamansa sorgulayıp eyleme geçtikleri “sıkışmışlık’’ duygusunun incelikle anlatıldığı eserlerdir. Erendiz Atasü, öykülerinde kadın öznelerin hem kırılgan hem dirençli kimliği yansıtırken ataerkil toplumlarda yok sayılan kadın doğasının gerçekliğine dikkat çekmektedir.

Erendiz Atasü’nün dördüncü öykü kitabı olan Onunla Güzeldim yazarın biçim üzerine arayışlarını yansıtan geçiş dönemi eseri olarak değerlendirilebilir. Kurgunun ağırlık kazandığı eserde bir ritme göre sıralanan imgelerin çağrışım gücü öne çıkmaktadır. Çağcıl öykünün şiir gibi olduğunu söyleyerek okurun sezgi kanallarını açtığını, düş gücünü uyardığını belirten yazarın son öykü kitaplarında bu işlev daha belirgindir. Taş Üstüne Gül Oyması ve Uçu kitaplarında yazar kadın tarihini mitolojik kaynaklardan da faydalanarak anlatırken kadının özgürlük arayışlarının kökenine dikkat çekmektedir. Bir eşyadan ya da mekândan ilham alarak oradaki kadın deneyimlerini kurgulayan yazar, geçmiş zamanı bugüne taşıyan bu köprü figürlerde özellikle kadın ruhunun kaybolan parçalarını bulmaya çalışmıştır (Önder 2016).

Erendiz Atasü, İncir Ağacının Ölümü’nde yaratıcılık ve cinsiyet ilişkisini sorgulamıştır. Öykü karakterlerinin geçmişle hesaplaşmalarını ve kimlik arayışlarına odaklandığı Hayatın En Mutlu An’ı'nda da ataerkil kültürün eleştirisi söz konusudur. Farklı kuşakların bireysel açmazlarını dile getirirken erkek egemen düzene işaret eden yazar, yalnızlığın ve mutsuzluğun köklerini irdelemektedir. Bu sorgulamayı Kızıl Kale’de de sürdüren Erendiz Atasü, kadın meselesinin salt bir coğrafi bölgenin ya da bir ülkenin sorunu olmadığına, bütün medeniyetlerin sorunu olduğuna işaret etmektedir (Önder 2016: 470).

Erendiz Atasü, Cumhuriyet döneminin ilk on yılını ele alan Dağın Öteki Yüzü romanı başta olmak üzere tüm romanlarında ataerkilliğin köklerini araştırmaktadır. Aile tarihi üzerine kurulmuş olan Dağın Öteki Yüzü, idealist bir kuşağın yaşadığı mücadele dolu yılları yansıtan biyografik-otobiyografik bir romandır. (Aksoy 2014: 64) Dağın Öteki Yüzü’nde ülkenin tarihsel ve toplumsal gerçekleri ile “ben-anlatıcı”nın iç dünyasının öznel gerçekleri iç içedir.

Toplumsal tarihi işlerken kadın cinselliğini irdeleyen Gençliğin O Yakıcı Mevsimi, feminist bir yazarın cesur tavrını ortaya koymaktadır. Romanda doktor Ayşe Aysu ile Fethi’nin aşk öyküsü anlatılırken sosyal ve kültürel bağların aşk evrenine yansıma biçimleri sorgulanır. Yazarın cinselliği merkeze aldığı bir başka romanı Bir Yaş Dönümü Rüyası, Feride’nin iç yolculuğunu anlatmaktadır. Romanda kadın erkek ilişkileri, kimlik sorunu, iç çatışma, aşk, cinsellik temaları işlenirken politik meseleler de ayrıntılı biçimde tartışılır. Kadınlığını keşfeden Feride’nin yaş dönümü rüyası aslında ona kültürel kodları yükleyen karmaşık toplumun da yaş dönümü rüyasıdır.

Açıkoturumlar Çağı bireysel ve toplumsal temaların iç içe işlendiği, iki eczacı kadının iş ve özel hayatlarının yansıtıldığı modernist bir metindir. Ülkenin Güneydoğu sorununu, Doğulu kadının ezilmişliğini, gericiliğin farklı yüzlerini işlemektedir. Açıkoturumlar Çağı’nın Neslihan ve Meral’inin kimliklerini şekillendiren toplumsal olguları Dün ve Ferda adlı romanda da eleştiren Erendiz Atasü, Ferda adlı genç asistan kadının değişimini ülkenin siyasi, sosyal ve kültürel değişimi ile iç içe anlatmakta, üniversitelerin akademisyenlerin özgürlüğünü özellikle de kadın akademisyenlerin kimlik mücadelesini nasıl ve ne ölçüde etkilediğini, 12 Mart ve 12 Eylül dönelerinde kadınların acılarını ve iyileşmeyen yaraların sebebini sorgular.

Dağın Öteki Yüzü, Gençliğin O Yakıcı Mevsimi, Bir Yaş Dönümü Rüyası ve Açıkoturumlar Çağı’nda bir kadının yaşamının farklı süreçlerini anlatıyor hissi uyandıran Erendiz Atasü, anlattığı kadın karakterin yaşamının son evresini Güneş Saygılının Gerçek Yaşamı romanında yansıtmaktadır (Menteşe 2014: 66). Yazar, Güneş Saygılı’nın Gerçek Yaşamı’nda genç kızlığından yaşlılık dönemine kadar bireysel tarihiyle ve toplumsal tarihle eş zamanlı hesaplaşan kadın karakterin ölüme adım adım gidişini resmeder. Simgesel yaklaşımla apartmanın yok edilmesi, kadını hapseden ataerkil kültürün kurguladığı tüm mekânların yıkılması anlamına gelmektedir (Erkol 2014:133).

Erendiz Atasü, son romanı Baharat Ülkesinin Hazin Tarihi’nde hayali bir ülkenin kuruluş ve modernleşme sancılarını Cavahar Mehta adlı kurtarıcı figürü merkeze alarak anlatmaktadır. Atatürk ve Gandi başta olmak üzere önemli liderlerin yaşam öykülerini kurmaca metne sindiren yazar, feodal yaşam alışkanlıklarından kopamayan, kadınları ikinci sınıf yurttaş olarak gören toplumların geri kalmaya mahkûm olduklarını ifade etmektedir.

Roman ve öykünün yanı sıra makale ve deneme türünde eserler yazan Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, İmgelerin İzi ve Kadınlığım, Yazarlığım, Yurdum adlı kitaplarında kendi sanat görüşünü yansıtmasının yanı sıra kurmaca eserlerinin içerik ve biçim özelliklerine dair verdiği ipuçları ile önemli bilgiler sunar. Kavram ve Slogan, Düşünce Sefaletinin Kıskacında, Bilinçle Beden Arasındaki Uzaklık, Yıllar Geçerken: Hayat ve Roman adlı deneme kitaplarında toplumun siyasi ve sosyal meselelerini ağırlıklı olarak işler. Atasü, denemelerinde kadın araştırmaları ve kadın edebiyatı hakkında görüşlerini beyan ederken feminist edebiyat eleştirisine dair ufuk açıcı kuramsal bilgisi ile dikkat çekmektedir.

“Erkek egemenliğine ve bu egemenliğin farklı kültürel ortamlarda bürünebileceği farklı suretlere karşı’’ feminist yazar bilinciyle yazan Atasü, kadın varlığının tüm bir insan olduğunu kavrama ve topluma kavratma çabası içindedir. Töreler, bekâret tabusu, ücret eşitsizliği, neoliberalizmin özgürlük adı altında bireye dayattığı bütün köleleşmeler sadece feminist mücadelenin değil kadın yazarın kurmaca dünyasındasında da kadın karakterlerin özgürleşme serüveninde önemlidir. “Atasü, erkek egemen bir toplumdaki kadın sorunsalını merkeze alıp eserlerinde etkileyici bir dille ele alsa da propagandanın cezbediciliğine, afişlerin ya da bildirilerin çekiciliğine kapılmaz. Atasü, cinsiyetçi bayrakları sallamaksızın otantik, gerçek bir edebiyatın peşinden giden kadın yazardır’’ (Halman 1993: 440).

Erendiz Atasü, kurmaca dünyada eril gücün onayladığı “tutarlı’’ özneye, ataerkil kültürün ‘‘ahlâklı ve namuslu’’ kadın modeline yer vermek yerine benliğiyle sürekli çatışma halinde olan “uyumsuz’’ kadınları, cinsel arzularını açıkça ifade ettikleri için “femme fatale’’olmakla suçlanan kadınları, ataerkil kültürün baskılarına dayanamayıp ruh sağlığını yitiren delileri anlatmaktadır. Yazarın 1980 sonrası Türk Edebiyatında önemli bir yer edinmesini sağlayan temel unsur kadın özneyi kendi gerçek kimliği ile cesur bir dille ifade etmesidir. Kadın karakterlere önyargısız bir tutumla yaklaşarak iktidar aygıtlarının kadın benliğinde yarattığı baskıların altını çizmesi Atasü'yü “cinsiyet körü’’ yazarlardan ayıran önemli bir özelliktir.

Metnin kurulmasını sağlayan dilin alt öğelerine karşı duyarlı olan Erendiz Atasü, ataerkil kültürün eril söylemini reddetmek için imgelerden ve cinsiyet hiyerarşilerini kıracak çağrışım yüklü sözcüklerden faydalanır, anlatı düzleminde kadına varoluş hakkı tanıyan dişil dille yazar. Kadın öznelerin “teslimiyet’’ duygusunu içselleştirmesine neden olan toplumsal cinsiyet rollerinin kadın imgeleri aracılığıyla yerleşik kılınmasını eleştiren Atasü’nün kadın karakterlerin başkaldırısı, kurmaca metnin dilini de dönüştürecek güce sahiptir.

Feminist kimliği ile öne çıkan yazarın toplumsal duyarlığı fazla olduğundan onu sadece “kadın sorunlarını anlatan yazar’’ olarak tanımlamak büyük bir yanlış olacaktır. Kapitalizmi cesur bir dille eleştiren yazarın emperyalist güçlere karşı mücadele veren kadın kahramanları, yozlaşmış kültür karşısında sergiledikleri duruş ile dikkat çekmektedir. Kadın kahramanların toplumsal tarihle hesaplaşma biçimleri yazarın sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmelerin şekillendirdiği sosyal kimlik karşısında duyarlığını yansıtmaktadır. Nitekim son romanları Güneş Saygılı’nın Gerçek Yaşamı, Dün ve Ferda, Baharat Ülkesinin Hazin Tarihi onun toplumsal çizgiye daha yakın bir yazara dönüşümünün kanıtıdır. Ankara başta olmak üzere farklı kentlere yayılan kültürel yozlaşmayı temel mesele olarak gören yazar, kendi ekonomik çıkarları doğrultusunda hareket eden yeni insan modelini para egemen dünyanın yeni kölesi olarak tanımlamaktadır.