HEMDEMÎ, Solak-zâde Mehmed Çelebi

(d. ?/? - ö. 1068/1657)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Solak-zâde Mehmed Çelebi olan Hemdemî’nin ne zaman doğduğu bilinmemektedir. İstanbulludur. Babası dönemin reisülküttaplarındandır. Bu sayede küçük yaşlardan itibaren sarayla irtibatta oldu ve Enderun’da eğitim gördükten sonra IV. Murad’ın musâhibleri arasında yer aldı. Evliya Çelebi, onun gece gündüz IV. Murad’ın huzurunda yer aldığını ifade eder (Özcan 2009: 370). IV. Murad’ın vefatıyla birlikte Sultan İbrahim ve IV. Mehmed’in saltanat dönemlerine de tanıklık etti. 1068/1657 tarihinde vefat etti. Tuhfe-i Nâilî’ye göre Vefeyât-ı Ayvansarâyî’nin şairin Üsküdar’da defnedildiği şeklindeki açıklaması yanlıştır. O, Solak-zâde’nin kabrinin, Silivri Kapısı haricinde Seyyid Nizâm Dergâhına giden caddenin sağ tarafında Çeşmebaşı denilen bir kahvenin köşesinde bulunduğunu ifade eder (Kurnaz-Tatçı 2001: 1206). Solak-zâde Tarihi (Akbayar 1996: 666), Fihrist-i Şâhân başlıklı manzume (Kurnaz-Tatçı 2001: 1206) yazarın bilinen eserleridir. Ayrıca bugün elimize ulaşmayan bir Divan’ından da söz edilir(Ekinci 2013).
Solak-zâde Tarih’i, Tevârih-i Âl-i ‘Osmân ya da Târîh-i Solak-zâde adlı eser, oldukça tanınmış bir Osmanlı tarihidir. Yazar, eserini Has Odabaşı Hasan Ağa’nın teşvikiyle kaleme aldı. Osmanlı Devletinin kuruluş devri ile başlayan eser, kimi kaynaklarda 1657 kimilerinde 1644 veya 1645 tarihine kadar gelen olayları ihtiva eder. Hammer tarafından en iyi muhtasar Osmanlı tarihi olarak nitelendirilen Solak-zâde Tarihinin yurtiçinde ve dışında pek çok yazma nüshası bulunmaktadır. Eserde Rûhî Çelebi, Neşrî, İdris-i Bitlisî, Âşık Paşa-zâde, Âli Mustafa Efendi gibi tarihçilerin eserlerinden alıntılar yapıldığı belirtilir. Ayrıca Hoca Sâdeddin Efendi’nin Tâcü’t-tevârih’inden de büyük ölçüde yararlanıldığı ifade edilir. Eserin taşbaskısının ardından sadeleştirilmiş baskısı da yapıldı (Özcan 2009: 371).
Osmanlı padişahlarının manzum tarihçesi niteliğindeki Fihrist-i Şâhân 92 beyitten müteşekkil bir kasidedir. Aruzun mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün kalıbı ile yazıldı. IV. Mehmed’e takdim edilen eserin kolayca akılda kalması amacıyla manzum tarzda yazıldığı belirtilir. I. Osman’dan Sultan IV. Mehmed dönemine kadarki 22 Osmanlı padişahı ve devrinin önemli olayları anlatılır. Padişahların kişilik, liderlik, saltanat süreleri ve cülûs tarihleri gibi birtakım bilgiler yer alır (Kadıoğlu 2004: 115). Söz konusu esere Derviş Mülhem Efendi, Ziya Paşa, Nazîrâ İbrahim Efendi, Müstakim-zâde Süleyman Sâdeddin Efendi, Münif Paşa, Üsküdarlı Sırrı, Lebîb Efendi ve üçü de Diyarbakırlı Said Paşa olmak üzere pek çok zeyil yazıldı (Özcan 2009:371). Metnin taş baskısının ardından başka baskıları da yapıldı.
Musikide usta olduğu söylenen Hemdemî, burada Miskâlî adıyla şöhret bulup daha çok mehter parçaları olarak tanınan besteleriyle müzik bilgisini günümüze ulaştırdı. Şiir ve inşâ alanlarında mâhir, rindmeşrep, nüktedan ve geniş tarih bilgisine sahip birisi olarak tanındı (Özcan 2009: 370). 

 

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî yahud Tezkere-i Meşâhîr-i Osmânî. C.II. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Bursalı Mehmed Tâhir (1972).Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire.
Çabuk, Vahit (hzl.) (1989). Solak-zâde Tarihi. C.I-II. Ankara: KB Yay.
Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayî Efendi Tezkire-i Safayî. Ankara: AKM Yay.
Ekinci, Ramazan (hzl.)(2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). Buhara Yay.
Kadıoğlu, İdris (2004/1). “Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebi’nin Fihrist-i Şâhân’ı ve Diyarbakırlı Şairler Lebib ve Mülhem Efendinin Zeyilleri”, İlmî Araştırmalar (17): 115-131.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.
Kurtoğlu, Orhan (2003). “Solakzâde Mehmed Hemdemî’nin Fihrist-i Şâhân’ına İki Zeyl”. Diriözler Armağanı.  Ankara. 317-320.
Mehmed Hemdemî, Solak-zâde (1298/1880). Solak-zâde Tarihi. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
Müstakim-zâde Süleymân Sa‘deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB. Yay.
Özcan, Abdülkadir (hzl.) (2009). “Solakzâde Mehmed Hemdemî”. İslâm Ansiklopedisi. C.37. İstanbul: TDV Yay. 370-372.
Yılmaz, Kâşif (hzl.) (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.
 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. ZEYNEP DİNÇER BERDİBEK
Yayın Tarihi: 06.08.2014
Güncelleme Tarihi: 10.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Fihrist-i Şâhân’dan

Kamunun evveli Sultân-ı ‘Osmân İbn-i Ertugrul
Ki oldur cümleden evvel kuran resm-i cihânbânı

‘Alâeddîn-i Selçûkî idüp tabl u ‘alem irsâl
Muhakkak altı yüz toksan tokuzdur hutbe ‘unvânı

Yigirmiyle yedi yıl pâdişâh oldı bu ‘âlemde
Bu devletde bu vaz’ itdi kamu tertîb-i dîvânı

Cihân-ı bî-bekâdan el çeküp ol server-i ‘âlem
Yerine gördi lâyık ol da oglı Han-ı Orhân
(Kadıoğlu, İdris (2004/1). “Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebi’nin Fihrist-i Şâhân’ı ve Diyarbakırlı Şairler Lebib ve Mülhem Efendinin Zeyilleri”. İlmî Araştırmalar (17): 121.

 

Rûmda tâze-gûy-ı âzâde

Bir dahi Hemdemî Solak-zâde

Dehrün ol hoş-sinâs-ı makbûli
Sâye-perverde-i Sitanbûli

Olmış ol üstâd-ı bâ-mikdâr
Mûcid-i darb ü feth-i mûsîkâr

‘Alemün rind-i hoş-şinâsıdur
Sühenün mu‘ciz iktibâsıdur

Meclis-ârâ-yı nükte-dânîdür
Rind-i hoş-sohbet-i cihânîdür

Bâ-husûsâ o hoş-‘âyâr-ı sühen
Oldı târîh-dân-ı ‘ahd-ı kühen

Gösterüp hükm-i sa‘y-ı meşkûre
Mâ-hasal Hemdemî-i mezkûre

Hvâce târîhin itmege icmâl
Emr idüp Hüsrev-i Cem istiklâl

Muglak olmaya nazm u inşâsı
Ola âsân derk-i ma‘nâsı

Hükm ü fermâna mâ-hüve’l-mâkdûr
Gösterüp istitâ‘at-ı mevfûr

İtdi icmâl-i kilk-i harf-perest
Metn-i târîh-i ‘âlemi yek-dest

Cümle târîh-i rûzgâr-ı ‘umûm
Oldı nakkâd-ı tab‘ına ma‘lûm

İtdi Târîh-i Âl-i ‘Osmâna
Ya‘ni fihrist-i çîre-destâna

... 

İtdi yek-dest-i tab‘-ı hoş-dânı
Zabt-ı fihrist-i padişâhânı

Görmek isterse dil o hoş-rakamı
Budur ‘ayniyle zâde-i kalemi 
(Yılmaz, Kâşif (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay. 243-44.)

 

 


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HAYRİYE BACId. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2NA'ÎMÎ, Naîmî Çelebid. ? - ö. 1563-64Doğum YeriGörüntüle
3İsak Fererad. 1877/1883 - ö. 7 Mart 1933Doğum YeriGörüntüle
4HAYRİYE BACId. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5NA'ÎMÎ, Naîmî Çelebid. ? - ö. 1563-64Doğum YılıGörüntüle
6İsak Fererad. 1877/1883 - ö. 7 Mart 1933Doğum YılıGörüntüle
7HAYRİYE BACId. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8NA'ÎMÎ, Naîmî Çelebid. ? - ö. 1563-64Ölüm YılıGörüntüle
9İsak Fererad. 1877/1883 - ö. 7 Mart 1933Ölüm YılıGörüntüle
10HAYRİYE BACId. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
11NA'ÎMÎ, Naîmî Çelebid. ? - ö. 1563-64MeslekGörüntüle
12İsak Fererad. 1877/1883 - ö. 7 Mart 1933MeslekGörüntüle
13HAYRİYE BACId. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NA'ÎMÎ, Naîmî Çelebid. ? - ö. 1563-64Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15İsak Fererad. 1877/1883 - ö. 7 Mart 1933Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HAYRİYE BACId. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17NA'ÎMÎ, Naîmî Çelebid. ? - ö. 1563-64Madde AdıGörüntüle
18İsak Fererad. 1877/1883 - ö. 7 Mart 1933Madde AdıGörüntüle