Madde Detay

Asıl adı Mevlüt Çalışkan olan âşık, 1900'da Erzurum’un Oltu ilçesine bağlı Sütkans [Duralar] köyünde doğmuştur. Âşığın çocukluğu köydeki yaşıtları gibi kış eğlenceleri ve dua yahut sure okumaya dayalı kısmi medrese eğitimi gibi geleneksel bir ortamda geçer. Kaynaklarda örgün bir eğitimden geçmediği için okuma yazması olmadığı kaydedilmiştir (Vural 2012: 132). Ailesi seferberlik yıllarında önce Erzurum’a, buradan Erzincan’a ve oradan da Sivas’a göç eder. Babasını bu göç sırasında yitiren Âşık Sütkanslı Mevlüt İhsanî'nin Sivas’taki yılları mahrumiyet içinde geçirir. Annesi de Sivas'ta vefat eden âşık, seferberlik bittikten sonra içinde giderek artan sıla-i rahim duygusuyla tekrar köyüne döner. Köyünde uzun yıllar çiftçilik ve çobanlık yapan Âşık Sütkanslı Mevlüt İhsanî, yirmi sekiz yaşındayken gördüğü bir rüya sonucunda âşıklığa yönelir. Onun rüyası da yöredeki diğer âşıklara ait rüyalarla küçük farklılıklarla aynıdır. Oğlu Âşık Şakir İhsanioğlu'nun ifadeleriyle Âşık Sütkanslı Mevlüt İhsanî'nin gördüğü rüya özetle şu şekildedir: "Çobanlık yaparken günü birinde ikindi saatlerinde Çayırların Yayla mevkiinde otururken uyku almış. Köye ne kendisi ne de sürü gidemeyince kendisini aramaya gelenlerce çağrılmış. Baygın hâlde bulunarak köye getirilmiş. Düşünde, erenlerden biri kendisine bir ayna göstermiş, "Bak aynaya ne görüyorsun? Burası Rus işgali altında olan Kazan şehridir. Maşukan Ali Han'ın kızı Gülüzar'ı görüyor musun? Yalnız maşukana kavuşmanız haram, kavuşamayacaksınız" demişler. Aynanın vasfını dili tarif edemiyormuş. Bu maceralar sırasında altı aylı evli buluyormuş" (Vural 2012: 129-130). Bütün şiirlerinde "İhsanî" mahlasını kullanan âşığa mahlası da rüyasında verilmiştir. Âşıklık geleneği içinde başka Mevlüt İhsanî ve İhsanî adlı/mahlaslı gelenek temsilcileri olması sebebiyle "Sütkanslı" sıfatıyla bilinir. Sazı olduğu hâlde hiç saz çalamaz, çalana ses çıkarmamış olsa da kendi için bu hususa sıcak bakmamıştır (Vural 2012: 134). İhsanî, deyişlerini sözle ve çoğunlukla irticalen söyler. Doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir ustası olmamıştır. Karşılaştığı âşıklardan sadece Âşık Bardızlı Nihanî’ye karşılaşma esnasında “ustam” demiştir (Vural 2012: 133). Döneminin âşıklarıyla aynı meclislerde bulunur, onlarla fasıllar yapar. Karşılaştığı âşıklar arasında Âşık Bardızlı Nihanî, Âşık Sorikli Enver, Âşık Deryamî, Âşık Yaşar Reyhanî, Âşık Şeref Taşlıova, Âşık MUrat Çobanoğlu, Âşık Nusret Torunî, Âşık Bardızlı Mevlüt İhsanî, Âşık Rüstem Alyansoğlu, Âşık İspirli Yananî ve Âşık Nuri Meramî gibi yöre âşıkları (Koç 2000: 113-115; Özarslan 2001: 372-373) yanında Sivaslı Âşık Sefil Selimî (Vural 2012: 133) gibi farklı yörelerden âşıklarla da karşılaşmıştır. Tanıdığı gelenek temsilcileri içinde en çok Âşık Yaşar Reyhanî’yi hem sanat yönünde hem de insani özellikleri dolayısıyla takdir eder (Vural 2012: 134). Âşık, çoklukla dar bir çevrede kalmış ve geleneği bu dar çevrede temsil etmiş olmasına rağmen çırak da yetiştirmiş bir gelenek temsilcisidir. Oğlu Âşık Şakir İhsanoğlu, Âşık Cemal [Alper] Divanî ve Âşık Feyzullah Pervanî yetiştirdiği çıraklarıdır (Vural 2012: 133). Torunlarından biri Âşık Kâmilî de dedesinden -babası Âşık Şakir İhsanoğlu yoluyla- tevarüs ettiği geleneği devam ettirmektedir. Bu durum gelenekte "Sütkanslı Mevlüt İhsanî Kolu" olarak değerlendirilebilir. Çalışkan, 22 Nisan 1991 tarihinde köyünde vefat etmiştir.

Âşık İhsanî'nin şiirlerinde en çok işlediği konular dinî ve tasavvufî konulardır. Beşerî konulara temas etmişse de ağırlıklı olarak dinî tasavvufî temaları işler. Değişen hayat şartları, zamanın ve toplumun bozulması gibi konuları da ele alır (Vural 2021: 136). Gelenek içinde destan, divani, koşma, semai biçimlerinde öğütleme, güzelleme, koçaklama ve taşlama türlerinde şiirler söyleyen Âşık Sütkanslı Mevlüt İhsanî, bu şiirlerinde aşk, hasret, ayrılık, yoksulluk gibi temalar da işlenmiştir. Âşık Sütkanslı Mevlüt İhsanî’ye ait yaklaşık 300 civarında şiir bulunmaktadır (Vural 2012: 136). Şiirleri, Bize Doğru (Karadeniz 2010) ve Dilden Dile Dökülenler (Çalışkan 2017) adlarıyla kitaplaştırılmıştır. Sakin bir kişiliğe sahip olan âşık, yaşadığı bütün sıkıntılara, uğradığı haksızlıklara ve gördüğü vefasızlıklara rağmen isyan içinde olmamış hep tevekkül içinde kalmayı yeğlemiştir. Bu mütevekkil tavrı şiirlerine, özellikle öğütlemelerine de yansımıştır. Katıldığı âşık fasıllarında çağdaşı âşıklarla karşılaşan/deyişen ve bu fasıllarda özellikle türkülü hikâye anlatıcılığı da yapan İhsanî'nin eldeki şiirlerinde dönemin tarihî hadiselerinin ve sosyal sıkıntıların yansımalarını görmek de mümkündür.