Madde Detay

Asıl adı İsmail Cengiz olan âşık, 1928 yılında İran'da, Tebriz’in Hoy kasabasında doğar. Annesi Nene Hanım, babası Sefer Bey’dir. Babası 15 yaşındayken, 93 Harbi sebebiyle Türkiye’den İran’a göç eder. Orada bölgenin tanınmış âlimlerinden olan Mir Muhammed’in yanında çalışmaya başlayan babası, daha sonra soyu Hz. Hüseyin ve On İki İmam’a dayanan Mir Muhammed’in kızı ile evlenir (Demirci 2012: 13).

1938 yılında Türkiye’ye dönen Sefer Bey, ailesi ile birlikte Iğdır’ın Tuzluca kasabasının Sürmeli köyünde kütüğe kaydedilir. O dönemde annesi Nene Hanım terzilik yaparak ailesini geçindirir. İsmail Cengiz, dört çocuklu ailenin ikinci çocuğudur. Iğdır’da kaldığı sürece eğitim alamayan âşık, okuma ve yazmayı İstanbul’a geldikten sonra öğrenir. Âşık, 1948 yılında askere gider. Acemi birliğini Erzurum’da, askerliğini ise Malatya’da tamamlar. Askerden döndükten sonra para kazanmak için İstanbul’a gelen âşık, çeşitli lokantalarda garsonluk yapar. 1951-1953 yılları arasında İstanbul’da çalışarak para biriktirir. 1953 yılında biriktirdiği para ile köyüne döner. Köyünde açtığı dükkan ile ailesinin geçimini sağlamaya başlar. Daha sonra komşuları Cafer Ağa’nın kızı Sevim Hanım ile evlenir. Dilber, Kenan, Kâmil ve Dilaver isimlerinde dört çocuğu olur. Köyünde yaşadığı yıllarda bir dönem muhtarlık yaptığı da bilinmektedir (Alptekin vd. 2015: 201). Anne ve babası vefat ettikten sonra İstanbul’a yerleşen âşık, saz çalıp söylemeye de bu tarihlerde başlar (Demirci 2012). İsmail Cengiz, 2017 yılında İstanbul’da vefat eder.

Sanatçı bir ailede yetişen İsmail Cengiz, annesinin çok güzel şiirler okuduğundan bahsetmektedir. Şiire ilgisi de annesi ile karşılıklı söyledikleri şiirler sayesinde oluşmuştur. İlk şiirini ne zaman yazdığını hatırlamayan âşık, 1951 yılından sonra yazdığı şiirleri hatırlamaktadır. O yıllarda okuma yazma bilmediği için şiirlerini etrafındaki eğitimli insanlara yazdırmaktadır (Demirci 2012: 19). Cengiz'in babası ve dedesi de âşıktır (Alptekin vd. 2008: 203). Küçük yaşta köylerine gelen âşıklardan etkilenen İsmail Cengiz geleneğin kurallarını İslam Erdener’den öğrenir. Daha sonra beş yıl kadar Âşık Muharrem’in yanında kalarak kendini yetiştirir. Saz ustası ise Şemsi Yatsıman’dır (Demirci 2012: 126-128).

Saz çalıp şiir söylemenin dışında ustalarından öğrendiği ya da kendi yazdığı halk hikâyelerini de çeşitli meclislerde anlatmıştır. Ustasına ait olan hikâyeler “Bizim Köylü Mehmet Ağa” ve “Azerbaycan’a Köç Etmeyin” adıyla bilinmektedir. Kendisi de “Kardaşım Hüseyin” adlı hikâyeyi tasnif etmiştir. Kars'ta bulunduğu sürede “Âşık Abbas, Yaralı Mahmut ve Latif Şah” hikâyelerini de bildiğini, ancak daha sonraki zamanlarda unuttuğunu söylemektedir (Demirci 2012: 155).

Âşık edebiyatının önde gelen isimlerinden Karacaoğlan, Pir Sultan Abdal ve Ercişli Emrah’a büyük bir sevgi duymaktadır (Demirci 2012: 42). Sık sık farklı etkinliklerde çalıp söyleyen âşık, dönemin ünlü isimleri ile de tanışmıştır. Bu isimler arasında “Âşık Veysel, Neriman - Nida Tüfekçi, Bayram - Mualla Aracı, Ali Ekber Çiçek, Orhan Gencebay, Belkıs Akkale, Türkan Şoray, Fatma Girik, Yılmaz Güney, Yıldıray Çınar ve Sezen Aksu” sayılabilir (Demirci 2012: 45). Cengiz, kendi döneminde yetişmiş âşıklar ile birçok ortamda çalıp söyleme ve atışma imkanı bulmuştur (www.youtube.com). Çok sayıda plak ve kaseti olan âşık, doğmaca türküleri ile öne çıkmaktadır (Alptekin vd. 2008: 203).