Madde Detay
KALENDER ABDAL
(d. ?/1476 - ö. ?/1527)
Tekke Şairi
(Tekke / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Kalender Abdal, 16. yüzyılda yaşamış olan Bektaşi şairlerindendir. Kalender Abdal’ın yaşamı hakkında çeşitli araştırmacılar tarafından farklı bilgiler aktarılmakla beraber, tezkirelerde yaşamı hakkında herhangi bir malumat bulunmamaktadır. 1522 Mohaç zaferinden sonra başlayan Celali İsyanları'nın ardından isyan töhmetiyle idam edilen Hacı Bektaş Veli Dergâhı hânik postnişini Kalender Çelebi olması ihtimal dâhilindedir. Bu isyanda adı geçen Kalender Çelebi, 1476 yılında dünyaya gelmiştir. İsmail Özmen ve Turgut Koca tarafından aktarılan bilgilere göre; Mürsel Bali’nin oğlu ve Balım Sultan’ın küçük kardeşidir. Okuma yazma bilmekle beraber, çocukluk yıllarına şiir ve edebiyatla geçirmiştir. Balım Sultan’ın vefatından sonra, kırk yaşından itibaren on bir yıl Hacı Bektaş Veli Dergâhı postnişinliği yapmıştır. Celali İsyanlarına paralel Bozok, Sivas, Maraş, Adana ve Tarsus Türkmenleri ayaklanmış, bunlara bir o kadar da sipahi ve köylü katılmıştır. İsyancıların kendilerine öncü olarak Kalender Çelebi’yi seçmeleriyle Çiçekli, Akça Koyunlu, Masadlı ve Bozoklu aşiretleri de isyana iştirak etmiş ve isyanın boyutu oldukça genişleyerek tehlikeli bir hâle gelmiştir. İlk etapta üstünlük sağlayan isyancılar tımarlı sipahilerin Sadrazam İbrahim Paşa ile anlaşmaları sonucu bozguna uğramışlar ve bu yenilginin sonunda Kalender Çelebi Nurhak dağlarında “Başsız” adıyla anılan yerde sadık bendesi Dulkadir beylerinden Veli Dündar ile birlikte 22 Haziran 1527 tarihinde başı vurularak idam edilmiştir. Mezarı Balım Sultan Türbesi'nin batı yönündeki özel bölümdedir (Özmen 1998: 35; Koca 1990: 109; Ergun 1955: 118).
Kalender Abdal’ın 16.yüzyılda düzenlenmiş birçok dergide çeşitli şiirlerine rastlanmaktadır. Hece ve aruz veznini ustalıkla kullanmış başarılı bir şairdir. Şiirlerinden mensubu olduğu Bektaşi tarikatının yanı sıra, Hurufi inancına ait terim ve kavramlara da hâkim olduğu anlaşılmaktadır (Koca 1990: 35). “Harf-ı nutka Câvidan'dan al sebak Asi u / Fer'i nakş-ı Arşullah oku / Fâ ü dâd ü lâmdan iste Rabbini / Ey Kalender ilm-i ehlullah oku” beyitleriyle biten murabba’sı Kalender Abdal’ın Hurufiliğe olan meylini ve bu tarikat hakkındaki birikimini açıkça göstermektedir.
İsmail Özmen, Kalender Abdal’ın edebî şahsiyeti hakkında şunları aktarmaktadır: “Kalender Abdal, Şah Kalender, Civan, Civan Kalender ve Genç Kalender mahlasları ile şiirlerini tapşıran şairin şiirlerinde Alevi ve Bektaşi inancının tüm yönlerini konu edindiğini görülmektedir. Özellikle On İki İmam, Ehlibeyt, Hz. Ali, Hacı Bektaş Veli gibi Alevi ve Bektaşi inancının uluları ile bu inanç sistemine ait sembol, terim ve kavramların tamamına şiirlerinde rastlamak mümkündür. Yine Kalender Abdal’ın şiirlerinden Alevi ve Bektaşi nefes söyleme geleneğine de hâkim olduğunu anlamak mümkündür. "Dün gece seyrimde batın yüzünde / Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm" dizeleriyle başlayan şiiri uzun yıllar tekkelerde ve kırsal kesimdeki muhabbet meclislerinde bağlama eşliğinde söylenmiştir (Özmen 1998: 35). Söz konusu nefesinde Bektaşi tarikatına bağlılığını ve bu tarikat içerisinde geçen tasavvufi yaşantısını (seyranını) oldukça güzel işlemiştir. Bu nefes son on yıl içerisinde de Alevi ve Bektaşi inancına mensup çeşitli ses ve saz sanatçıları tarafından birçok albümde seslendirilmiştir.
Kaynakça
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
Özmen, İsmail (1998). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ARAŞ. GÖR. BÜLENT AKINYayın Tarihi: 22.12.2014Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Nefes
Dün gece seyrimde bâtın yüzünde
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Elif taç başında nikap yüzünde
Aslı imam nesli Ali’yi gördüm
Geçti seccadeye oturdu kendi
Cemali nurundan çırağ uyandı
İşâret eyledi sâkiler sundu
Bize Hak'tan gelen doluyu gördüm
İçtim ol doludan aklım yetirdim
Çıkardım kisvetim (benliğim) ikrar getirdim
Menzil gösterdiler geçtim oturdum
Kemerbest bağlanmış belimi gördüm
Mürşid eteğinden tutmuşum destim
Bu idi muradım erişti kastım
Bilmem sarhoş muyum neyim ben mestim
Erenler verdiği dilimi gördüm
Kalender Abdal’ım koymuşum seri
Canım kurban ettim gördüm didarı
Erenler serveri gerçekler eri
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 110.
Müseddes
Hor bakma fukaraya sakın ey ehl-i hüner
Sûrete etme nazar sîrete bakub ekser
Kadir olmazsa da bir habbeye dünyâda eğer
Düşer erbâb-ı fena lûtf-i Hudâ’ya mazhar
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Âdemi fıtrat-ı evvelde Hudâ-yi mutaâl
Kimisin şâh-ı cihân etti kimisin abdâl
Kimine sadr nasîb etti kime saff-ı niâl
Bu nasihatleri gûş et sakın ey nîk hisâl
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Hünerine nazar et aybını pinhân eyle
Kibri ko yanına al âlemi seyrân eyle
Def’-i gam kıl güle bak yüzüne handân eyle
Hâtırını ele al lûtf edüb ihsân eyle
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Sâf dil ol yere ko yüzünü çün âb-ı revan
Kaynayub tekye-i aşk içre varub niçe zaman
Bir bilür şâh u gedâ kadrini ehl-i irfan
Yedi iklime olursan da eğer şâh-ı cihan
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Münkir olma fukarâya yürü zâhid zinhar
Rifk ile bak yüzüne lûtf ile eyle güftâr
Fukaradan kopar erbâb-ı velâyet her bâr
Gel Kalender sözüne eyleme lûtf et inkâr
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 121-122.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 22.12.2014Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Nefes
Dün gece seyrimde bâtın yüzünde
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Elif taç başında nikap yüzünde
Aslı imam nesli Ali’yi gördüm
Geçti seccadeye oturdu kendi
Cemali nurundan çırağ uyandı
İşâret eyledi sâkiler sundu
Bize Hak'tan gelen doluyu gördüm
İçtim ol doludan aklım yetirdim
Çıkardım kisvetim (benliğim) ikrar getirdim
Menzil gösterdiler geçtim oturdum
Kemerbest bağlanmış belimi gördüm
Mürşid eteğinden tutmuşum destim
Bu idi muradım erişti kastım
Bilmem sarhoş muyum neyim ben mestim
Erenler verdiği dilimi gördüm
Kalender Abdal’ım koymuşum seri
Canım kurban ettim gördüm didarı
Erenler serveri gerçekler eri
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 110.
Müseddes
Hor bakma fukaraya sakın ey ehl-i hüner
Sûrete etme nazar sîrete bakub ekser
Kadir olmazsa da bir habbeye dünyâda eğer
Düşer erbâb-ı fena lûtf-i Hudâ’ya mazhar
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Âdemi fıtrat-ı evvelde Hudâ-yi mutaâl
Kimisin şâh-ı cihân etti kimisin abdâl
Kimine sadr nasîb etti kime saff-ı niâl
Bu nasihatleri gûş et sakın ey nîk hisâl
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Hünerine nazar et aybını pinhân eyle
Kibri ko yanına al âlemi seyrân eyle
Def’-i gam kıl güle bak yüzüne handân eyle
Hâtırını ele al lûtf edüb ihsân eyle
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Sâf dil ol yere ko yüzünü çün âb-ı revan
Kaynayub tekye-i aşk içre varub niçe zaman
Bir bilür şâh u gedâ kadrini ehl-i irfan
Yedi iklime olursan da eğer şâh-ı cihan
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Münkir olma fukarâya yürü zâhid zinhar
Rifk ile bak yüzüne lûtf ile eyle güftâr
Fukaradan kopar erbâb-ı velâyet her bâr
Gel Kalender sözüne eyleme lûtf et inkâr
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 121-122.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Nefes
Dün gece seyrimde bâtın yüzünde
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Elif taç başında nikap yüzünde
Aslı imam nesli Ali’yi gördüm
Geçti seccadeye oturdu kendi
Cemali nurundan çırağ uyandı
İşâret eyledi sâkiler sundu
Bize Hak'tan gelen doluyu gördüm
İçtim ol doludan aklım yetirdim
Çıkardım kisvetim (benliğim) ikrar getirdim
Menzil gösterdiler geçtim oturdum
Kemerbest bağlanmış belimi gördüm
Mürşid eteğinden tutmuşum destim
Bu idi muradım erişti kastım
Bilmem sarhoş muyum neyim ben mestim
Erenler verdiği dilimi gördüm
Kalender Abdal’ım koymuşum seri
Canım kurban ettim gördüm didarı
Erenler serveri gerçekler eri
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 110.
Müseddes
Hor bakma fukaraya sakın ey ehl-i hüner
Sûrete etme nazar sîrete bakub ekser
Kadir olmazsa da bir habbeye dünyâda eğer
Düşer erbâb-ı fena lûtf-i Hudâ’ya mazhar
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Âdemi fıtrat-ı evvelde Hudâ-yi mutaâl
Kimisin şâh-ı cihân etti kimisin abdâl
Kimine sadr nasîb etti kime saff-ı niâl
Bu nasihatleri gûş et sakın ey nîk hisâl
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Hünerine nazar et aybını pinhân eyle
Kibri ko yanına al âlemi seyrân eyle
Def’-i gam kıl güle bak yüzüne handân eyle
Hâtırını ele al lûtf edüb ihsân eyle
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Sâf dil ol yere ko yüzünü çün âb-ı revan
Kaynayub tekye-i aşk içre varub niçe zaman
Bir bilür şâh u gedâ kadrini ehl-i irfan
Yedi iklime olursan da eğer şâh-ı cihan
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Münkir olma fukarâya yürü zâhid zinhar
Rifk ile bak yüzüne lûtf ile eyle güftâr
Fukaradan kopar erbâb-ı velâyet her bâr
Gel Kalender sözüne eyleme lûtf et inkâr
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 121-122.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Nefes
Dün gece seyrimde bâtın yüzünde
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Elif taç başında nikap yüzünde
Aslı imam nesli Ali’yi gördüm
Geçti seccadeye oturdu kendi
Cemali nurundan çırağ uyandı
İşâret eyledi sâkiler sundu
Bize Hak'tan gelen doluyu gördüm
İçtim ol doludan aklım yetirdim
Çıkardım kisvetim (benliğim) ikrar getirdim
Menzil gösterdiler geçtim oturdum
Kemerbest bağlanmış belimi gördüm
Mürşid eteğinden tutmuşum destim
Bu idi muradım erişti kastım
Bilmem sarhoş muyum neyim ben mestim
Erenler verdiği dilimi gördüm
Kalender Abdal’ım koymuşum seri
Canım kurban ettim gördüm didarı
Erenler serveri gerçekler eri
Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm
Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 110.
Müseddes
Hor bakma fukaraya sakın ey ehl-i hüner
Sûrete etme nazar sîrete bakub ekser
Kadir olmazsa da bir habbeye dünyâda eğer
Düşer erbâb-ı fena lûtf-i Hudâ’ya mazhar
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Âdemi fıtrat-ı evvelde Hudâ-yi mutaâl
Kimisin şâh-ı cihân etti kimisin abdâl
Kimine sadr nasîb etti kime saff-ı niâl
Bu nasihatleri gûş et sakın ey nîk hisâl
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Hünerine nazar et aybını pinhân eyle
Kibri ko yanına al âlemi seyrân eyle
Def’-i gam kıl güle bak yüzüne handân eyle
Hâtırını ele al lûtf edüb ihsân eyle
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Sâf dil ol yere ko yüzünü çün âb-ı revan
Kaynayub tekye-i aşk içre varub niçe zaman
Bir bilür şâh u gedâ kadrini ehl-i irfan
Yedi iklime olursan da eğer şâh-ı cihan
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Münkir olma fukarâya yürü zâhid zinhar
Rifk ile bak yüzüne lûtf ile eyle güftâr
Fukaradan kopar erbâb-ı velâyet her bâr
Gel Kalender sözüne eyleme lûtf et inkâr
Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar
O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 121-122.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | TIRSÎ, Abdurrahim | d. ? - ö. 1519-1527? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
2 | MAHVÎ, İdrîs, Turahanbey-zâde İdrîs Bey bin Ömer Bey bin Turahan Bey | d. ? - ö. 1527’den sonra ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
3 | SAFÎ AHMED DEDE | d. ? - ö. 1529 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
4 | AZMÎ (Azmî Baba) | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
5 | MALATÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
6 | MUHARREM DEDE | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
7 | ALİ ABDAL/DEDEMOĞLU, Ali Bayar | d. 1946 - ö. 2008 | Madde Adı | Görüntüle |
8 | HAYRÎ, Salbaş Hasan Efendi-zâde Abdülkadir Hayri Efendi | d. ? - ö. 1674-75 | Madde Adı | Görüntüle |