Madde Detay

Babası Ali Rıza Bey'in hakim olarak görevli bulunduğu Antalya / Alanya'da doğdu. Ailesi, babasının görevinden isitfa etmesiyle Gaziantep'e döndü. Kutlar, ilk ve orta öğrenimini Gaziantep'te tamamladı. Gençlik yıllarında Onat Kutlar yaşamında sanatın yerini “Yarı mesafe koşularında derece alacak kadar iyi koşardım, ilerlese atlet olabilirdim. Fizik ve kimya derslerindeki ilgim, müfredatın öylesine ilerisine taşınırdı ki, şimdi Atom Kimya‟nın sahibi olan Özdemir Bey benim hocamdı, onun ve diğer 8 insanların yardımıyla, mesela atom çekirdeği konusundaki araştırmalarıyla ünlü Rutherfo‟nun,Curie‟nin ya da astronomi konusundaki ilginç incelemeleri olan Sir James Jeans‟ın kitaplarını bulup okudum ve bu bilim dünyasının sırlarını ortaya çıkarmaya merak sardım. Yani bu hat üzerine ilerlenebilirdi ya da yaşam bu alanlara adanabilirdi. Ama aynı zamanda şiirle uğraşıyordum, düzyazıyla uğraşıyordum. Resme yeteneğim yoktu ama müzikle uğraştım, hala iyi bir müzik dinleyicisi olduğumu düşünüyorum, ama bizzat uğraştım. Antep te yani o taşra kentinde saz çalmayı öğrendim. Sonradan daha rafine bir müzik olarak klasik müziğe yöneldim. Türkiye de bazı çevrelerin yakından tanıdığı Emin Kılıç‟ın kurslarına devam ettim. Hamparsun notasından ney çalmak için altı ay uğraştım. O notadan birtakım eski eserleri geçmeye çalıştım.” (Uçansu, 2016: 27) cümleleriyle anlatır.

1953'te okumaya hak kazandığı Güzel Sanatlar Akademisi mimarlık bölümündeki öğrenimine devam etmedi. Hemen arkasından başladığı İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ndeki öğrenimini de tamamlamadı. Hukuk fakültesinde okuduğu yıllardan başlayarak Demir Özlü, Adnan Özyalçıner, Ülkü Tamer, Konur Ertop, Doğan Hızlan, Engin Ertem, Önay Sözer gibi isimlerle üniversite yıllarında 1961'de felsefe öğrenimi görmek üzere Paris'e gitti. Paris'te sinema ile ilgilenmeye başladı. Türkiye'de üniversite yıllarında olduğu gibi Paris'te bulunduğu yıllarda da entelektüel bir çevreye sahipti. Fikret Mualla, Hakkı Anlı, Selim Turan, Mübin Orhon gibi Türk sanatçılarla birarada oldu. Sinemaya duyduğu ilgi ile Henri Langlois'nin yöneticiliğini yürüttüğü Fransız Sinematek Derneği'ne kaydoldu.

Onat Kutlar'ın kazandığı ödüllerin ilki, yayımlanan ilk kitabı İshak ile 1960 Türk Dil Kurumu Ödülü oldu.

1962'de Türkiye'ye dönen Kutlar, Doğan Kardeş dergisinde yazı işleri müdürlüğü yaptı (1963-1965). Sinema üzerine çalışmalar yürütmeyi Paris'te bulunduğu yıllardan itibaren düşünen Kutlar'ı İstanbul'da Sinematek'in kurulması aşamasında Şakir Eczacıbaşı destekledi. Adnan Benk, Adnan Çoker, Aziz Albek, Cevat Çapan, Hüseyin Baş, Macit Gökberk, Mazhar Şevket İbşiroğlu, Musin Ertuğrul, Nijat Özön, Rekin Teksoy, Sabahattin Eyüboğlu, Semih Tuğrul, Tunç Yalman gibi sanatçıların desteği ile Onat Kutlar 25 Ağustos 1965'te Türk Sinematek Derneği'ni kurdu.1966'da derneğin yayın organı olarak Yeni Sinema adını taşıyan dergi yayımlanmaya başladı. Türk Sinematek Derneği'nde yürüttüğü çalışmalar ile 1975'te Polonya Kültür Nişanı'na layık görüldü. 1967'de Bursa, Karacabey Kasabası Dağkadı köyünde askerlik görevini yerine getirdi. Kutlar 1976'da Türk Sinematek'teki görevinden ayrıldı.

1978 yılında dönemin kültür bakanı Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı tarafından Kültür Bakanlığı'na danışman olarak atandı. Ankara'da Sinema Dairesi'ne bağlı atatürk Kültür Merkezi'nde İstanbul Film Yapım ve Gösterim Merkezi üzerine çalışmalarını başlattıysa da 1979'da görevini bıraktı.

Onat Kutlar'ın kaleme aldığı senaryoların içinde ilki, bir Ömer Kavur filmi olan Yusuf ile Kenan (1978) diğerleri ise Necati Haksun'un Kutsal Ceza romanından uyarlanan Ali Özgentürk ile birlikte yazdığı Hazal (1979); Zeyyat Selimoğlu'nun "Deprem" öyküsünden hareketle Ayşe Şasa ile birlikte yazdığı Delikan (1980); Kurban Olurum (1980); Ferid Edgü'nün O isimli romanından Erden Kıral ile birlikte uyarladığı Hakkari'de Bir Mevsim (1981)'dir.

1981'den itibaren dört yıl süreyle Repro Reklam Ajansı'nda metin yazarlığı yaptı. 1985'te Letra Reklam Ajansı'nı kurdu; 1988'de ise Letra'dan ayrılarak, bir başka reklam ve film ajansı olan Konsept'te çalışmalarını sürümeye başladı.1991’de İstanbul Film Ajansı’nın ortakları arasında yer aldı. Burada yaşamının sonuna kadar yöneticilik görevini yaptı. Kutlar, İstanbul’un ilk sanat filmleri sineması olan Alkazar’ın (1993) kurucularındandı. 1982'den 1995'e kadar İstanbul Film Festivali'nin Düzenleme Kurulu'nda danışmanlık görevini yürüttü. Bunun yanında İstanbul Kültür Sanat Vakfı'nın başkan yardımcılığı ve icra kurulu üyeliğinde de bulundu.

Sinema ile iç içe geçmiş bir yaşam süren Kutlar, kimi zaman eleştirmen kimi zaman jüri üyesi olarak katıldığı uluslararası film festivalleri arasında Cannes, 1977; Antalya 1977,1978; İstanbul 1984, 1993 ve Berlin 1985 film festivalleri yer almaktadır. Onat Kutlar Türk Sinematek Derneği'ndeki çalışmalarından dolayı 1994 yılında da Fransa'dan Chevalier del'ordre des Arts et des Lettres ödülüne layık görüldü. 1996 yılından başlayarak İstanbul Film Festivali'nde adına Onat Kutlar adına bir ödül verilmektedir.

Kutlar'ın kardeşi Seza Aksoy, Onat Kutlar'ı, “Onun kadar cömert başka insan görmedim ben. Pırıltı gördüğü herkesi yürekten destekledi, yardımcı oldu. Kurucu üyesi olduğu ve etkin biçimde çalıştığı onca saygın derneği, ölümünden sonra çıkan ilanlarından öğrendik. Geçim kaynağı olan işini ikinci plana bırakıp “Sinema Günleri” için günlerce gönüllü olarak çalıştığını gözlerimle gördüm. Kendi içindeki o aydınlık pencereleri yararlanacak herkese sonuna kadar açtı. Sahip olduğu verimli hasatı, umut bağladığı geleceğe armağan etti. Bu yüzden imza ve söyleşi için gittiğim okullarda “Onat” adlı pek çok çocuk görünce şaşırmıyorum. Hepsinin anne babası Onat Kutlar hayranı. Onat’ın yeni armağanları diyorum.” (Çeviker, 2006: 321) ifadeleriyle tanıtır.

Onat Kutlar, 30 Aralık 1994'te İstanbul'daki The Marmara otelinin pastanesine konulan bombanın patlaması sonucu ağır yaralandı. Kaldırıldığı hastanede 11 Ocak 1995'te yaşamını yitiren sanatçı, Aşiyan Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Onat Kutlar, ilk şiir ve hikâyelerini ilkokul yıllarında yazmaya başladı. İlk şiiri 1950’de Küçük Dergi’de, ilk öyküsü “Volan Kayışı” da Seçilmiş Hikâyeler dergisinde 1955’te yayımlandı. İlkokul yıllarından başlayarak konuşma, okuma ve yazma konusunda çok başarı olan Kutlar, öğretmenlerinin dikkatini çeken bir öğrenci oldu. Dergilerde yayımlanan eserlerinin ardından basılan ilk öykü kitabı 1959'da yayımlanan İshak ismini taşır. Dokuz hikayeden oluşan eser modern Türk öykücülüğü için önemli bir aşamayı gösterir. Demir Özlü, Ferit Edgü, Adnan Özyalçıner, Ergin Ertem, Tarık Dursun K., Muzaffer Buyrukçu, Muzaffer Erdost, Erdal Öz, Orhan Duru, Leyla Erbil, Bilge Karasu, Yusuf Atılgan ve Doğan Hızlan gibi isimlerle birlikte 1950 Kuşağı öykücüleri arasında yer alan Kutlar, kaleme aldığı öyküler ile bu kuşağın yazarlarını da etkiler. İshak, aynı zamanda büyülü gerçekçiliğin edebiyattaki yansımasının görüldüğü ilk eserlerden biri olarak kabul edilir. Onun etkilendiği yazarlar arasında Camus, Dostoyevski, Sartre ve Kafka yer almaktadır.

Paris'e gidişiyle birlikte sanat yaşamında sinema üzerinde çalışmaya ve yazmaya ağırlık verir. Sinematek'in yayın organı olan Yeni Sinema dergisinde yazılarını yayımlar. Burada yayımlanan yazıları daha sonra Sinema Şenliktir isimiyle kitaplaştırır. Milliyet Sanat, Papirüs, Gösteri, düşün, Yeni Düşün, Birikim, a dergisi, İstanbul, Toplum Düşün ve Gül Diken yazılarının yayımlandığı diğer süreli yayınlardır. Senaryo yazarlığına ağırlık vermiş olan Kutlar'ın senaryasonu kaleme aldığı Yusuf ile Kenan Adana Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Film Ödülü'nü, Hakkâri'de Bir Mevsim senaryosunu yazdığı film 1983 yılında gerçekleştirilen Berlin Film Festivali'nde Gümüş Ayı Ödülü'nü kazanır.

1981'de ilk şiir kitabı Peralı Bir Aşk İçin Divan'ı yayımlar. Bu eserin başlığında ve "Peralı Bir Aşk İçin Gazel" başlıklı şiirinde klasik Türk şiiri geleneğine göndermede bulunur. Bu gönderme divan ve gazel sözcükleri üzerinden gerçekleşir. Şiir yazmaya devam eden Kutlar 1986'da bu kez Unutulmuş Kent başlıklı bir şiiri kitabı yayımlar. Şiir çevirisi ile ilgilenmeye başlayan Kutlar, İranlı şair Füruğ Ferruhzad’ın şiirlerini, arkadaşı Celal Hosrovşahi ile birlikte çevirir. Daha sonraki yıllarda arkadaşı Cevat Çapan ile Fransa‟ya giderek şiir çevirisi üzerine çaılşmalara katılmışlardır. Kutlar'ın şiir çevirleri 1999'da Unutulmuş Kent ve Çeviri Şiirler ismiyle yayımlanır.

12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra kapatılan çeşitli kuruluşlardan biri Onat Kutlar'ın arkadaşı Hüseyin Baş'ın da aralarında bulunduğu, Barış Derneği'dir. Hüseyin Baş dâhil birçok dernek üyesi tutuklanır. Çok sayıda arkadaşı cezaevinde tutulan Kutlar, onlar için Haziran 1982'de başlayıp Temmuz 1984'e kadar on sekiz mektup yazar. Mektuplar Milliyet Sanat dergisinde yayımlanır (Uçansu 2016: 223). Onat Kutlar, mektupları yazmaktaki amacını Yeter ki Kararmasın kitabında açıklar: “12 Eylül‟ün en karanlık döneminde cezaevlerine kapatılan, işkence gören, ağır hükümler giyen on binlerce genç insan, işçi, aydın için en ağır ceza, hiç kuşkusuz toplumun inanılmaz suskunluğu idi. Benim biraz da kişisel nedenlerle başlattığım bu küçük mektup dizisi, benden daha önce davranmış bir avuç yürekli insanın ardından, bu suskunluğa alçakgönüllü bir başkaldırı idi. Keşke daha güçlü bir başkaldırıyı gerçekleştirmek elimizden gelseydi. “Kişisel nedenlerle” dedim. Gerçekten özel nedenlerle başladı bu mektuplar. Yirmi beş yıllık dostum, değerli yazar ve gazeteci arkadaşım Hüseyin Baş yüzünden. 12 Eylül sonrasında “Barışçı” (!) olduğu için tutuklanan Hüseyin‟in yazdığı güzel mektuplara cevap veremiyordum. Mektup yazma alışkanlığımızın zayıflığından. Tam o sırada güzel bir fırsat olarak çıktı karşıma Akal Atilla ile Zeynep Oral'ın önerisi. Milliyet Sanat dergisinde, “Edebiyat Söyleşileri” sayfasında dönüşümlü olarak benim de yazmamı istiyorlardı. Önce Hüseyin Baş'a sonra da isimlerini vermeksizin Orhan Taylan'a, Ali Sirmen'e, Dr. İsmail Beşikçi'ye cezaevlerini dolduran gençlere mektuplar yazdım" ( Kutlar 2003: 91). Erdal Öz bu mektupları “Aynı damıtılmış, yoğunlaştırılmış cümleler, aynı gözlem gücü, ayrıntılara aynı ilgi, duyguyla aklın aynı dengesi ve ayrılmazlığı, aynı soğukkanlı duyarlık, şiire aynı sokulganlık ve aynı büyüleyicilik ve kendini hiç saklayamayan aynı vakur yazar ve ozan tavrın. Mektupların kime yazıldığını bir bir çıkarır gibi oldum. Ama birer simgeydi o kişiler. Onların kişiliğinde herkese yazılmış mektuplardı. Böylesine yoğun, böylesine birikimden kaynaklanan, umudu ve bilinci böylesine paylaşmaya hazır mektuplar alacağımı bilsem, hiç çekinmeden bir daha içeri girerdim, inan. Yeter ki…” (Uçansu 2016: 224) cümleleriyle yorumladı.

Farklı dergilerde kaleme aldığı denemelerini bu kez Bahar İsyancıdır isimli kitabında topladı, eser 1986'da basıldı. “Onat Kutlar, “melali anlayan neslin” belki de son temsilcisi. Bahar İsyancıdır'ın bütününde Yahya Kemal gibi söyleyeyim, “acıların tadı” nı bulacaksınız. Onat'ın bu kadar duyarlı olduğunu bilmezdim bu yazıları topluca okumadan; “öfkeyi kahkahayla saklayan” diyor bir yazısında. Onat da duyarlığını kahkahayla, esprilerle saklayanlardan; bunca yıllık arkadaşım, ancak Bahar İsyancıdır‟la tanıyabildim Onat'ı. Yazar olarak öteden beri severim, ancak insan olarak şimdi daha çok seviyorum. Çok az kitap bende yazarına böyle bir yakınlaşma sağlamıştır... Bahar İsyancıdır için “deneme” demişler kitabın ikinci sayfasında; bence çoğu “hikâye” o yazıların. Denemede bir genelleme vardır; oysa Kutlar'ın anlatımı “somut” bir anlatım… En yoğun duyguları böylesine yalın anlatabilen Onat Kutlar'ın kitabını bugüne kadar okumadınızsa okuyun, coşkuma siz de katılacaksınız, biliyorum. Güzel kitaplar okumak hep sevindirmiştir beni. Yaşa be Onat!” (Uçansu 2016: 225) Fethi Naci'nin eser üzerine fikirlerini belirttiği ifadeleridir.

Kutlar'ın 1995'te yayımlanan Gündemdeki Sanatçı ve Gündemdeki Konu başlıklı eserlerinin oluşum süreci yine sanatçının süreli yayınlarda yayımlanan yazılarına dayanmaktadır. Onat Kutlar, 1993'te Cumhuriyet gazetesinde yazılarını yayımlamaya başlamış, pazar günleri “Gündem” başlığı altında birbirinden farklı konuları ele almıştır. Bir hafta güncel konuları, diğer hafta değerli bir sanatçının portresini yazmıştır. Eşi Filiz Hanım da bu yazılara hakkında yazılan sanatçının portresini fotoğraflayarak katkıda bulunmuştur. Onat Kutlar'ın vefatının ardından yine eşi Filiz Hanım'ın katkısıyla Cumhuriyet gazetesindeki bu yazılar kitaplaştırılmıştır.