Madde Detay

Muğla / Datça'da doğdu. Tam adı Ece Ayhan, soy ismi Çağlar olan sanatçı, geçmiş dönemlerde “ağabey” anlamına geldiğini söylediği Ece ismini kullandı (E. Ayhan, 1997). Babası devlet memuru Behzat Bey, annesi Ayşe Hanım’dır. Baba tarafından büyük dedesi Gelibolu müftülüğü, dedesi ağır ceza mahkemesi başkatipliği; anne tarafından dedesi Hafız İbrahim Bey ise imamlık, çiftçilik, tüccarlık gibi çeşitli işler yaparlar (E. Ayhan, 2018b). Şairin erken çocukluk dönemine denk gelen 1933 yılında aile, Çanakkale’ye yerleşti (E. Ayhan 2012). 1938’de Eceabat İlkokulu’nda eğitime başlayan şair, ikinci sınıfı 1939’da Çanakkale İstiklal İlkokulu’nda okudu. 1940 yılı sonlarında aile İstanbul’a taşındı (E. Ayhan, 1993c) ve Ayhan, eğitimine 1941’de girdiği Karagümrük Hırka-i Şerif İlkokulu’nda devam etti. 1941’de anne Ayşe Hanım, alkolün neden olduğu problemler sonucunda baba Behzat Bey’den boşandı. Kızkardeşi ve annesi ile bir müddet ciddi bir yoksunluk devresi geçiren şairin hayatı, üvey babasından sonra daha da farklılaştı. Ayhan, kendi şairliğinin en mühim özelliği olan otorite karşıtlığını bu devrede ve üvey babası nedeniyle edindi. Ortaokulu Zeyrek Ortaokulu’nda, liseyi de o günkü adıyla Taksim Erkek Lisesi’nde okuyan şair, ortaokulda, müzik öğretmeni Demirhan Altuğ (E. Ayhan, 1993a) aracılığıyla ilgi duyduğu müzik duygusunu, Çocuk Sesi dergisi (E. Ayhan 1993c) ve üniversite yıllarında takip ettiği Helikon Derneği aracılığıyla geliştirecektir (E. Ayhan 1993a). Bu sıralarda şairin annesi, 1950’ye dek çalgılı gazinolarda Nezahat takma ismiyle çalıştı ve Ece Ayhan, gece hayatı ve arka mahallelere dair pek çok hayat pratiğini edinip, gözlemleme imkanı buldu (E. Ayhan 2018a). Eserlerinde önemli yer tutan fuhuş gibi konularla bu dönemlerde ve annesinin işi nedeniyle tanıştığını belirten şair, hayatın akışı karşısındaki muhalif tavrını besleyen bir diğer kaynak olarak da bu günleri gördü (E. Ayhan, 1991). Bu dönemlerde yaşadıkları azınlık mahallesi ve mahallenin sakini olan alt gelir-kültür grubu insanlardan sanatına ve karakterine dair pek çok unsuru alan şair, üniversite eğitimine başlamasının ardından değişik bir hayat tecrübesi edinecek ve hep karşı çıktığı bürokrasiye adım atacaktır (E. Ayhan, 1993c). Şair, 1953’te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne girdi ve buradan 1959’da mezun oldu. Eğitimini tamamlamasının ardından 1962’de Gürün/Sivas’a kaymakam olarak atandı ve aynı yıl Deniz Hafize Hanım ile evlendi. 1963’te Alaca/Çorumda kaymakamlık ve belediye başkanlığı yaptı ve aynı yıl baba oldu. 1965’te askerlik görevini tamamladıktan sonra Çardak/Denizli’de kaymakamlık yaptı. 1967’de hakkında çıkan çeşitli dedikoduların da etkisiyle şair, malulen emekliye ayrıldı veya istifa etti (Alkan, 2002). 1968’de eşini kanserden kaybetti ve bir daha evlenmedi. İstanbul’a dönen ve buraya yerleşen şair, çevirmenlik, redaktörlük, dergi yöneticiliği ve müdürlüğü gibi işlerde çalıştı. 1974’te beyninde oluşan tümör, şairin sonunu da hazırladı. Sağ kulağında işitme, sağ gözünde de kısmî görme kaybına neden olan bu tümörün tedavisi için dönemin başbakanı Bülent Ecevit’in örtülü ödenekten sağladığı imkânla şair İsviçre’ye gönderildi ve tedavisi üç yıl kadar sürdü (E. Ayhan, 2018a). Tümör Prof. Dr. Gazi Yaşargil tarafından alındı, ancak o zamana dek organlarda neden olduğu tahribat, şairin zor günlerini başlattı. 1977’de Ece Ayhan, Çanakkale’ye yerleşti. Hasan Bülent Kahraman’ın aracılığı ve devrin bakanlarından Ercan Karakaş’ın yardımıyla Belediye’de geçici işçi statüsünde çalıştırılarak hastane imkanlarından yararlanma yolu bulundu (Kahraman, 2004). Sonrasında verem olan ve bu kez dönemin Kültür Turizm Bakanı Ahmet Tan aracılığıyla Heybeliada Sanatoryumu’na alınan şair, bacaklarının felç olması nedeniyle de Çapa Tıp Fakültesi’ne yatırıldı. Uzun tedaviler sonucunda bacakları kurtarılan şair, bir süre İstanbul Maltepe Huzurevi’ne, sonrasında Acıbadem Huzurevi’ne yerleştirildi. Şairin arkadaşlarından Enis Batur’un yöneticilik yaptığı Yapı Kredi Yayıncılık tarafından eserlerine telif ödenmesi neticesinde maddi bir rahatlama yaşayan şair, 2001’de tekrar Çanakkale’ye döndü. Bir müddet sonra İzmir Büyükşehir Belediyesi Gürçeşme Huzurevi’ne yerleşti. 12 Temmuz 2002’de kalp yetmezliğinden vefat etti. Kabri Eceabat’taki Yalova köyündedir. Şair, ömrü boyunca fakirlik (Soysal 2003) ve onun getirdiği şeker, damar tıkanıklığı, lenf tüberkülozu, kalp büyümesi (Durbaş,1999), beyin tümörü, felç, verem gibi hastalıklarla savaşmış, aykırı düşünceleri ve karakter özellikleri nedeniyle de çoğunlukla yalnız kalmıştır (Özkarcı 2018).

II. Yeni Akımı içerisinde değerlendirilen Ece Ayhan; Jul Verne'den Nihal Atsız’a uzanan geniş bir çerçevede ve alanda okumalar yapmış; ortaokul sıralarından itibaren de edebiyata merak salmıştır. Türk Dili dergisinin 1954 yılı Şubat sayısında ilk şiiri yayımlanır. 1956 itibarıyla Pazar Postası’nda şiirleri devamlı olarak çıkmaya başlar. A, Seçilmiş Hikâyeler, Varlık, Yeditepe, Yeni Dergi, Yenilik, Kitap-lık, Öküz gibi dergilerde de eserleri okuyucu ile buluştu. Şiir ve düzyazı alanında eserler veren şairin yayımladığı ilk şiir kitabı ise Kınar Hanımın Denizleri olur. 1955-58 yılları arasında yazdığı şiirlerini topladığı bu eserinde şair, henüz kendi sesini aramaktadır. Zamansızlık ve masal unsurları, bu kitap ile kendisini hissettirir (Kul, 2011). Eserden itibaren Ayhan şiirinde noktalama işaretlerinin işlevi bozulmuş veya hiçleştirilmiş, alternatif tarih yazımı denenmiş, sürrealist etkilerle karışmış bir lirizm kullanılmaya başlanmıştır. Şairin ikinci şiir kitabı Bakışsız Bir Kedi Kara, iki bölümden oluşur. Kalıpların sınırlarını zorlayan bu şiirlerinde şair, poetikasının karakteristiği olarak dilsel sapmalara da yönelir. Şairin, zaman zaman anarşizme varan kuraltanımazlığının ve hayata karşı öfkeli bakışının uyandırdığı şiddet söylemi, eseri bir kara edebiyat ürünü hâline getirecek kadar sertleştirir. Üçüncü şiir kitabı Ortodoksluklar'ı 1968'de yayımlayan şair, artık kendine özgü ozanlık dilini de yakalar. Sembolik mahiyetli, kapalılığı hedefleyen şair, şiirlerinde karamsardır. Sert bir üslupla alternatif tarihe yönelik olarak kurduğu eser, anıştırmalar doğru çözümlenebildiği ölçüde anlaşılır olur. Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan Çocuklar İçin Şiirler, 12 Mart 1971 askerî muhtırasından sonraki devrenin siyasal bunalımları içerisinde bireyin, devlet ve toplumla olan ilişkisini irdeleyen ve bu nedenle de dili daha anlaşılır olan eserler, şairin sivil şiir anlayışına zarar vermeyecek kertede estetik kaygısı olan eserlerdir. Yort Savul, şairin ilk dört kitabının toplu hâlidir. Eserde, bir "Ece Ayhan Sözlüğü" de bulunmaktadır. Zambaklı Padişah, şairin sanatını bütüncül gözle değerlendirmek için bir anahtar kabul edilmelidir. Dili, diğer eserlere kıyasla daha sade olmakla birlikte, ancak Ece Ayhan şiir ve poetikasını anlayabilecek denli şairi takip edenlerin anlayabileceği izlek ve metin parçaları barındırır. Şairin, düzene muhalif söylemi de eser içerisinde belirgin olarak görülür. Çok Eski Adıyladır, hakkında bir okuma sözlüğü hazırlanan; alternatif tarih yazımı hedeflenmekle birlikte, II. Yeni şiirinin dil ve üslup özelliklerinden de sapma görülen bir eserdir. Ece Ayhan bu eseri, kendisinin “en yetkin” eseri olarak tanımlar (E. Ayhan 1993c). Sıkı şiir olarak tanımladığı şiir özelliklerine yani, dil ve içerik bakımından oldukça sağlam kurulmuş, felsefe ve şiiri bir arada bulunduran, tekniği kusursuz şiire uygun gördüğü şiirlerine (E. Ayhan 2000), bu eserinin de bir örnek olduğunu belirtir (E. Ayhan, 1993c). Şairin hayatından biyografik etkiler de taşıyan Çanakkaleli Melahat’a İki El Mektup, toplumsal konuları ve Cumhuriyet'in bürokratik tarihini genel kadınlar üzerinden kurgulayan, hiciv tonu yüksek bir eserdir. Şair, bu eserin, "sivil köşe"den anlatılan bir tarih kitabı olduğunu belirtir (E. Ayhan 1991). Son Şiirler, dil ve ironi bağının şiddetlendiği metinlerdir (E. Ayhan 1993b). Şair, bu eserinde,“hem çırılçıplaklığı, hem başıbozukluğu, hem de uygarlığı” içeren “Çırılçıplak Bir Türkçeyle”, mülkiyet ve hamasetle ilişkisi olmayan (E. Ayhan, 1993c), devlet kanallarına veya günlük siyasetle ilgilenmeyerek onlara bilinçli olarak sırtını dönen sivil şiirin örneklerini verir. Son Şiirler, ironi dilinin kuvvetli olduğu eseridir. Bütün Yort Savullar, şairin tüm şiirlerinin toplandığı eseridir (Kahyaoğlu 2004).

Şairin nesir alanında kaleme aldığı ürünleri ise anlatı, günlük, eleştiri, deneme ve anı türlerindedir. Defterler, şairin İsviçre'deki tedavi günlerini konu edinen, umutsuz ve bezgin bir anlatımın hâkim olduğu günlük türünde bir eserdir. Yeni Defterler, aynı konu ve içerikle, bir önceki eserin devamı niteliğindedir. Başıbozuk Günceler, şairin sanat ve siyasete dair görüşlerini de içeren, yine İsviçre anılarını da dile getiren bir günlüktür. Yalnız Kardeşçe isimli eseri, Ece Ayhan'ın söyleşi, deneme ve konuşmalarının bir kısmını içerir. Kolsuz Bir Hattat, şairin, şiir üzerine yaptığı söyleşileri içermesi bakımından önemlidir. Sivil Şiirler, şairin, üç öyküsü, altı şiiri, denemeleri, söyleşileri ve bazı dosyalara verdiği cevapları içeren eseridir. Eserin sonunda, Ece Ayhan okuma kılavuzu niteliğinde bir sözlük de bulunmaktadır. Şiirin Bir Altın Çağı şairin bir öyküsüyle birlikte eski soruşturma cevapları ve denemeleri yanında yeni bazı değerlendirme metinlerini de içerir. Bu eserinde, Ece Ayhan, şiirinin kaynakları üzerinde de durur. Tarih, şairin şiiri için önemli bir malzemedir ancak ona göre tarih,"yampiri"dir, "yamuk"tur. Çünkü toplum, kötülük üzere birleşmiştir ve resmî tarih dışında bir tarihe yüz vermemektedir (E. Ayhan, 1993c). Aynalı Denemeler, bir Ece Ayhan sözlüğü içermesinin yanında yine şairin eleştirel metinlerinin, denemelerinin, poetik metinlerinin ve bir hikâyesini içerir. Dipyazılar, şairin denemelerini ve poetika nitelikte yazılarının toplandığı önemli bir eserdir. Şiir ve okuyucu ilişkisi üzerine ciddi değiniler sunar. Ece Ayhan'ın edebiyata dair görüşlerini anlamlandırmak noktasında hem bu eserin hem de aynı içerikteki Sivil Denemeler Kara'nın büyük önemi vardır. II. Yeni şiirinden, Ece Ayhan'ın şiir adlandırma ve tanımlamalarına kadar pek çok değerlendirme, bu denemelerde oldukça mühim bilgi kırıntıları halinde sunulur. Hay Hak! Söyleşiler, sanatın delilikle olan ilişkisi, şiirin diğer disiplinlerle olan ilişkisi gibi konularda yapılmış söyleşileri içerir. Bu söyleşilerin bir kısmı daha önceki eserlerde de mevcuttur. Öküz'lemeler şairin ölümünden sonra yayımlanır ve Öküz dergisi yazarlarının Ece Ayhan ile yaptığı röportajlar toplanır. Morötesi Requiem, şairin anlatılarını içerir. Deneme ile hikâye arasındaki yaşantı anlatıcılığı metinlerinden oluşur. Derinlikli bir yapısı olan metinler, şairin dil anlayışını da yansıtır. Bunun dışında yazarın İlhan Berk, Enis Batur, Ülkü Başsoy ve Akif Kurtuluş'a yazdığı mektuplar da yayımlanmıştır ve geniş çerçevede bir Ece Ayhan şiiri çözümlemesi için bu eserlerdeki edebî yorumlar oldukça değerlidir.

Görüldüğü üzere şiir dili üzerindeki orijinalitesi, öne sürdüğü sivil şiir başlığı, mitoloji ve alternatif tarihi masal diliyle harmanlayan üslûbu, şiirde kaotik düzeni hedefleyen isyankar yapısı ile Ece Ayhan, Türk edebiyatı içerisinde alt kültürün, karşı söylemin ismi olarak önemli yer edinmiştir.