Madde Detay

Denizli’nin Acıpayam ilçesinin Oğuz Köyü'nde doğdu. Geçimini çiftçilikle sağlayan Hacı Mehmet Hoca'nın on üç çocuğundan, üçüncüsü olarak dünyaya geldi. Kendisine Tahir Kutsi ismi verildi ve ölene kadar bu ismi kullandı. Annesi Kezban Hanımı 1943’te daha altı yaşında iken kaybetti.

İlkokula köyünde başladı. O dönemde üç yıl olan köyündeki ilkokulu bitirdikten sonra ilçe merkezinde bulunan okula devam etti. Acıpayam Ortaokulu'nu 1953'te bitirdi. Aynı yıl Doğan Kardeş dergisinin İstanbul’un Fethinin 500. yıldönümü dolayısıyla açtığı şiir yarışmasını “İstanbul Sevdalısı” isimli şiiriyle kazandı (Yalçın 2010: 687). Aynı yıl Denizli Lisesi'ne kaydoldu ve çeşitli zorluklarla okuduğu bu okulu 1956'da bitirdi. Lise yıllarında çeşitli gazetelerde şiirlerini yayınlayan Tahir Kutsi Makal, lisenin son sınıfında iken Denizli gazetesinin haftalık sanat sayfasını yönetti (Ceylan 2014: 26). Liseyi bitirdiği sene Bursa’da çıkarılan Nasır dergisinin açtığı yarışmada “Burası Denizli” şiiriyle ödül aldı. Yüksek tahsil için geldiği İstanbul’da kaydolduğu Gazetecilik Enstitüsü’nü 1959'da tamamladı.

Ailevi sebeplerden dolayı çalışarak okumak zorunda kaldı. Gençlik yıllarında bu sebepten dolayı en çok özlemini çektiği şeyin uyku olduğunu söyleyen Tahir Kutsi Makal, roman ve hikâyelerindeki kahramanlarının uykuya düşkünlüğünün bununla ilişkili olduğunu belirtti (Ceylan 2014: 38). Lise yıllarında Denizli gazetesinde; İstanbul’a geldikten sonra ise sırasıyla önce Yeni Yıldız dergisinde çalıştı. Sonra Petek, Yelken, Maya, İnanç gibi dergileri çıkardı. Bir dergi sahibi olma özlemini Tarla ile giderdi. Bazı eserlerin, bu dergi aracılığıyla çıkardı. Gazetelerde yazamadıklarını bu dergide yazdı (Ceylan 2014: 499). Son sınıfta iken Tan ve Yeni Gazete’de çalıştı. Mezun olduktan sonra da bir süre Dünya (1959-1962), Tasvir (1962-1963) gazetelerinde çalıştı. Sonraki yıllarda Ekspres, Son Havadis, Hergün, Ortadoğu, Güneş, Sabah gazetelerinde muhabir, haber müdürü, yazar, sekreter, yazı işleri müdürü ve genel yayın müdürü gibi işlerde çalıştı. Petek, Yelken, Maya, İnanç, Tarla dergilerini yönetti. Denizcilik Bankası ve Printemps firmasında basın müşavirliği görevinde bulundu (Ceylan 2014: 41).

Askerliğini Yedek Subay öğretmen olarak Konya’nın Yunak ilçesine bağlı Sarayköy’de yaptı. Yedek Subay öğretmenliğinin ikinci yılında “Gözüm Ayşem” diye şiirler yazdığı Ayşe Makal ile evlendi. Bu evlilikten Çeyiz, Çimen, İklim ve İnanç isminde dört çocukları oldu (Ceylan 2014: 47).

Gazetecilik yıllarında birçok ödül alan Tahir Kutsi Makal, 1962-63'te "İçgöç" dizi röportajıyla "Yılın Gazetecisi" seçildi ve ödül olarak Avrupa'ya gönderildi. Çeşitli Avrupa ülkelerinde gazeteci olarak geziler yaptı. 1992-1993 yıllarında bir müddet Amerika’da bulundu. 1976 ve 1979'da Peyami Safa roman ödülünü kazandı.1985’de Folklor Hizmet Ödülü’ne layık görüldü. 1987’de Kültür Bakanlığı’nın açtığı hikâye yarışmasına Zonguldak’taki kömür işçileri ve ailelerinin yaşadığı acıları anlattığı ve maden ocaklarındaki kazalara dikkat çektiği “Karadon” isimli hikâyesiyle katıldı ve birinci seçildi. 1989'da halk edebiyatına yaptığı katkılardan dolayı İnönü Üniversitesi tarafından kendisine fahri doktora verildi. Müzik-San Vakfı, Türk Edebiyatı Vakfı, Turizm Yazarları Derneği, Kızılay ve Folklor Araştırma Kurumunda üyelik ve çeşitli yöneticilik görevlerinde bulundu.

Zahmetli bir Ankara yolculuğu dönüşü 22 Ocak 1988’de felç geçirdi. Gördüğü tedavi ve dostlarının yakın ilgisiyle yeniden yürümeyi başardı (Ceylan 2014: 49-50). Çalışmalarını aksatmadan sürdürdü. Bir sonraki rahatsızlığında ilki kadar şanslı değildi. 15 Haziran 1999'da İstanbul’da öldü. Ertesi gün Nuru Osmaniye Camiinde kılınan cenaze namazından sonra Büyük Çekmece mezarlığına defnedildi.

Kurmaca ve kurmaca dışı türlerde birçok eser yayımladı. Şiirlerini; Fakir İşi (1957), Babanız Yine Âşık Çocuklar (1987), Öpkü (1996) ismiyle neşretti. Meydan Dayağı (1977) ve Kamyon (1979) ismiyle yayımladığı iki romanda Anadolu insanı, fakirlik, cehalet, yaşanılan olumsuzluklar; Anadolu’nun 1960’lardaki yolları, bu yıllarda yapılan efsunlu yolculukları anlattı. Benzer konuları ele aldığı Delitay (1982) ve Karadon (1987) ismiyle iki de hikâye kitabı neşretti. İçgöç (1964), (İkinci cilt 1966) ve Acı Yol (1964) isimlerinde yayınladığı kitaplarıyla röportaj türüne önemli katkılarda bulundu. Bu iki kitapla genç edebiyatçıların dikkatini bu türe yöneltti. İçgöç kitabının “Anadolu Toprağı” isimli ilk bölümünde, doğduğu Oğuz köyünü ve o yıllarda yaşanan kıtlık, kuraklık ve yoksullukları anlattı. Avrupa’ya yaptığı seyahatlerin ürünü olan Köylü Gözüyle Avrupa (1965) isimli eserinde memleketimizi çeşitli yönlerden Avrupa ile mukayese etti. Makale, deneme ve fıkra türündeki yazılarını Büyük Fatih (1967), Al Kırbacı Eline (1978) ve Benim Gizli Yazılarım (1996) ismiyle neşretti. Araştırma, inceleme ve derleme tarzındaki çalışmalarını ise, Âşık Veysel (1969), Anadolu'da Türk Mührü (1971), Âşık Zülfikâr Divanı (1971), Zaralı Âşık Adem, (1972), Karacaoğlan (1973), Dadaloğlu (1974), Köroğlu (1975), Halkbilim ve Edebiyat (1990), Pir Sultan Abdal (1992), Âşık Hasan Dede (1997) ve Geçmişten Geleceğe (1999) isimli kitaplarında topladı. O, Türk Halk Şiiri (1975) isimli bir antolojisi ve Âşıklar Şöleni (1977) ismiyle bir de derleme yayımladı.

Edebiyata şiirle başladı. İlk şiirini 1943’de annesinin ölümü üzerine kaleme aldı ve onun ölümünden duyduğu acıyı çocukça bir saflıkla anlattı. Ortaokul birinci sınıfta iken Denizli Demokrat gazetesinde ilk şiirini yayımladı. Girdiği yarışmalarda aldığı ödüller onu cesaretlendirdi. Tahir Kutsi Makal, bu tarihten sonra yaklaşık yarım asır elinden kalemi bırakmadı. Küçük yaşlarda okuduğu, halk masalları, cenk hikâyeleri, halk arasında dilden dile dolaşan aşk hikâyeleri sayesinde şiire yöneldi. Denizli’de bulunduğu yıllarda Varlık, Yücel, Yirminci Asır dergilerinde şiir ve yazılar neşretti. Sonraki yıllarda kaleme aldığı eserlerini Nasır, Petek, Yelken, Maya, İnanç, Türk Yurdu, Milli Kültür, Türk Edebiyatı Ve Tarla dergisi gibi yayın organlarında neşretti.

Şiirlerinde genellikle aşk konusunu işleyen Tahir Kutsi Makal, Karacaoğlan, Köroğlu, Dadaloğlu, Pir Sultan Abdal gibi halk şiirinin büyük ustalarından etkilendi. Halk benim öğretmenimdir diyen şair, Yunus Emre ve Mevlana’nın felsefesine hayatı boyunca bağlı kaldı (Ceylan 2014: 304). Şiirlerinde yapmacıksız, samimi bir dil kullandı. Vezin ve kafiyenin imkânlarından geniş ölçüde faydalanan şair, serbest vezinle yazdığı şiirlerinde iç ahenge dikkat etti. Şiirde iddialı olmamakla birlikte, çarpıcı ve değişik söylemeye çalıştığını her fırsatta vurguladı. İlk şiirlerini daha yirmi yaşında Fakir İşi adıyla yayınladı. Onun fakir işi dediği bir parça soğan, bir parça ekmekti. O yıllarda İstanbul’da öğrenci olan şair, köylü ve fakir olmasından dolayı kızlarla yakınlık kuramasa da, hissettiklerini içtenlikle şiirlerinde anlattı (Ceylan 2014: 36-37).

Tahir Kutsi Makal, kendisiyle yapılan bir mülakata verdiği cevapta, İstanbul’a geldiğinde röportajın gelişigüzel mülakat ve kuru tasvir şeklinde olduğunu; kendisinin bu edebî türe değişik bir hava ve taze kan verdiğini, farklı bir bakış açısı ve üslûp kazandırdığını söyler (Ceylan 2014: 494).

Hakkında birçok çalışma yapılan yazar için, Ünal Şöhret Dirlik ve Mithat Makal tarafından Anılarda Tahir Kutsi Makal isminde bir de anı kitap hazırlandı. Özellikle Türkçenin ve Türk milletinin sanatçısı olmaya çalıştı. İdeolojilerin emrine girmemeye azami derecede dikkat etti. Nesirlerinde de şiirleri gibi yaşayan Türkçeyi kullandı. Yazdığı eserlerle Türk edebiyatında önemli izler bıraktı. Şair, yazar, gazeteci, folklor araştırmacısı ve gönül adamı olarak tanındı.