Madde Detay

Aslen Priştinelidir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Asıl adı Nasûh’tur. Kendi ifadelerinden künyesinin Nasûh b. Abdullah el-Priştevî olduğu anlaşılmaktadır (Erkan 2011: 181-183). Daha çok kendisinin bulduğu matrak oyunu sebebiyle “Matrakçı (Matrakî) Nasûh olarak tanındı. İyi bir şilâhşor olduğu için Silâhî olarak da anıldı. Muhtemelen devşirme olup II. Bayezid zamanın sonlarında (1481-1512) Enderun’da eğitim gördü. Bu esnada saray hocası ve devrin ünlü âlimlerinden olan Sâî’nin talebesi oldu. Matrak oyunundaki ustalığından dolayı Kanûnî Sultan Süleyman tarafından ödüllendirildi. 936/1530 yılında Kanûnî’nin şehzâdeleri Mustafa, Mehmed ve Selim için yapılan muhteşem sünnet düğünü münasebetiyle Atmeydanı’nda düzenlenen şenliklerde içinde topları, darbezenleri ve bir hisar için gerekli olan bütün malzemesiyle kâğıttan iki yürür hisar yaptı ve bu hisarlardaki askerler bir savaş gösterisi sundu. 940/1534 yılında Kanûnî Sultan Süleyman’ın çıktığı ilk İran seferine katıldı. İstanbul’dan Tebriz’e, oradan Bağdat’a ve Bağdat’tan yine Tebriz üzerinden İstanbul’a kadar konup göçülen menzillerin minyatürlerini hazırladı. Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 1230)’ye göre 16 Ramazan 971/28 Nisan 1564’te vefat etti. Vefat tarihinin Osmanlı Müellifleri (Mehmed Tâhir 2000: 305)’nde 945/1538-39 olarak verilmesi yanlıştır. Vefat ettiğinde muhtemelen ıstabl-ı âmire kethüdâlığında bulunuyordu (Yurdaydın 2003: 144). Çok iyi bir ressam ve minyatür ustası, aynı zamanda usta bir hattat idi. Müstakimzâde (1928: 568)’ye göre cep/çep adı verilen yazı türünde Kanûnî devrinin en önemli temsilcisiydi.

Eserleri şunlardır:

1. Cemâlü’l-Küttâb ve Kemâlü’l-Hüssâb: 923/1517’de yazılan matematiğe dair bu eserdir. 966/1559’da istinsah edilmiş bir nüshası (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 2719) günümüze ulaşmıştır (Yurdaydın 2003: 144).

2. Umdetü’l-Hisâb: Cemâlü’l-Küttâb’ın genişletilmiş halidir. Nüshaları Nuruosmaniye Kütüphanesi 2984; Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa Koleksiyonu 1987 ve 1988; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 2755’te bulunmaktadır. Buna ait bir nüsha da Zagreb Orijentalna zbirka JAZU, Ms. Br. 85’te kayıtlıdır (Erkan 2005: XLV).

3.Tuhfetü’l-Guzât: Harp sanatına dair bir eserdir. Tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2206’dadır (Erkan 2005: XLV).

4. Mecmau’t-Tevârîh: Başlangıcı Taberî’nin Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk adlı eserinin çevirisidir. Matrakçı’nın yaptığı ilâve ve zeyillerle eser, 958/1551 yılına kadar getirilmiştir. Eserin nüshaları Viyana Millî Kütüphanesi Cod. Mixt. 999 ve 1187’dedir. Bu eserin üç ciltlik yeni versiyonu Câmi‘ü’t-Tevârih adıyla British Museum Or. 128789’dadır. Ayrıca İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları nr. O.2 ve Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Koleksiyonu 4278’de de nüshası bulunmaktadır (Erkan 2005: XLI; Yurdaydın 2003: 144; Cunbur 2006: 229).

5. Târîh-i Sultân Bâyezid: II. Bâyezid devri olaylarını ihtiva eden minyatürlü eserdir. Bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan 1272’dedir (Erkan 2005: XLII).

6. Târîh-i Sultân Bâyezid ve Sultân Selîm Hân: II. Bâyezid ve I. Selim devirlerini ihtiva etmektedir. British Museum Add. 23.586’dadır (Erkan 2005: XLII).

7. Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultân Süleymân Hân (Mecmû‘-ı Menâzil): Kanûnî’nin Irâkeyn seferinin anlatıldığı minyatürlü bir eserdir. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. Nr. 5964’tedir (Erkan 2005: XLIII). Eser, Yurdaydın (1976) tarafından yayımlandı.

8. Süleymân-nâme (Matla‘ı Dâsitân-ı Sultân Süleymân Hân): Süleymân-nâme’nin ilk bölümü olan bu eser Kanûnî döneminin 926-944/1520-1537 yılları olaylarını ihtiva etmektedir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan 1286’dadır (Erkan 2005: XLIII). Eser üzerine bir yüksek lisans çalışması (Erkan 2005) yapıldı.

9. Süleymân-nâme (Fetih-nâme-i Karaboğdân): Süleymân-nâme’nin ikinci bölümü olan bu eser Kanûnî’nin 945/1538 yılında çıktığı Karaboğdan seferini anlatmaktadır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan 1284/2’dedir. Nasûh’un kendi elinden çıkan bu eser, konu itibariyle İshâk Çelebî’nin Selîm-nâme’sinin devamı gibi olan Sucûdî’nin Selîm-nâme adlı eserinin arka kısmında yer almaktadır ki bu da Sucûdî’nin eserinin Nasûh tarafından görüldüğünü ortaya koymaktadır. Süleymân-nâme’nin üçüncü bölümü olması gereken ve 1539-1541 olaylarını içerdiği düşünülen bir esere henüz tesadüf edilememiştir (Erkan 2005: XLIII).

10. Süleymân-nâme (Târih-i Feth-i Sikloş Estergon ve İstolnibelgrâd): Kanunî’nin emriyle kaleme aldığı bu eser Süleymân-nâme’nin dördüncü bölümünü oluşturmaktadır. 949-950/1542-1543 yıllarını içeren eser 143 varaktır. Topkapı Sarayı Müzesi Hazine 1608’dedir. Süleymân-nâme’nin beşinci bölümü olan eser, 950-958/1543-1551 yılları vakalarını içermekte olup İstanbul Arkeoloji Kütüphanesi 379’da bulunmaktadır. Müsvedde durumundaki eser 184 varaktır ve baş tarafında eksiklik bulunmaktadır (Erkan 2005: XLIIV). Eser yayımlandı (Nasuhü’s-Silahi 2001).

Nasûh’un, Rüstem Paşa’nın teveccühüne nail olabilmek amacıyla yazdığı 955-956/1548-1549 İran seferine ait müstakil bir eseri de vardır. Eser, Marburg Staatsbibliothek Hs. Or. Oct. 955’tedir (Erkan 2005: XLIIV). Ayrıca Rüstem Paşa’ya atfedilen tarih türünde eserleri de [Viyana Nat.Bib. Cod. Mixt. 339; Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi 167 (Og. 6.33), 168 (Dd. 4.31); British Museum Or. 12.592; Paris Nat. Bib. 54; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 2438] bulunmaktadır (Erkan 2005: XLIIV-XLV).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1230.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay. 74-75.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Yay. 150-151, 305-306.

Cunbur, Müjgân (2006). “Matrakçı Nasuh”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 229-230.

Erkan, Davut (2005). Matrâkçı Nasûh’un Süleymân-nâmesi (1520-1537). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Erkan, Davud (2011). “Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar”. Osmanlı Araştırmaları-The Journal of Ottoman Studies (37): 181-197.

Kurnaz, Cemâl, M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 1061.

Müstakimzâde Süleyman Sa’deddin (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası. 568.

Nasuhü’s-Silahi (Matrakçı) (2001).Tarih-i Feth-i Sikloş ve Estergon ve Estolnibelgrad, Tarih-i Sultan Bayezid. Ankara: Mönch Türkiye Yayıncılık Yay.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). C. 6. “Nasuh Matrakçı”. İstanbul: Dergâh Yay. 527.

Yurdaydın, Hüseyin G. (1963). Matrakçı Nasûh. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.

Yurdaydın, Hüseyin G. (1964). “Matrakçı Nasûh’un Minyatürlü Yeni İki Eseri”. Belleten (110): 229-233.

Yurdaydın, Hüseyin G. (1965). “Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleriyle İlgili Yeni Bilgiler”. Belleten XXIX (114): 329-354.

Yurdaydın, Hüseyin Gazi (hzl.) (1976). Nasûhü’s-Silâhî (Matrâkçı)-Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultân Süleymân Hân. Ankara: TTK Yay.

Yurdaydın, Hüseyin Gazi (2003). “Matrakçı Nasuh ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: TDV Yay. 143-145.

Süleymân-nâme’den

Haber-i ser-asker-şüden-i Ferhâd Paşa ve azîmet-nümûden be-cânib-i Şâm bâ-asâkir-i nusret-encâm fî-gurre-i Muharremü’l-harâm sene-i seb‘a ve ışrîn ve tis‘a-mi’e

Takrîr olunan emrün tedbîrinde sultân-ı sâhib-kırânun fermân-ı vâcibü’l-iz‘anı bu minvâl üzre zuhûr u sudûr buldı ki büdûr-ı âsmân-celâl ve sudûr-ı dîvân-ı keyvân-eyvândan sârimü’s-samsâm kâmi‘-i kamkâm Ferhâd Paşa-yı peleng-intikâm mevâkib-i pür-uded ve kevâkib-i pür-adedün bir fevcile ve ol deryâ-yı cihân-peymâdan bir mevcile varup ol hasm-ı bed-gümâna emân virmeyüp etbâ vü eşyâ’ı ve kendüye ittibâ‘ iden hadem ü haşemile deryâ-yı fenâya salup bâr ü büngâhla ve hayme vü har-gâhla seyl-i hayl-i bî-meylle garka vire.

Nazm

Gör imdi sarsar-ı kahrun hurûşın

Temâşâ eyle bahr-ı k[î]ne-cûşın

Hemân sa‘ât taşup seylâb-ı savlet

Buyurdı cem‘ olup a‘yân-ı devlet

Didi Ferhâd’a ey sânî-i âsaf

Çerîden kıl güzîde bir nice saff

Serî‘ü’s-seyr iriş ol dîv-i hâ’in

Fesâda virmeden âlem serâyın

Çün irdi âsaf-ı devre işâret

Dilinde mevc urup bahr-ı beşâret

Öpüp tahtun ayağın durdı derhâl

Hırâmân çıkdı hem-çün Rüstem-i Zâl

Mezkûr düstûra destûr-ı mukarrer üzre sefer-i neccâm-esere ve gazâ-yı felâh-semere lâzım ü mühimm olan yarâğı ve yesâğı sür‘atle ihzâr ve ol bâbda şart-ı cür’et ü celâdeti ve fart-ı ikdâm u ihtimâm izhâr olundı ki fasl-ı şitâ ve hengâm-ı sermâ irüp hengâme-i germiyyet-i germâ savulup savukdan âsmânın yüzi gögerüp ve kara bulutlar muttasıl ağup ve kar ve yağmur mütevâtir yağup penbe-i berfle semânın zarfı dolmışdı.

(Erkan, Davut (2005). Matrâkçı Nasûh’un Süleymân-nâmesi (1520-1537). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 17-18.)