Özdemir Nutku

(d. 12 Ocak 1931 / ö. 8 Kasım 2019)
Yazar, şair, akademisyen, dramaturg, yönetmen, senarist, oyun yazarı, çevirmen.
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Nezihe Hanım ile Emrullah Nutku'nun oğlu olarak İstanbul'da doğdu. 1942 yılında girdiği Robert Kolejini 1950'de bitirdi. ABD Büyükelçiliğinde çevirmenlik yaptı. 1956 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünü tamamladı. Öğrenim gördüğü sırada Bayındırlık Bakanlığı Limanlar Dairesinde çevirmenlik yaptı. 1956'da Almanya'ya gitti ve Georg-August Üniversitesi Tiyatro Bölümünden 1959 yılında mezun oldu. 1959'da Türkiye'ye döndü ve Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Enstitüsü’nde asistan olarak göreve başladı. 1961 yılında doktor, 1967’de doçent, 1974’te ise profesör derecelerini aldı. 1965'te Amerika'nın çeşitli üniversitelerinde dersler verdi ve konferanslar düzenledi.

1976 yılında İzmir'e yerleşen Nutku, burada Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümünü kurdu. Aynı fakültede bir süre dekan yardımcılığı ve dekan görevlerinde bulundu. 1981 yılında kendi kurmuş olduğu Sahne ve Görüntü Sanatları Bölümünde başkan oldu. 1990’da İzmir Şehir Tiyatroları genel sanat yönetmenliği görevine getirildi. 1998'de emekli oldu. 1989 ve 1990 yıllarında senaryosunu yazdığı “Muhsin Ertuğrul” ve “Türk Tiyatrosu” isimli belgeseller TRT'de yayımlandı. 2000'de Yakın Doğu Üniversitesi Sahne Sanatları Fakültesini kurmak üzere davet edildi.

Dünya Tiyatro Eğitimi Enstitüsünün yönetim kurulu üyeliğinde bulundu. İslam Ansiklopedisi, World Encyclopedia of Contemporary Theatre ve Encyclopedia of Islam'ın yazarlığını yaptı. Türk Dil Derneği, Türk Dil Kurumu, Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği, Atatürkçü Düşünce Derneği, Türkiye Yazarlar Sendikası, İstanbul Amerikan Kolejleri Derneği, Tiyatro Araştırmaları Enstitüsü, PEN Yazarlar Derneği ve Milletlerarası Tiyatro Enstitüsü üyeliklerinde bulundu. 8 Kasım 2019 tarihinde, tedavi gördüğü sırada vefat etti.

Robert Kolejinde öğrenim gördüğü dönemlerde şiir yazarak edebiyat dünyasına adım atan Nutku'nun ilk şiiri 1950 yılında Kaynak dergisinde yayımlandı. İlk şiir kitabı olan Eller 1952'de basıldı. 1950 ve 1953 yılları arasında Ergun Tosun imzasını da kullandı. İlk yazısı 1955'te Mavi dergisinde çıktı. Daha sonra derginin son sayılarını üstlendi ve Mavi hareketine katıldı. İlk eleştiri yazısı 1959'da Yenigün gazetesinde yayımlandı. Yazıları Hürriyet, Milliyet, Pazar Postası, Mavi, Oyun, Tiyatro, Seçilmiş Hikâyeler, Varlık, Yeditepe, Milliyet, Sanat, Dost, Gösteri, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Şairler Yaprağı, Tiyatral, Hayal, Sahne, Vatan, Meydan, Tiyatro-Tiyatro ve Sanat Olayı gibi birçok dergi ve gazetelerde yayımlandı. Sırasıyla Yeni Mavi, Değişim, Tiyatro, Tiyatro Araştırmaları Dergisi ve Deney adlı dergilerde yöneticilik yaptı.

1956 yılında Almanya’ya gittiğinde Heinz Hilpert’in yanında üç yıl asistanlık yaptı. Burada çeşitli özel tiyatrolarda oyun sahneledi. Tiyatroya dair ilk kitabı 1960'da Tiyatro ve Yazar adıyla yayımlandı. 1963 yılında yayımlanan Modern Tiyatro Akımları'nda başlangıçtan 1960'lara kadar gelen tiyatro sanatına yön veren düşünceleri ve gelişmeleri aktardı. Oyun Yazarı (1965) adlı kitabında bir oyun yazarının nasıl olması gerektiğinden, yazılacak metinde malzeme seçmenin öneminden, tip ve karakter ayrımından ve estetik dengeden bahsetti. Aynı yıl "Savaş Oyunu" ile Erlangen Uluslararası Tiyatro Şenliği Reji Birinciliği ödülünü kazandı.

Haldun Taner ve Metin And ile birlikte Tiyatro Terimleri Sözlüğü'nü yazan Nutku, tiyatro alanındaki eksikleri gidermek adına bu eseri kaleme aldı. Yabancı dillerde hazırlanan tiyatro sözlüklerinin taranmasından sonra yerli tiyatro terimlerinin toplandığı bu eser 1966'da basıldı. Dünya Tiyatrosu Tarihi I,II (1971) adlı eserin ilk cildinde tiyatronun doğuşundan 19. yüzyıla kadar geçen tarihini, ikinci cildinde ise 20. yüzyılın başından 1970'lere kadar olan süreci anlattı. 1973'de yayımlanan Söylev'de ise Atatürk'ün yazmış olduğu Nutuk'u bir belgesel oyun şeklinde sahneye uyarladı ve kitaplaştırdı.

Tiyatro Yönetmeninin Çalışması'nda (1974) Ankara, Ege ve Dokuz Eylül Üniversitelerindeki sahne çalışmalarına dayanarak, bir oyunun sahneye çıkmasındaki tüm süreçleri ve bunların nasıl yapıldığını ele aldı. Eser bu yönüyle Türkiye'de bir ilk olma özelliği taşıdı. Nutku, 1976'da basılan Türkiye'de Brecht'te 1970'lere kadar Türkiye'de oynanan Brecht oyunları üzerine yazdığı eleştirileri topladı.

1976'da yayımlanan Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri'nde meddahlığın tarihçesini, meddahlık olgusunu, meddah hikâyelerini ve taklitlerini inceledi. Nutku bu eseriyle Milli Kültür Vakfı Büyük Edebiyat Araştırmaları Ödülü'nü kazandı. Sahne Bilgisi adlı eseri 1980 yılında basıldı. Nutku bu eserinde oyun düzeni, sahneleme, ışık, makyaj, dekor ve müzik gibi konularda bilgiler verip tiyatro sanatını teorik ve pratik olarak anlattı.

1983'de yayımlanan Gösterim Terimleri Sözlüğü'nde tiyatro, kukla, gölge oyunu, meddahlık, sirk, dans, seyirlik, opera ve baleye dair 3000'e yakın terimi açıkladı. Aynı yıl yayımlanan Dram Sanatı'nda tiyatronun geçmişini anlatarak dram türünün temel bilgilerini okuyucuya aktardı. Nutku bu eseri tiyatroya giriş için bir el kitabı niteliğinde kaleme aldı. 1989 yılında, Türk Tiyatrosu'na olan katkısı nedeniyle Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği tarafından verilen Tiyatroya Katkı Ödülü'ne layık görüldü. 1991'de Salihli Belediyesi tarafından verilen Dionisos Ödülü'nü kazandı.

Zümrüdüanka'nın Külleri (1991) adlı eserinde tiyatroya dair yazılarını ve tiyatronun sorunlarını 7 inceleme ve 15 deneme yazısıyla kitaplaştırdı. 1993 yılında Darülbedayi'in Elli Yılı adlı eseriyle T.C. Kültür Bakanlığı tarafından verilen Tiyatro Araştırma-İnceleme Ödülü’nü kazandı. 1995 yılında yayımlanan Tarih Kültürümüzden Manzaralar'da 17. yüzyıl Edirne şenlikleri, denizcilik, meddah öyküleri, gece gösterileri, çocuk oyunları ve saray kumaşları gibi Türk kültürüne ait konuları inceledi. Oyunculuk Tarihi'nde Batı, Doğu ve Uzakdoğu tiyatrosunu içine alacak şekilde oyunculuğun ortaya çıkışından ve oyunculuk tekniklerinden bahsetti. Shakespeare'in 8 oyununu incelediği Gecenin Maskesi'nde oyunların yazılışını, karakter çözümlemelerini ve dönemin tiyatro yapısını ortaya koydu.

Oyun, Çocuk, Tiyatro adlı eseri 1998'de yayımlandı. Nutku, birbirinden farklı konuları içeren ama birbirini tamamlayan üç bölümü üç ayrı kitap gibi ayırdı. Birinci kitapta oyun kavramını, ikinci kitapta okul tiyatrosunu ve üçüncü kitapta çocuk tiyatrosunu konu edindi. Atatürk ve Cumhuriyet Tiyatrosu (1999) adlı eserinde Atatürk'ün sanat ve tiyatro alanında gerçekleştirdiği devrimleri anlattı. 2004'te yayımlanan Yeni Başlayanlar İçin Oyuncunun Çalışması'nda oyunculuk üzerine yazdığı deneme yazılarını topladı.

2008'de yayımlanan Shakespeare Sözlüğü'nde ise Shakespeare'in tüm oyunlarını ve şiirlerini tarayıp 20.000'e yakın sözcüğün dilimizdeki karşılıklarını belirtip örnekler sundu. Bana William Deyin (2010) adlı tek kişilik oyununda Oscar adlı yaşlı ve yalnız bir tiyatro oyuncusunun, oynadığı roller ve sevgilisi arasında yaşadığı iç çatışmayı anlattı. 2015 yılında yayımlanan Darülbedayi'den Şehir Tiyatrosu'na adlı eserinde Darülbedayi'den İstanbul Şehir Tiyatrosu’na kadar uzanan 100 yıllık sürecin tarihini anlattı.

Yazar, şair ve eleştirmen kimliklerinin yanında uzun yıllar boyunca çevirmenlik yapan Nutku, Benedict Curipeschitz, William Shakespeare, Margret Dietrich, Gyula Hay, Thomas Bernhard, John Covel, George Tabori, Herbert Achternbusch, Martin Esslin, Bertolt Brecht, Gerhard Borris ve son olarak da Christopher Marlowe'un eserlerinden çeviriler yaptı. Özellikle William Shakespeare'in onlarca eserini Türkçeye aktardı.

Kaynakça

Işık, İhsan (2007). "Nutku, Özdemir". Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi. C. VI. Ankara: Elvan Yayınları. 2648.

Özkırımlı, Atilla (2004)."Nutku, Özdemir". Türk Edebiyatı Tarihi. C. II. İstanbul: İnkılâp. 995.

(2010). "Nutku, Özdemir". Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 758-759.

http://www.tiyatrohane.net/prof-dr-ozdemir-nutku/tiyatrokursu/tiyatro/kursu-izmir [erişim tarihi: 02.01.2020]

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: SERENAY COŞKUN
Yayın Tarihi: 06.01.2020
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
EllerBuket Matbaası / Ankara1952Şiir
Çağdaş Amerikan ŞiirleriŞairler Yaprağı Yayınları / Ankara1956Antoloji
Bölük YaşantıŞairler Yaprağı Yayınları / Ankara1957Şiir
Tiyatro ve YazarGim Yayınları / Ankara1960Araştırma
Modern Tiyatro AkımlarıDost Yayınları / Ankara1963Araştırma
Oyun Yazarıİzlem Yayınları / İstanbul1965Diğer
Tiyatro Terimleri SözlüğüAnkara Üniversitesi Basımevi / Ankara1966Diğer
Stanislavski'nin Sahneye Koyduğu ''Martı''Ankara Üniversitesi Basımevi / Ankara1968Derleme
Darülbedayi'in Elli YılıAnkara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları / Ankara1969Araştırma
Dünya Tiyatrosu Tarihi I, IIAnkara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları / Ankara1971Araştırma
IV. Mehmet'in Edirne ŞenliğiTürk Tarih Kurumu / Ankara1972Araştırma
SöylevAnkara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları / Ankara1973Tiyatro
Tiyatro Yönetmeninin ÇalışmasıAnkara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları / Ankara1974Diğer
Yaşayan TiyatroÇağdaş Yayınları / İstanbul1976İnceleme
Türkiye'de BrechtTiyatro 76 Yayınları / İstanbul1976Eleştiri
Yolculuk Günlüğü 1530Türk Tarih Kurumu / Ankara1977Çeviri
Meddahlık ve Meddah HikayeleriTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul1978Araştırma
GöktaşıKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara1979Çeviri
Sahne BilgisiKültür Bakanlığı Yayınları / İstanbul1980Diğer
Gösterim Terimleri SözlüğüTürk Dil Kurumu Yayınları / Ankara1983Diğer
Dram SanatıDokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları / İzmir1983Araştırma
Romeo ve JulietRemzi Kitabevi / İstanbul1984Çeviri
Uzatmalı GerçeklerRemzi Kitabevi / İstanbul1985İnceleme
Oyuncu: Yönetmenin Elinde Yaratıcı Bir Özne ya da AraçDevlet Tiyatroları İç Eğitim Dizisi / Ankara1985Çeviri
OthelloRemzi Kitabevi / İstanbul1985Çeviri
Kral LearRemzi Kitabevi / İstanbul1986Çeviri
Yeter ki Sonu İyi BitsinRemzi Kitabevi / İstanbul1988Çeviri
Onikinci GeceRemzi Kitabevi / İstanbul1988Çeviri
Zümrüdüanka'nın KülleriYılmaz Yayınları / İstanbul1991Diğer
AtKabalcı Yayınları / İstanbul1991Çeviri
Zeynep'in Tiyatro KitabıKabalcı Yayınları / İstanbul1992Tiyatro
Tiyatrocuİleri Kitabevi / İzmir1992Çeviri
Edirne GünlüğüKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara1994Çeviri
Bir Casusa Ağıt - Weisman İle KızılyüzMitos Boyut Yayınları / İstanbul1994Çeviri
Çizme ve ÇoraplarıMitos Boyut Yayınları / İstanbul1995Çeviri
Dram Sanatının AlanıYapı Kredi Yayınları / İstanbul1996Çeviri
Sezuan’ın İyi İnsanıMitos Boyut Yayınları / İstanbul1998Çeviri
Tarih Kültürümüzden ManzaralarKabalcı Yayınları / İstanbul1995Araştırma
Oyunculuk TarihiYapı Kredi Yayınları / İstanbul1995Araştırma
Gecenin MaskesiMitos Boyut Yayınları / İstanbul1995İnceleme
Oyun, Çocuk, TiyatroÖzgür Yayınları / İstanbul1998Araştırma
Kafkas Tebeşir DairesiMitos Boyut Yayınları / İstanbul1998Çeviri
Atatürk ve Cumhuriyet TiyatrosuÖzgür Yayınları / İstanbul1999Araştırma
Duvardaki Mavi KuşEtki Yayınları / İstanbul1999Araştırma
The Traditional Turkish TheaterMinistry of Culture / Ankara1999İnceleme
İki Soylu AkrabaAlkım Yayınevi / İstanbul2004Çeviri
Yeni Başlayanlar İçin Oyuncunun ÇalışmasıAlkım Yayınevi / İstanbul2004Araştırma
Duvar Yıkılırken Almanya'da TiyatroAlkım Yayınevi / İstanbul2005Araştırma
Yükselişten SonraMitos Boyut Yayınları / İstanbul2005Çeviri
Bertolt Brecht Ve Epik TiyatroÖzgür Yayınları / İstanbul2007İnceleme
III. RichardTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2007Çeviri
Shakespeare SözlüğüKabalcı Yayınları / İstanbul2008Diğer
Troya'nın Tahta AtıŞenocak Yayınları / İzmir2009Araştırma
Bana William DeyinMitos Boyut Yayınları / İstanbul2010Tiyatro
Yanlışlıklar KomedyasıTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2010Çeviri
CardenioTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2011Çeviri
Kısasa KısasTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2011Çeviri
Venedik TaciriTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2012Çeviri
Bir Yaz Gecesi RüyasıTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2012Çeviri
Hırçın KızTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2012Çeviri
Nasıl Hoşunuza GiderseTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2013Çeviri
CymbelineTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2013Çeviri
Veronalı İki Soylu DelikanlıTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2013Çeviri
Coriolanus’un TragedyasıTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2014Çeviri
Kış MasalıTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2014Çeviri
Zaman İçinde ZamanOpusKitap / İstanbul2014Araştırma
II. RichardTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2014Çeviri
Titus AndronicusTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2014Çeviri
Aşkın Emeği BoşunaTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2014Çeviri
Kral VI. Henry -I-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2014Çeviri
Kral VI. Henry -II-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2015Çeviri
Kral VI. Henry -III-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2015Çeviri
MacbethMitos Boyut Yayınları / İstanbul2015Çeviri
Darülbedayi'den Şehir Tiyatrosu'naTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2015Araştırma
FırtınaTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2015Çeviri
Paris'te KatliamTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2016Çeviri
Kartaca Kraliçesi DidoTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2016Çeviri
Maltalı YahudiTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2016Çeviri
Çifte İhanet ya da Dertli ÂşıklarTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2016Çeviri
II. EdwardTürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2017Çeviri
Büyük Timurlenk I-IITürkiye İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul2018Çeviri

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Ali Halim Neyzid. 14 Mart 1927 - ö. 26 Haziran 2005Doğum YeriGörüntüle
2Sevgi Soysald. 30 Eylül 1936 - ö. 22 Kasım 1976Doğum YeriGörüntüle
3Şinasi Nahit Berkerd. 1920 - ö. 2 Ocak 2001Doğum YeriGörüntüle
4OZAN DALKILIÇ/DALKILIÇ/ŞAH MÜSLÜM/DERTLİ MÜSLÜM/OZAN MÜSLÜM/MÜSLÜM, Müslüm Dalkılıçd. 02.02.1931 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Şadan Karadenizd. 1 Mart 1931 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6BAHATTİN ÇAMURALİd. 1931 - ö. 27.04.1991Doğum YılıGörüntüle
7Muharrem Gülerd. 15 Temmuz 1943 - ö. 30 Ocak 2019Ölüm YılıGörüntüle
8İbrahim Balaband. 1921 - ö. 9 Haziran 2019Ölüm YılıGörüntüle
9Şahin Çandırd. 14 Aralık 1931 - ö. 17 Mayıs 2019Ölüm YılıGörüntüle
10Cenk Gündoğdud. 09 Şubat 1976 - ö. ?MeslekGörüntüle
11İlyas Tunçd. 12 Haziran 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Süreyya Eryaşard. 1939 - ö. 27 Ekim 2017MeslekGörüntüle
13Fuat Bayramoğlud. 1912 - ö. 30 Haziran 1996Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Kamuran Güründ. 1924 - ö. 20 Temmuz 2004Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Emre Aracıd. 1968 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Bihter Özdemird. 12 Mart 1982 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Orhan Teoman Özdemird. 29 Nisan 1938 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18NUTK-U ALİM, Ali Aşand. 13.01.1979 - ö. ?Madde AdıGörüntüle