Pirimkul Kadirov

(d. 25 Ekim 1928 / ö. 21 Aralık 2010)
Yazar, Tarih Araştırmacısı, Devlet Adamı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Eskiden Özbek köyü olan ve şu an Tacikistan sınırları içerisinde yer alan Şehristan ilçesinin Kengöl şehrinde dünyaya geldi. Ataları Özbekler’in Barlas ve Kırk boylarına dayanır (Kerimov 1995: 258). Babası Kadir Yoldaşoğlu, dağlarda çobanlık yaparak hayatını devam ettiren, okuması yazması olmayan mülayim bir insandır. Annesi Oğulay Hüsen ise çocuklarının yetişmesi için büyük çaba sarf eder (Kadirov 1992a: 75). Kadirov’un babası koyun yetiştirme işinde ustalaşıp köyün zenginlerinden biri haline gelir. Peş peşe dört oğlu olduğu için köyde büyük bir düğün düzenler. Ancak Sovyet hükümetinin izlediği siyaset nedeniyle babası köyden beş yıl sürgün edilir. (Kadirov 1992a: 74-76).

Sürgün yıllarını Özbekistan’ın Havas ilçesinin İskender köyünde geçiren Kadirov ve ailesi, vergi borcu bahanesiyle bütün eşyalarını kolhoz memurlarına kaptırır. Bütün olumsuzluklara rağmen okuluna devam eden Kadirov, zeki bir öğrenci olduğu için bir yıl içinde üçüncü sınıfa geçer. (Kadirov, 2008: 149; Kadirov, 1992a: 76). Kadirov, çocukluk ve gençlik yıllarında okuluna devam ederken ailesinin geçimini sağlamak için farklı işlerde çalışır. Tarla sürer, ekin biçer ve hayvan yetiştiriciliği yapar (Koşcanov 2008: 26).

Kadirov, 1951 yılında Taşkent Devlet Üniversitesinin Doğu Bilimleri (Şarkşinaslık) bölümünü bitirir. Aynı yıl Moskova Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsünde lisansüstü eğitimine başlar (Kadirov 1992a: 76-77). Kadirov, 1954 yılında “Abdulla Kahhar’ın Savaştan Sonraki Sanatı” adlı lisansüstü tezini bitirir. Aynı yıl SSBC Yazarlar Birliğinde, Özbek edebiyatı danışmanı olarak çalışmaya başlar. 1963-1983 yılları arasında, Özbekistan Fenler Akademisi Ali Şîr Nevaiy Adlı Dil ve Edebiyat Enstitüsünde çalışır. Özbekistan’ın bağımsızlık yıllarında ise devlette önemli görevlere getirilir. Edebî ve siyasî alanlarda başarılara imza atan Kadirov, devlet tarafından birçok ödül ile onurlandırılır. 1982 yılında Yıldızlı Geceler romanındaki başarısı için “Hamza”, 1994 yılında devlet hizmeti için “Şöhret” ve 1998 yılında “El-Yurt Nişanı” ve son olarak 2006 yılında “Büyük Hizmet Nişanı” ile ödüllendirilir (Mirvaliyev 1993: 132; Resulov vd. 2008: 163).

Edebî kişiliğinin oluşumuna tesir eden ilk etken, annesi Oğulay Hüsen’in anlattığı hikâyelerdir (Kadirov 1990: 157). Bu hikâyelerle büyüyen Kadirov’a etki eden kişiler arasında Buhara medreselerinde eğitim almış kültürlü ve bilgili amcası Mulla Dânâ yer alır. Mulla Dânâ, Kadirov’un kitaba olan yeteneğini keşfedip kendi bilgi ve birikimini ona aktararak ileride iyi bir yazar olmasına zemin hazırlar (Hazretkulov 2008: 130). Kadirov, edebiyata, sanat eserlerine ve halk edebiyatına karşı ilk kez ilgi ve sevgi duymasında başta Elbek olmak üzere, Lermontov, Lev Tolstoy, Jules Verne, Aybek, Gafur Gulam, Fıtrat gibi dünya ve Özbek Edebiyatının büyük simalarının etkili olduğunu söyler (Şermuhamedov 1983: 4).

Kadirov, yazın hayatına 1951 yılında Kızıl Özbeksitan ve Pravda Vostoka gazetelerinde basılan Studentler adlı hikâyesi ile başlar. Stalin’in ölümünden sonra Sovyet rejiminin siyasetinin yumuşaması, Kadirov için bir fırsata dönüşür. Yıllarca biriken yazma isteğini, Üç Kök ve Kara Gözler romanlarıyla hayata geçirir. Diğer taraftan hikâye yazmaya da devam eden yazar, 1960’lı yıllarda Kadrim, Erk gibi uzun hikâyeler kaleme alarak Çağdaş Özbek edebiyatı içerisindeki yerini sağlamlaştırır. Bu eserlerini yayınladıktan sonra sürekli olarak yazmaya ve kendini geliştirmeye devam eder ve 1976 yılında Elmas Kemer romanını neşreder.

Altı roman kaleme alan Kadirov ilk dönem romanları olan Üç Kök, Kara Gözler ve Elmas Kemer’de sosyal meseleler üzerinde durur. 1969 yılında itibaren tarihî konulara yönelen yazar, son dönem romanlarında tarihî konulara yer verir.

Yazarın 1979 yılında tamamladığı ve Babur’un padişahlık dönemini anlatan Yıldızlı Geceler adlı tarihsel romanı, onun dünya çapında şöhret kazanmasını sağlar. Rusça, Hintçe, Türkçe başta olmak üzere birçok dile çevrilen bu eser, 1982 yılında devlet Hamza ödülüne layık görülür. Ayrıca, eser romandan tiyatro eserine dönüştürülmüş, aynı zamanda televizyon dizisi olarak yayınlanmıştır. Yıldızlı Geceler romanıyla tarihsel roman türünde büyük başarı sağlayan yazar, 1989 yılında bu romanın devamı niteliğinde Babur’un oğlu ve torununun padişahlık dönemini konu alan Humayun ve Ekber romanını yayınlar. 2001 yılında yayınladığı Şahruh ve Gevherşad romanı ise Emir Timur’un çocukları ve torunlarının taht mücadelelerini konu alır.

Kadirov’un eserlerinde toplumda yaşanan sorunlara eleştirel bir gözle baktığı görülür. Sosyal romanlarında, kendi yaşadığı toplumun sorunlarını tespit eder ve bu sorunlara eleştirel bir bakış açısıyla çözümler üretmeye çalışır. Tarihsel romanlarında ise olayların geçtiği tarihî dönemleri uzun süre araştırır ve belgelere dayanarak o dönemin toplumsal sorunlarını tespit eder. Tespit ettiği tarihî sorunların, gelecekte karşılaşılabilecek benzer sorunlar için örnek oluşturması gerektiği mesajını verir.

Akramning Sergüzeştleri (Ekrem’in Sergüzeştleri), Yeyre Enstitüsige Kirmekçi (Yeyre Enstitüsüne Girmek İstiyor), Necot (Necat) gibi uzun hikâyeler ve başından geçen olayları anlattığı gerçek hikâyeler, çocuk yaştaki okuyucular için yazmıştır. Kadirov, deneme türünde de eserler kaleme alır. Beş Yıllıklar Ferzendi (Beş Yıllıklar Çocuğu), Katta Muhabbet (Büyük Aşk), Üniversite Kızları gibi denemelerini üniversite yıllarında yazar.

Kadirov, yazarlığının dışında akademisyen kimliğiyle de eserler verir. Dil ve tarih üzerine birçok makalesi dönemin önemli dergilerinde yayınlanır. Tercüme alanında da Özbek edebiyatına eserler kazandırmıştır. L. Tolstoy’un Kazaklar, K. Fedin’in İlk Sevinçler, P. Tolis’in İz ve H. Dereev’in Kader adlı eserlerini Özbek Türkçesine aktarmıştır (Mirvaliyev 1993: 133).

Kaynakça

Hazretkulov, Celil (2008), “El–Yurt Feravanligige Bahşide Umr”, A. Resulov (ed.) Mehrge Yoğrulgen İcad: Pirimkul Kadirov İcadi Edibler ve Muharrirler Telkinide içinde), Taşkent: Ali Şîr Nevai Namidegi Özbekistan Milliy Kütüphanesi Neşriyati, s. 130-135.

Kadirov, Pirimkul (1990), “Yaşaşning Ma’nasi”, (Sohbet) (Sohbet eden Enver Cörebayev), Şark Yulduzi, S.12, s. 157-164.

Kadirov, Pirimkul (1992a), “Turfa Ma’nali Takdir”, Özbek Tili ve Edebiyatı Dergisi, S.1, s. 74-79.

Kadirov, Pirimkul (2008), “Hayatdan Nima İzledim Nima Tabdim?” (Sohbet) (Sohbet eden: Abdulhamit Abduahad oğlu), Resulov, A. (ed.), Mehrge Yoğrulgen İcad: Pirimkul Kadirov İcadi Edibler ve Muharrirler Telkinide içinde), Taşkent: Ali Şîr Nevai Namidegi Özbekistan Milliy Kütüphanesi Neşriyati, s. 148-154,

Kerimov, N., Nazarov, B., Narmatov, U. (1995), 20. Asr Özbek Edebiyati, Taşkent: Okıtuvçi Neşriyat.

Koşcanov, Metyakub (2008), “Bahslerge Ulğaygan İcad”, A. Resulov (ed.), Mehrge Yoğrulgen İcad: Pirimkul Kadirov İcadi Edibler ve Muharrirler Telkinide içinde), Taşkent: Ali Şîr Nevai Namidegi Özbekistan Milliy Kütüphanesi Neşriyati, . 24-36

Mirvaliyev, Sabir (1993), Özbek Edibleri, Taşkent: Özbekistan Respublikasi Fenler Akademiyasi “Fen” Neşriyatı.

Resulov, A., vd. (2008), Mehrga Yoğrulgen İcad: Pirimkul Kadirov İcadi Edibler ve Muharrirler Telkinide, Taşkent: Ali Şîr Nevai Namidegi Özbekistan Milliy Kütüphanesi Neşriyati.

Şermuhamedov, Pirmet (1983), Pirimkul Kadirov (Edebiy Portret), Taşkent: Gafur Gulam Namidegi Edebiyat ve Sanat Neşriyatı.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ERHAN GİRAY
Yayın Tarihi: 09.09.2018
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Studentler? / Kızıl Özbekistan ve Pravda Vostoka1951Hikâye
HikâyelerÖzedebineşr / Taşkent1953Hikâye
Üç KökÖzedebineşr / ?1958Roman
KadrimÖzedebineşr / Taşkent1961Hikâye
Kara GözlerYaş Gvardiya / Taşkent1966Roman
Erk (Özgürlük), HikayelerGafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent1970Hikâye
Miras, Erk. Kadrim. KıssalarGafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent1975Hikâye
Elmas KEmerGafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent1977Roman
Yeyre Enstitüsüne Kirmekçi (Yeyre Enstitüsüne Girmek İstiyor), Kıssa ve HikâyelerGafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent1979Hikâye
Yıldızlı GecelerGafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent1979Roman
Humayun ve Ekber (Evlatlar Geçidi)Gafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent1989Roman
Akramin Sergüzeştleri, Kıssalar ve HikâyelerYaş Gvardiya / Taşkent1988Hikâye
Şahruh ve Gevherşad (Ana Laçin Vedası) (Ana Atmaca Vedası)Şark Neşriyat / Taşkent2001Roman
Kalp GözleriManeviyat / Taşkent2001Makale
Emir Timur SimasıÖzbekistan / Taşkent2007İnceleme
Til ve El (Dil ve Memleket)Gafur Gulam Adlı Edebiyat ve Sanat Neşriyatı / Taşkent2010İnceleme
Yıldızlı Geceler (Babür)Ötüken / Ankara1994Roman
Son Timurlu Babür ve Oğullarının Romanıİleri Yayınları / İstanbul2009Roman

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Mustafa Yeşilovad. 1928 - ö. 4 Ekim 1985Doğum YılıGörüntüle
2Bahaeddin Özkişid. 19 Haziran 1928 - ö. 9 Kasım 1975Doğum YılıGörüntüle
3Celalettin Çetind. 27 Mayıs 1928 - ö. 2006Doğum YılıGörüntüle
4Füsun Akatlıd. 07 Mayıs 1944 - ö. 04 Temmuz 2010Ölüm YılıGörüntüle
5Metin Güvend. 4 Ocak 1947 - ö. 16 Ağustos 2010Ölüm YılıGörüntüle
6Ahmet İğcilerd. 1945 - ö. 2010Ölüm YılıGörüntüle
7Cevat Fehmi Başkutd. 1905 - ö. 15 Mart 1971MeslekGörüntüle
8Metin Balayd. 22 Ekim 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
9Dilaver Cebecid. 15 Temmuz 1943 - ö. 29 Mayıs 2008MeslekGörüntüle
10Ali Pirovd. 1936 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11Fahri Kayad. 1930 - ö. 24 Mart 2020Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12Hasan Mercand. 1944 - ö. 2006Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13BEYLER KADİROV (BEYLER KADİROV HACI REŞİDOĞLU)d. 25.05.1914 - ö. 03.06.1991Madde AdıGörüntüle