Madde Detay

Asıl adı Hasan olan Rüşdî, Manisa'da 1834 yılında doğmuştur. Sandıkçı Emin Ağa'nın oğludur. Çocuk denecek yaşta Manisa 'daki Rifai-Ma’rifî tarikatından olan Entekkeliler dergâhı şeyhi Ahmed Vehbî Efendi'ye intisab etmiş, ilk tahsilini bu zattan almıştır. Daha sonra şeyhinin arzusuyla Âzâdlızâde Ömer Efendi'de tahsiline devam etmiş ve ondan Arapça ile Farsça öğrenmiştir. Entekkeliler dergâhında çeşitli hizmetlerde bulunmuştur. Rüşdî Efendi, Ahmed Vehbî Efendi’nin vefatından altı yıl sonra, yirmi üç yaşındayken Ahmed Vehbî Efendi'nin Rabia adındaki kızıyla evlendirilmiş ve Turgutlu’da bulunan Vehbî Efendi’nin halifesi Hüseyin Şevkî Efendi’den hilafet alarak posta oturmuştur (Bizbirlik 2002: 182). Sandukasının baş ucundaki levhada h. 1270/1853-1854’de posta geçtiği kayıtlıysa da (Okumuş 2003: 29), Uluçay, h. 1273/1856-1857 tarihinde tekkenin şeyhi olduğunu yazmaktadır (Uluçay 1946: 20) -ki doğru olanı budur. Entekkeliler dergâhında altmış seneden fazla şeyhlik yapmış, 9 Ocak 1917 tarihinde vefat etmiş (Bizbirlik 2003: 182-183) ve günümüzde de Manisa şehrinde İbrahim Çelebi camii karşısında bulunan Entekkeliler dergâhına şeyhinin yanına defnedilmiştir. Kendisinden sonra iki kızı hayatta kalmıştır. Oğlu Ahmed Vehbî, kendinden evvel vefat etmiş ve dergâh haziresine gömülmüştür. Sesinin çok güzel olduğu ve ney üflediği bilinmektedir. Ayrıca hattat olup, icazetnamesi Manisa müzesindedir. Kendisinden sonra şeyhlik postuna büyük kızının oğlu Hüseyin Kemâleddin Efendi geçmiştir. Hakkında anlatılan bazı menkıbelerden şeyhlik yaptığı yıllarda siyasi makamların ara sıra kendisini rahatsız ettiği anlaşılmaktadır. Ancak bu gibi durumlar geçici olmuş, tekke, tasavvufi bir kurum olarak dergâh ve zaviyelerin kapatıldığı yıla kadar varlığını devam ettirmiştir. Tespit edilebilen on yedi halifesi vardır. Bunlar Manisa, İzmir, Turgutlu, Bakır, Çeşme gibi Ege bölgesinin çeşitli şehir ve kasabalarında faaliyet göstermişlerdir.

Yegâne eseri Dîvânçesidir. Yunanlıların Manisa’yı yaktığı sırada yok olduğu ifade edilen (Uluçay 1946: 19) eseri, torunlarından Fevzi Bayoğlu muhafaza etmiş olup müellif nüshası olarak, ailededir ve 2003 yılında yayımlanmıştır. Eserdeki şiirler tertipli değildir, mevcut neşirde şiirler konularına göre düzenlenmiştir (Başoğlu-Okumuş 2003a). Hakkında çeşitli menkıbeler anlatılmakta olup (Okumuş 2003: 31-35; Pehlivan 2011: 109-118) kabri ziyaretgâhtır (Pehlivan 2012: 81-82, 107-108).

Tasavvufi doğuşlar, Hz. Muhammed (sav), Hz. Ali (ra) ve ehl-i beyte sevgi, on iki imama ve Rifai piranına bağlılık, mürşidin gerekliliği gibi hususların işlendiği şiirlerinde, vahdet-i vücûd anlayışının hâkim olduğu görülmektedir. Buna bağlı olarak Allah’ın hükmüne razı olmanın tasavvufun temelini oluşturduğu inancı işlenmiştir. Ayrıca Dîvândaki 95 şiirin dokuzu Kerbelâ mersiyesidir ki şairin bu olay hakkındaki hassasiyetini göstermesi bakımından önemlidir. Bu şiirlerde Hz. Hüseyin (r.a.) övülmekte, Yezîd ise “hain, bî-dîn” gibi sıfatlarla anılmaktadır. İlahilerinin bir kısmı bestelenmiş olup günümüzde de okunmaktadır. Bunlardan, Nûş edeli aşk cur’asın (Hicaz makamı), Kullar işi cürm ü hata (Rast makamı) dizeleriyle başlayan şiirler, Yılmaz Yüksel tarafından bestelenmiştir (Dörtbudak, Pehlivan 2010: 192-195).

Başoğlu, M. Adnan, Necdet Okumuş (hzl.) (2003). Hasan Rüşdî Divanı. Manisa: Emek Matbaacılık.

Bizbirlik, Alpay (2002). “Manisa Entekkeliler Tekkesi ve Haziresi”. Manisa Araştırmaları 2. Hzl. Nejdet Bilgi, Emrehan Küey. Manisa: Hiraş.

Dörtbudak, Mehmed Veysi, Gürol Pehlivan (hzl.) (2010). 19. Yüzyıl Manisasında Bir Kültür Ocağı: Entekkeliler Sempozyumu (15 Kasım 2008) Bildiriler. İzmir: Tibyan Matbaası.

Okumuş, Necdet (1993). "Manisa Rifâî Dergâhı Entekkeliler". Kubbealtı Akademi Mecmuası XXII (4): 65-73.

Okumuş, Necdet (2003). Manisa Rifâî Dergâhı Entekkeliler (Bir Tekkenin Tasavvufî ve Sosyal Tarihi). Manisa: Emek Matbaacılık.

Pehlivan, Gürol (2010). “Entekkelilerle İlgili Menkıbelerin Mesaj Yapısı”. 19. Yüzyıl Manisasında Bir Kültür Ocağı: Entekkeliler Sempozyumu (15 Kasım 2008) Bildiriler, (hzl. Mehmed Veysî Dörtbudak, Gürol Pehlivan), İzmir: Tibyan Matbaası.

Pehlivan, Gürol (2012). Manisa Şehrinde Evliya Kültü. Manisa: Manisa İl Özel İdaresi İl Genel Meclisi Yay.

Uluçay, Çağatay (1946). Manisa Ünlüleri. Manisa: Manisa Lisesi Yay.

Gazel

Esîr-i dâm-ı aşk olan âkıbet bulur necât

Cür'a cür'a şarâbından nûş idüp bulur hayât

Âb-ı Hızr'a nazar kılmaz ezelîden mest olan

Kendisi âgâh olup hiç ana gelmez memât

Pûte-i aşk içre sızup zerre-i hâlis olagör

Kurtulunca nefis elinden gelir anca kemâlât

Kuru da'vâ itme sakın ilmin olur hebâ

Tezellülle tenezzül kıl sana ire makâmât

Aldanup sûretde kalma zât-ı bî-hemtâyı gör

Nazar salma bu eşyâya Rüşdî hep bu hayâlât

Başoğlu, M. Adnan, Necdet Okumuş (hzl.) (2003). Hasan Rüşdî Divanı. Manisa: Emek Matbaacılık. 72.

Gazel

Nûş ideli aşk cür'asın mest ü hayrân olmuşam

Bilmezem sağ u solumu zâr-ı giryân olmuşam

Yanmaktadır gönül dâim dîdâr-ı Hak arzular

Mahv olupdur bu vücûdum zerr-i hâlis olmuşam

Maksûdum bâb-ı rızândır gayrisi kâr eylemez

Rûz ü şeb âh u fîgânlla dil-i sûzân olmuşam

Kulın Rüşdî arzû eyler semt-i visâle karşu

Sırr-ı vahdet şemmesiyle şâd u handân olmuşam

Başoğlu, M. Annan, Necdet Okumuş (hzl.) (2003). Hasan Rüşdî Divanı. Manisa: Emek Matbaacılık. 92.