Madde Detay
Hasan Ali Toptaş
Çiğdem Duru
(d. 15 Ekim 1958 / ö. -)
Romancı, hikâyeci, memur
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Denizli’nin
Çal ilçesine bağlı Baklan kasabasında doğmuştur. Annesi ev hanımı, babası tır
şoförüdür. Şiddetli geçimsizlik yaşayan bir ailenin çocuğudur. İlk ve ortaokulu
Baklan’da tamamlamıştır. Ortaokul yılları nitelikli okuma serüveni başlamış; bu
yıllarda Tolstoy, Balzac, Hemingway gibi Batılı yazarlarla birlikte Kemalettin
Tuğcu, Muazzez Tahsin, Kerime Nadir, Orhan Kemal ve Yasar Kemal’le
tanışmış; Tahayyül
Çemberi ya da Esrar
Kumkuması adlı roman denemesini de yine bu dönemde kaleme
almıştır.
Toptaş’ın
edebiyatını besleyen temel kaynaklardan biri kasabada geçen çocukluğu ve ailesidir.
Karamsar ve yalnız geçen bu dönemi ve çevresini Toptaş, şu cümlelerle
anlatmıştır: “Ben mutsuz bir çocukluk yaşadım. Kasaba bile denilemeyecek bir
yerde geçen bu mutsuz çocukluk, bu sevgi ve şefkat eksikliği beni kendiliğinden
kitaplara yöneltti. O yıllardaki okumalarım, aslında bir tür kaçıştı. Kasaba
ortamından, bu ortamın verdiği acılardan ve çocuk aklımla, çocuk yüreğimle
asamadığım şeylerden bir kaçış” (Çağlar 2000: 28). Yazar, ailesini ise verdiği
bir röportajda şöyle anlatmıştır: “Gerçekten, hiç mi hiç gülünmezdi; hep
somurtulur ve uzaklara bakılırdı. Benim çocukluğumda babam uzaklardaydı çünkü.
Yıllar sonra döndü ama bu kez de ne varsa, o bakmaya başladı uzaklara. Çok az
konuşurdu. ‘Öyle ya,’ derdi sadece. (…) Belki de yoksulluk bizi öteki kutba
atmıştı; susarak, somurtarak, iç çekerek yasıyorduk onu. Öyle derin
somurtmaların içinden çıkıp gelişimin, yazımdaki o ses tonuyla ilgisi vardır
herhalde” (Tekin 2006: 32). Yazarın Kayıp
Hayaller Kitabı ve Sonsuzluğa
Nokta adlı kitapları bu yaşamöyküsel süreci barındıran
eserleridir.
Lise
eğitimini Çal Lisesi’nde sürdürmüş, lise yıllarında roman ve öyküyle bağı daha
da kuvvetlenmiştir. Tövbe adlı
öyküsü Çal Kaymakamlığı’nın Orman Bayramı vesilesiyle düzenlediği yarışmada
ödül kazanmıştır. 1975’te lise eğitimini tamamlamasının ardından Uşak Meslek
Yüksekokulu’na kaydolmuş ancak toplumsal gerilimler dolayısıyla bir yıl sonra
okuldan ayrılmıştır. Denizli’ye dönerek dayısının kahvehanesinde iki yıla yakın
çalışan Toptaş, öykü yazmayı sürdürmüş ve öykülerini Denizli gazetesinde
yayımlamıştır. Ümmü’nün
Selamı Var adlı öyküsü, bu gazetede yayımlanan ilk eseridir
(1975). Sülük ve Bayram Şekeri isimlerindeki
öyküler de burada yayımlanmıştır.
Askerlik
vazifesini Diyarbakır ve Şanlıurfa’da tamamlamış, 1979’da askerden dönmesinin
ardından 1980’de evlenmiştir. Bir süre iş arayan Toptaş, önce taksi şoförlüğü
yapmış ardından Çivril Vergi Dairesinde veznedarlığa başlamış ve bu görevi beş yıl
boyunca sürdürmüştür. Bu süre zarfında şiir ve öykü yazmayı sürdüren Toptaş, Mühür
ve Edebiyat 81 gibi dergilere öykülerini göndermiş; bir dergide
yayımlanan ilk öyküsü “Dili Mühürlü Gelin” 1983 yılında İzmir’de
yayımlanan Mühür’de
basılmıştır.
1985’te
Maliye Bakanlığı’nın açtığı yöneticilik sınavını kazanmasının ardından
Ankara’ya yerleşmiş ve bu yıllarda ilk eşinden ayrılmıştır. Ankara’daki
edebiyat dünyasını tanımaya çalışan Toptaş; Özcan Karabulut, Cemil Kavukçu,
İzzet Kılıçlı gibi isimlerle tanışmış; 1987’de yayımlatma olanağı bulamadığı
öykülerini Bir
Gülüşün Kimliği adıyla kitaplaştırmış ve kendi imkânlarıyla
bastırmıştır.
1988’de
Maliye’deki eğitimini tamamlamasının ardından Sincan Vergi Dairesine icra
memuru olarak atanmıştır. İcra memuru olmanın üzerinde bıraktığı hissi; “icra
memurluğundan istifa etmek gibi bir şansım yoktu ne yazık ki. Hayalimde her gün
binlerce defa istifa ettim ama gerçekte hiç etmedim, edemedim ve ilençlere,
bağırıp çağırmalara ve tehditlere rağmen o memuriyeti yıllarca sürdürdüm.
Söylemeye gerek bile yok, berbat bir memuriyetti, gün boyu kirlilik duygusu kat
kat birikiyordu üstümde ve geceleyin kaleme kâğıda sarılacağım, kelimelere
tutunacağım ânı iple çekiyordum. İşte, memuriyetimin benim üzerimde bir etkisi
olmuşsa, herhalde böyle bir etkidir.” (Varlık, 2011: 70) cümleleriyle aktaran
Toptaş için edebiyat, bir sığınak gibidir.
Aynı
yıl İzzet Kılıçlı, Tamer K. Bilgin, Gülağ Öz ve Cemil Kavukçu ile Yazıt adlı edebiyat
dergisini çıkarmaya başlamıştır. Üç ayda bir yayımlanan bu derginin içeriği
öykü ağırlıklıdır. Toptaş, aynı arkadaşlarıyla birlikte 1990’da aynı adlı bir
yayınevi de kurmuştur. Yazarın Yoklar
Fısıltısı adlı kitabı bu yayınevince basılmıştır. Her iki
kitabının da okurla buluşamaması, Toptaş’ta bir küskünlük yaratmış; yazar,
sessizliğini bu yılların izlerini taşıyan Yalnızlıklar (1993) adlı şiirsel
metinlerden oluşan kitabına dek sürdürmüştür. Gökhan Uçkan’ın aracı olduğu
finansal destekle basılan bu kitabın hemen ardından Çankaya Belediyesi ve Damar
dergisi işbirliğiyle düzenlenen öykü yarışmasında Ölü Zaman Gezginleri’nin
aldığı birincilik ile Kültür Bakanlığınca düzenlenen yarışmada Sonsuzluğa Nokta’nın
kazandığı mansiyon Toptaş’ın yazma motivasyonunu yeniden sağlamış ve Toptaş,
1994’te daha geniş kitlelerce tanınmasını sağlayan Gölgesizler’i
yayımlamıştır. Yunus Nadi Ödülü’ne layık görülen bu eser, 1995’te Can Yayınları
tarafından basılmış, yayınevi 1996’da da Kayıp Hayaller Kitabı’nı okurla
buluşturmuştur.
1996’da
icra memurluğundan ayrılarak Hazine Avukatlığı birimine geçen Toptaş’ın ikinci
evliliği de bu dönemde bitmiştir. On bir yıl boyunca süren bu görevin ardından
memurluktan ayrılan Toptaş, 2000’de üçüncü evliliğini yapmıştır. Yaşamına
Ankara'da devam eden Toptaş, edebiyat faaliyetlerini sürdürmektedir.
2009'da
Türk Yazarlar Birliği İstanbul Şubesi’nin düzenlediği Edebiyat Mevsimi Büyük
Ödülleri’nde roman ödülüne layık görülen yazar; Uykuların Doğusu ile
2006 Orhan Kemal Roman Ödülü'nü, Heba ile
2016 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü'nü kazanmıştır. Toptaş'ın Yalnızlıklar'ı 2006'da
Hollanda’da Theatre Rast tarafından Hollandacaya çevirilip sahneye konulmuş;
Almanya, Finlandiya, Güney Kore, Hollanda, İsveç ve Fransa’da yayımlanan Gölgesizler'i ise
2009’da Ümit Ünal’ın yönetmenliğinde sinemaya uyarlanmıştır.
İlk
öyküsü “Bayram Şekeri” 1983’te Denizli gazetesinde
çıkan yazar, öykülerini Dönem, İmece, Varlık ve Yazıt
dergilerinde yayımlamıştır. Semih Gümüş onun için “Hasan Ali Toptaş, imgelerin
ve eğretilemelerin yarattığı bir dille yazarken okumayı yeniden üretim
etkinliği olarak gören okuru da kışkırtan bir metin ortaya koyuyor. (...) Hasan
Ali Toptaş, anlatıyı bir büyük anlam olarak gören, yazıyı yaratıcı dil olarak
çözmek için uzun soluklu bir arayışı göze alan yazarlardan” (2011: 122) değerlendirmesini
yapmıştır.
Roman
sanatını bir adım ileriye taşıma, çizilmiş sınırlarını aşma ve yeniden
tanımlama gayreti içerisinde, eserlerini ortaya koyan Hasan Ali Toptaş; anlatım
tarzı, kurgu ve onu oluşturan ögelerin tasarlanış biçimlerine yansıyan
yenilikçi ve deneyselce tavrıyla Türk edebiyatının öncü isimleri arasında yer
alan bir yazardır. Her romanın, kendisinden önce yazılan anlatılardan edindiği
bilgi ve görgü üzerine inşa edildiğini fakat belirli kurallar ve bilgiler
dâhilinde yazılamayacağı görüşündedir (Yazıcı, 2003: 73).
Hasan
Ali Toptaş’a göre roman kahramanının adını, yüzünü ve yönünü yitirerek
geçirdiği dönüşüm süreci; yaşanan ekonomik, siyasal ve teknolojik gelişmeler
yüzünden hem çevresine hem de kendisine yabancılaşan insanın serüvenine denk
düşer. Okuyucunun yazardan 19. yüzyıl romanlarında olduğu gibi kronolojik bir
çizgi içerisinde, somut olayların anlattığı bir evren yaratmasını beklememesi
gerektiğini ifade eden Toptaş; romanın, gerçeği yansıtması değil kendi
gerçeğini yaratması fikrindedir. Hasan Ali Toptaş’ın bu düşüncelerini,
romanlarında somut bir biçimde görmek mümkündür. Doğaüstü ve gerçeğin
yadırgatma etkisi yaratmadan yan yana durduğu anlatılarının kendine özgü
gerçeklik evrenlerinde, farklı gerçeklik katmanları iç içe geçer. Romanlarında
ne anlattığından ziyade nasıl anlattığı konusunu öncelikli kılan Hasan Ali
Toptaş’a göre dil, düşünceyi taşıyan bir araç değil düşüncenin kendisidir.
Yazar; dilin kelimelerden ibaret olmadığını, genlerimizde de süregelen bir şey
olduğunu ve kelimelerden çok “bir çeşit bellek ve duygu” (Tekin, 2006: 28)
sayılması gerektiğini düşünür.
Romanlarını
şiir hassasiyetiyle yazan Hasan Ali Toptaş için “Yazmak, bir anlamda beste
yapmaktır” (Yaşar, 2003: 54). Tekin’in tespitleriyle ona göre, düzyazının da
kendine özgü bir ses yapısı vardır. Bu nedenle yazarın, her cümleye ya da
kelimeye indirgenebilecek bu ses yapısının farkında olarak kelimeler açık sesle
mi bitiyor, sesli ve sessiz kelimelerin dağılımı ne yönde, sözcükler nasıl yan
yana gelmelidir gibi konular üzerinde kafa yorması gerektiği görüşündedir.
Anlatılarını bu hassasiyetle yazan romancı, her harfin bir müziği temsil ettiği
ve sayfanın yüzüne döndüklerinde bir müzik oluşturduğu fikrini taşır (2011: 14).
Kaynakça
Ecevit, Yıldız (2006). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: İletişim
Erbaş, Şükrü (2010). “Hasan Ali Kılığında Bir Sonsuzluk”. Efendime Söyleyeyim Hasan Ali Toptaş Kitabı. (hzl: Mesut Varlık). İstanbuk: İletişim.
Gümüş, Semih (2011). Yazının Sarkacı Roman. İstanbul: Can Yay.
Şenöz, Müge; Ünlü, Cenk Ahmet (2008). “Röportaj: Hasan Ali Toptaş”. Hariçten Gazel. 3.
Tekin, Latife (2006). “Yazara Dil Gerekmez”, Picus. 3.
Tekin, Zehra (2011). Hasan Ali Toptaş’ın Romanlarının Yapı ve Tema Bakımından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
Toptaş, Hasan Ali (2008). Harfler ve Notalar. İstanbul: İletişim.
Varlık, Mesut (2010). “Hasan Ali Toptaş: ‘Bilginin Kendisi Değil Buharı Muteberdir…’ ”, Efendime Söyleyeyim Hasan Ali Toptaş Kitabı, (hzl.: Mesut Varlık), İstanbul: İletişim.
Yaşar, Yunus (2003). "‘Günümüz Öyküsünün Dili’ Üzerine Hasan Ali Toptaş’la Bir Söyleşi”, Damar Kültür-Sanat-Edebiyat. 143.
Yazıcı, Vedat (2003). “Hasan Ali Toptaş ile Roman Üzerine”. Çağdaş Türk Dili. 182.
Yüzbaşıoğlu, Nil (2010). Hasan Ali Toptaş’ın Romanlarının Stilistik İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. KORAY ÜSTÜNYayın Tarihi: 30.12.2019Güncelleme Tarihi: 28.05.2022
Yayın Tarihi: 30.12.2019Güncelleme Tarihi: 28.05.2022
Güncelleme Tarihi: 28.05.2022
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Bir Gülüşün Kimliği | İz Yayınları / Ankara | 1987 | Hikâye |
Yoklar Fısıltısı | Yazıt Yayınları / Ankara | 1990 | Hikâye |
Yalnızlıklar | Kavram Yayınları / İstanbul | 1993 | Şiir |
Ölü Zaman Gezginleri | Çankaya Belediyesi Yayınları / Ankara | 1993 | Roman |
Sonsuzluğa Nokta | Kültür Bakanlığı Yayınları / Ankara | 1993 | Roman |
Gölgesizler | Can Yayınları / İstanbul | 1995 | Roman |
Kayıp Hayaller Kitabı | Can Yayınları / İstanbul | 1996 | Roman |
Ben Bir Gürgen Dalıyım | Damar Yayınları / Ankara | 1997 | Roman |
Bin Hüzünlü Haz | Adam Yayınları / İstanbul | 1998 | Roman |
Uykuların Doğusu | Doğan Kitap / İstanbul | 2005 | Roman |
Harfler ve Notalar | Doğan Kitap / İstanbul | 2007 | Deneme |
Heba | İletişim / İstanbul | 2013 | Roman |
Başlarken Yalnızsın Bitirdiğinde Daha da Yalnız | İletişim / İstanbul | 2014 | Röportaj |
Geçmiş Şimdi Gelecek | Everest Yayınları / İstanbul | 2016 | Hikâye |
Kuşlar Yasına Gider | Everest Yayınları / İstanbul | 2016 | Roman |
Gecenin Gecesi | Everest Yayınları / İstanbul | 2017 | Hikâye |
Beni Kör Kuyularda | Everest Yayınları / İstanbul | 2019 | Roman |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Sezen Aksu | d. 13 Temmuz 1954 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | FEVZÎ, Mehmed | d. 1826 - ö. 1900 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | MAHMUTOĞLU/NİHAT/OZAN NİHAT, Nihat Sönmez | d. 14.10.1950 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | İSRAFİL, İsrafil Daşdan | d. 20.05.1958 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Nedim Atilla | d. 6 Şubat 1958 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | YANAR, İbrahim Yanar | d. 28.09.1958 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Halil Recai Öğdevin | d. 1871 - ö. 1955 | Meslek | Görüntüle |
8 | Hamit Salih Asyalı | d. 29 Ekim 1917 - ö. 21 Haziran 1957 | Meslek | Görüntüle |
9 | Orhan Ulukan | d. 1934 - ö. 29 Nİisan 1999 | Meslek | Görüntüle |
10 | Serpil Tuncer | d. 8 Ocak 1972 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | Kandemir Konduk | d. 4 Eylül 1945 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | Pakize Suda | d. 23 Nisan 1952 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | YAZICI-ZÂDE ALÎ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
14 | ALİ, Şeyh Pîr Ali Efendi | d. ? - ö. 1545-46 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | MUHLİS, Ali Muhlis Bey | d. 1812 - ö. 1851-52 | Madde Adı | Görüntüle |