Madde Detay

Miskin Veli (Veli Alioğlu Bayramov) 1894 yılında Azerbaycan’ın Gedebey kazasının Miskinli köyüne yakın Bayramali Kışlağı’nda doğdu. Babası 24 Oğuz boyundan biri olan Eymür (Emir) boyundan Ali, annesi Balahanım’dır. İki yaşındayken babası vefat etmiş, sekiz çocuklu ailenin geçimini annesi üstlenmiştir. Ailenin çok fakir olmasından dolayı Veli’nin çocukluk ve gençlik yılları büyük sıkıntılarla geçmiş; 9 yaşında karın tokluğuna çalışmaya, 14-15 yaşlarında da çobanlığa başlamıştır. Fakirlikten dolayı zamanında okula gidememiş, Sovyet döneminde gittiği kurslarda okuma yazmayı öğrenmiştir. 15-16 yaşlarında şiir söylemeye başlamış; güçlü bir hafızası olduğundan âşıklardan dinlediği şiir ve destanları; din adamlarından işittiği dini meseleleri, rivayet ve hadisleri ezberlemiştir. Şemkir’in Keçili ve Deller köylerinde yaşamış, Nazlı hanımla evlenmiş, üç oğlu (Ali, Adil, Ekber) ve yedi kızı (Şamama, Xumar, Nigar, Kifayet, Sefayet, Sücaet, Benevşe) olmuştur (Miskin Veli 2016: 3-7; Babaxanlı 2011: 261; Namazov 2004: 444).

Göyçeli Âşık Semistan’ı tanıdıktan sonra yirmili yaşlarında çobanlığı bırakarak ondan saz çalmayı ve türkü söylemeyi öğrenmiş, bir süre ona çıraklık etmiştir. Âşıklık sanatında bir miktar ilerleyince yörenin âşıklarından olan ağabeyi Mehemmedali Bayramovla (Âşık Emirli) birlikte meclisler düzenlemiş, Gedebey ve Şemkir’de katıldığı toylardan geçimini sağlayarak kendini yetiştirmiştir. 1930 yılından sonra da çevresinde usta bir âşık ve hazırcevap bir şair olarak ünlenmiştir. Veli, çağdaşlarından usta Âşık Şemşir ile görüşmüştür. Şemşir ile görüşmeleri başlarda mektup yoluyla olmuş, bu mektuplarda birbirlerine şiirler yazmışlardır. İki âşık 1963’te Gence’de yüz yüze görüşüp atışmalar yapmıştır. Bunun dışında Âşık Yetkin Keşem, ağabeyi Âşık Emirli, Âşık Teymur, Cevad, Tahir gibi âşık ve şairlerle de atışmaları olmuştur. Cemil Muallim, Sahib Camal, Âşık Murad Niyazlı sanatından etkilenerek onun adına şiirler yazmışlardır. 1972 yılına kadar toy ve meclislerde aktif olarak âşıklığı sürdürmüş, bu tarihten sonra saz çalıp türkü söylemeyi bırakmış, toplantılarda bir aksakal olarak şifahen şiir okuyup sohbet etmiştir. Şiirlerinde Veli, Âşık Veli, Miskinli Veli yahut Miskin Veli mahlaslarını kullanmıştır. Üç yıl gecikmeli olarak dönemin yönetimi tarafından 1987 yılında Gedebey şehrinde adına 90. yıl jübile programı düzenlenmiştir. Miskin Veli 22 Aralık 1995 tarihinde vefat etmiş, Miskinli köy kabristanına defnedilmiştir (Namazov 2044: 414; Qasımov 2014; 14; Miskin Veli 2016: 3-7, 153-172).

Miskin Veli 20. asır Azerbaycan sahası âşık edebiyatının önemli temsilcilerindendir. Bu asırda Azerbaycan’da büyük âşıklar yetişmiştir. Ağdabanlı Kurban, Elesger, Növres İman, Hüseyin Bozalganlı, Şemşir vs. gibi büyük âşıkları yetiştiren bir muhitte doğup büyümesinin âşıklığına önemli katkıları olmuştur (Qasımov 2012: 70-79). Hazır cevap oluşu ve sanatsal değeri yüksek şiirleri, âşıkların ve halkın ona saygı duymalarını sağlamıştır (Namazov 2004: 414). Koşma, geraylı, tecnis, muhammes, dudakdeğmez, divani, üstadname, bayatı, gıfılbend vb. şekillerde yazdığı şiirler âşık edebiyatına zenginlik katmıştır. Şiirlerinde halkın anlayacağı bir dil kullanmış olmakla birlikte “sarılıban” gibi eski kullanımlara da yer vermiştir (Babaxanlı 2011: 258). Âşığın 200’den fazla şiiri günümüze ulaşmış olup bu şiirlerin bir kısmı ilk olarak 1939’da Ertuğrul Cavid tarafından derlenmiş, bu derlemeler 2011’de yayımlanabilmiştir (Babaxanlı 2011: 262-286). Oğlu Ekber Bayramov’un arşivindeki bütün şiirlerini ise Yaqub Babayev düzenleyerek âşığın adına yayımlamıştır (Miskin Veli 2016).

Adını (Veli) mahlas olarak kullanmış olmakla birlikte daha çok Miskin mahlasıyla tanınmıştır. Miskin mahlasını seçme nedenini sağlığında Yakub Babayev’e anlatmıştır. Babayev’in aktardığına göre âşık iki sebepten dolayı bu mahlası seçmiştir: İlki, doğup yaşadığı Büyük Karabulak da dahil 11 köyü içine alan Miskinli denen yer adından dolayı Miskin mahlasını almıştır. İkincisi ise küçük yaşta babasının ölmesiyle ailesinin ve kendisinin yaşadığı maddi-manevi sıkıntıları çağrıştırdığı için bu mahlası seçmiştir. Başka bir deyişle hem doğduğu yer adı olması hem de hayatının acıklı yönünü hatırlatması sebebiyle Miskin mahlasını almıştır (Miskin Veli 2016: 3).

Şiirlerinde âşık edebiyatının hemen bütün şekillerini kullanarak çok çeşitli konuları işlemiştir. Döneminin sosyal ve siyasi durumu, vatan-toprak sevgisi, dürüstlük, dünya ve zamane hakkındaki görüşleri şiirlerinde ele aldığı başlıca konulardır (Qasımov 2012: 70-79). Miskin Veli’yi diğer âşıklardan ayıran en önemli özellik, mahlasıyla uyumlu olarak, daha çok miskinli (dertli) şiirler yazmasıdır. Şiirlerinde toplumsal ve siyasi konuları semboller üzerinden işlemiştir. Bu şiirlerinin genelinde karamsar bir ruh hâli görülür. Örneğin Turnalar şiirinde vatanın sembolü olarak gördüğü turnaların dertli oluşunu işgal altındaki vatanıyla ilişkilendirir ve bu durum âşığın dertlerine dert katar (Pirəliyeva 2018: 15). Üstadname ve koşmalarında çocuklarına, genç âşıklara ve topluma nasihatlerde bulunur. Nasihat, Vadesinde, Gerek, Çetindi, Kocalanda, Seninkidi, Oğluma Nasihat, Hayıfsan… gibi şiirlerinde kibirli olmamayı, çevreyle iyi geçinmeyi, dürüst ve çalışkan olmayı öğütler. Lanet, Ey Pul, Mollalar, Tamahkâr vb. şiirlerinde de toplumsal çarpıklıkları ve sahte din adamlarını eleştirir. Miskin Veli`nin sanatında muammalar özel bir yere sahiptir. Onun usta âşıklar sınıfında kabul edilmesini sağlayan hususlardan biri de bazı atışmalarında ve birkaç şiirinde ortaya koyduğu muammalarıdır. Dolanır, Nedi, Ay Neden Oldu, Seslenir, Bağlıdı, Dördü Ne, Kim Olubdu vb. şiirleri muamma türündedir. Bu şiirler, Miskin Veli`nin sanatsal yeteneğini ve değerini öne çıkaran örneklerden kabul edilir (Hüseynova 2011: 74-82). Güzelleme türündeki az sayıdaki şiirlerinde yöresinin güzellerini anlatmıştır. Dönemin bütün âşıkları gibi Sovyet devrimi, kolhoz hayatı, Lenin ve Stalin ile ilgili şiirleri de vardır.

Miskin Veli’nin çok sayıda destan (halk hikâyesi) bildiği ve bunları meclislerde anlattığı bilinmektedir. Kendi tasnif ettiği Miskin Veli’nin Canbağça Seferi destanı ile repertuarında olan Hasta Kasım’ın Dağıstan Seferi, Celali Kürdoğlu, Yetim Söyün destanları Yaqub Babayev tarafından âşıktan derlenerek yayımlanmıştır. Âşığın tasnif ettiği destan otobiyografik bir destan olup burada çobanlık günlerini, âşıklığa başlayışını, evlenişini, Âşık Mehemmed ve Âşık Cahan ile karşılaşmalarını anlatmıştır (Miskin Veli 2016: 173-332).