Madde Detay

Asıl adı Hasan Yetimoğlu olan Âşık Yetimî, 1886'da eski ismi Örtülü olan Erzurum'un Şenkaya ilçesinde doğmuştur. Babası Mehmet Ağa, annesi Altun Hanım’dır. Yedi yaşında babadan öksüz kalan Hasan, danacılık, kuzuculuk ve sığırtmaçlık ile büyümüş; çiftçilikte çalışkanlık ve doğruluğu ile tanınarak zengin olmuş; on beş yaşlarında başladığı şiirlerini yazarken, "Yetim/Yetimî" mahlasını kullanmaya başlamıştır. Örtülü'de ilk öğrenimini, Yusufeli'nin Yukarı-Maden (Khod) köyünden gelme ''Topal Hoca" lakaplı hâfız ve müderris "Hıfzî" mahlaslı şair Mehmed Efendi'den almıştır. Örtülü'den İshakoğulları sülalesinden Senem Hanım ile evlenen Hasan Yetimoğlu’nun, beş erkek üç kız olmak üzere sekiz çocuğu dünyaya gelmiştir. 1935'te Yetimoğlu soyadını alan Hasan Yetimî, 1946’da Örtülü ilçe merkezi olunca, seçildiği Belediye Meclisi üyeliğinde iki yıl çalışmış; 1962’de Hicaz'a gidip hacı olmuştur. 1910 yılından itibaren yazdığı şiirlerini defter ve kâğıtlara geçiren, saz çalmayan, fakat irticali de güçlü olan Âşık Yetim'in daktilo ile sık yazılmış 86 sahifelik şiirleri, 1964’te temize geçirilmiş olarak üç nüsha halinde toplanmıştır (Kırzıoğlu 1972: 61-90). Âşık Yetmî'nin şiirlerini içeren söz konusu üç nüshadan biri Fahrettin Kırzıoğlu'dadır. Diğer iki nüsha ise âşığın oğullarından Abdülkadir Yetimoğlu ve Ruşen Yetimoğlu'ya intikal etmiştir. Hâlihazırda torunlarından Temel Yetimoğlu'nun özel arşivinde bulunan (Vural 2015: 96) bu şiirler, bir kaçı dışında yayımlanmamıştır. Örtülü'yü Şenkaya adıyla ilçe merkezi yaptıran şair ve halk öncüsü Hüseyin Sırrı Köycü ve Örtülü'de uzun yıllar imamlık yapan Yusufelili Ali Huzurî, Âşık Yetimî'nin yakın dostları arasındadır. Çevresinde dinç, güleç yüzlü, hâfızası güçlü pek şakacı ve komşuları tarafından çok sevilen "dil ehli, hâl ehli" muhterem bir zât olarak bilinen âşık Yetimî, 5 Şubat 1974 tarihinde Şenkaya'da vefat etmiştir (Damlarkaya 2011). Âşık Yetimî'nin şahsı ve eserleri hakkında verilen bilgiler (Özarslan 2001, Damlarkaya 2011, Vural 2012, www.erzurumansiklopedisi.com), âşıkla ilgili olarak yazılan bir yazıya (Kırzıoğlu 1972) dayalıdır. Bunun dışında âşık ve şiirleri hakkında müstakil bir incelemeye rastlanılmamıştır.

Saz çalamadığı bilen ancak şiirlerini irticalen söylemiş olan Âşık Yetimî, son derece zeki ve irtical gücü kuvvetli bir gelenek temsilcisidir. Mondros Mütarekesi üzerine Kars'ta 5 Kasım 1918 tarihinde kurulan "Millî-İslâm Şûrası" adlı ilk Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti teşkilâtına giren Örtülülü Molla Bilâl ve Hüseyin Sırrı ile 18 gün tutuklu bulunan Âşık Yetimi, bu hâdiseyi de bir koşması ile anlatır. Onun 1914’te Birinci Cihan Savaşı'nda Kars-Oltu ve Pasin köylerindeki Türklerin Rus ve Ermeni mezaliminde uğradığı yağma, kırgın ve açlığa söylediği "1330 -1914 Harbi Başında İslamların Hâli..." başlıklı koşması, bir tarih değeri taşır (Kırzıoğlu 1972: 6190-61-91). Aşık Yetimî'nin mecazî sevgilisine söylediği "Cânân" (Kırzıoğlu 1972: 61-91) başlıklı koşma âşığın ayrılık konusu işlediği lirik şiirlerine örnek sayılabilir. Doğup büyüdüğü Örtülü'nün, bucak merkezi oluşu sırasında 1939'da söylediği "Örtülü Destanı" (Kırzıoğlu 1972: 61-91; Damlarkaya 2011) başlıklı 13 kıtalık destan, Âşık Yetimî'nin günceli takip etmesi ve kaydetmesi bakımında dikkat çekici bir şiirdir. Âşık Yetimî bu destanıyla övünç içinde o günkü yenileşme, değişim ve dönüşümü kendi hususi şartlarında ve Örtülü ölçeğinde detaylı olarak izah etmiştir.