İbrahim Alâettin Gövsa

(d. 1889 / ö. 29 Ekim 1949)
Eğitimci, şair, yazar
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul’da doğar. Filibelizadelerden Abdullah Efendi'nin torunu ve Mustafa Asım Bey'in oğludur. Gövsa'nın büyükbabasının İstanbul'da müderris, huzur mukarriri ve saray hocası olduğu bilinmektedir. Fıkıh ve dile ilişkin Arapça çeşitli kitapçıkları ile haşiyeleri ve şerhleri vardır. Gövsa'nın babası Mustafa Asım Bey ise 1856-1904 yılları arasında yaşamış, tanınmış bir şair ve muharirdir. Mustafa Asım Bey, iyi derecede Arapça bilen, Farsça ve Fransızcayı da anlayabilecek kadar bu dillere vâkıf olan, gazetelerde makaleleri yayımlanan entelektüel bir kişidir. Kendisinin aynı zamanda Nale-i Uşşak (1883) isimli Kerbela vakasını anlatan bir mersiyesi bulunmaktadır. Fransızcadan Fenelon'un Telemak adlı eseri ile Farsçadan Pend-i Attar'ı da tercüme ettiği bilinmektedir (Eliuz 1996). Gövsa’nın ilmi ve edebî kişiliğinde yetiştiği aile ortamının ve aldığı terbiyenin etkisi göze çarpar. Babasının görevi dolayısıyla Kudüs, Trabzon, İstanbul gibi pek çok vilayeti dolaşan İbrahim Alaettin Gövsa, yaşadığı dönemde özellikle eğitime ve çocuk terbiyesine dair fikirleriyle öncü olup önemli çalışmalara imza atar.

İlköğrenimini İstanbul'da Kemeraltı, Çengelköy ve bir özel okul olan Şemsü'l-Maarif adlı okulda yapan, ortaöğrenimine de babasının mektupçuluğu sırasında Trabzon İdadisinde (Lisesinde) başlayan Gövsa, babasının ölümü üzerine annesiyle birlikte İstanbul'a gelerek, burada Vefa idadisinde (Lisesinde) öğrenimini tamamlar. Daha sonra 1907 yılında İstanbul Hukuk Mektebine girerek bu okulu 1910 yılında bitirir (Binbaşıoğlu 2002). Kendisinin ayrıca öğrencilik yıllarında çalıştığı bilinmektedir. Çalışmak hem tecrübe edinmesine hem de farklı sosyal ortamlarda bulunarak buraları gözlemlemesine katkı sunar. Sonraki yıllarda yazdığı eserlerde ve üzerinde çalıştığı konularda, gençlik ve öğrencilik yıllarında yaptığı gözlemlerin katkısının olduğu bilinmektedir.

Gövsa, hukuk öğrenimi görürken son sınıfta Adliyeye memur olarak girer, Adliye Nezareti Heyeti İttihamiye Zabıt Kâtipliğinde ve Adliye kütüphanesinin teşkilinde görev alır. Aynı yıllarda Haham Mektebinde Türkçe ve Hukuk dersleri de verir. Bir sene sonra Adliyeden ayrılıp 1911’de İstanbul’da Darülfünunda edebiyat öğretmenliği için açılan sınavı kazanınca Trabzon Lisesi edebiyat öğretmenliğine atanır (Gürel 1992). Kendisi burada öğretmenlik yaparken ertesi yıl Balkan Savaşları patlak verir. İbrahim Alâettin Gövsa, Trabzon’da teşkil edilen tabura gönüllü olarak katılır, Çatalca müdafaası sırasında, bugünkü Halkalı civarına kadar gider. “Trabzon Taburuyla Çatalca’ya giderken yazdığı Gönüllünün Gönlü ve Rumeli’ye adlı şiirler küçük risaleler şeklinde Hilali Ahmer menfaatine neşredilir, daha sonra bu şiirler 1913’te Trabzon'da basılan Güft u Gu kitabına Balkan Harbi başlığı altında alınır” (Eliuz 1996: 4).

1913 yılında İsviçre’ye gönderilen Gövsa, burada pedagoji alanında öğrenim görür. İsviçre eğitim sistemini araştırır, gördüğü öğrenim ise onun, çocuk ve gençlerin eğitimine dair yazdığı eserlere kaynak teşkil eder. 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte memlekete döner. Destanlar yazılan Çanakkale Savaşı'nın en şiddetli zamanlarına tesadüf eden Gövsa, Çanakkale Savaşı'nın büyüklüğünü gelecek nesillere aktarma amacı ile hükümet tarafından görevlendirilen 20-30 kadar şair ve sanatkârla birlikte Çanakkale Savaşları'nın yapıldığı yerlere gider; buraları gezerek izlenimlerini aktarmaya ve orada gördüklerini duyurmaya çalışır (Eliuz 1996). Bu şair ve yazarlar arasında Türk edebiyatının önemli isimleri yer almaktadır. Bu isimlerden bazıları şunlardır: “Ağaoğlu Ahmet, Ali Canip, Celal Sahir, Çallı İbrahim (Ressam), Enis Behiç, Hakkı Süha, Hamdullah Suphi, Hıfzı Tevfik, Mehmet Emin, Muhittin (Eski Tanin gazetesi yazarı), Nazmi Ziya (Ressam), Orhan Seyfi, Ömer Seyfettin, Selahattin (Eski Darüleytam Müdürü), Yekta (Bestekâr), Yusuf Razi” (Binbaşıoğlu 2002: 3). Çanakkale’ye dair izlenimlerin anlatıldığı Çanakkale İzleri adlı eser, heyet tarafından oluşturulan önemli bir kaynak niteliğindedir. Buradaki görevini başarıyla tamamlamasının ardından görücü usulüyle Ayşe Mükerrem Hanım'la evlenen şair, tekrar İsviçre'ye dönerek Cenevre Üniversitesi Psikoloji Laboratuvarı'ndan tasdikname ve J. Jack Rousseau Pedagoji Enstitüsünden diploma alarak 1916 yılında yurda döner (Eliuz 1996).

İbrahim Alaettin Gövsa, döndükten sonra Türk eğitimine dair önemli görüşler ileri sürer, bir bakıma eğitimde modernleşmenin temelini atar. Gövsa, bir yandan idari görevleri yerine getirirken öte yandan psikoloji, eğitim vb. konularda eserler vermeye devam eder. İstanbul Yüksek Öğretmen Okulunda müdürlük ve öğretmenlik yapar. 1920-1921'de bir yıl kadar Bakırköy Lisesinde müdürlük yaptığı bilinen Gövsa, Yüksek Öğretmen Okulu Müdürlüğü sırasında da Darülfünunda Psikoloji, Kız Öğretmen Okulunda Felsefe derslerini okutur, Erkek Öğretmen Okulunda Müdürlük yapar. Bu sırada, yayımına ara verilmiş olan Tedrisat dergisini yeniden canlandırır. Öğretmen Okulu Müdürü iken yaz tatillerinde açık hava kampları kurulmasına önayak olarak eğitimde farklı bir sistem ortaya koyar (Binbaşıoğlu 2002).

İbrahim Alâettin Gövsa, 1922 yılında Talim ve Terbiye Dairesi üyeliği yapar. Siyasete atılarak, 1927’de Sivas milletvekilliğine seçilir. İki dönem milletvekili olduktan sonra MEB müfettişliğine atanır. 1936’da yeniden siyasete dönerek 1946 yılına kadar on yıl İstanbul milletvekili olur. 1941 yılında ise Türk Ansiklopedisi Genel Sekreterliği görevini ifa eder (Sarıyüce 2012). 1946 seçimlerinde tekrar milletvekilli seçilen Gövsa, 1947 Zirai Donatım Kurumu İdare Meclisi Azalığına tayin edilir, birkaç ay sonra da Ziraat Bankası İdare Meclisi Azalığına nakledilir (Gürel 1994). Böylelikle sadece eğitim alanında değil, pek çok farklı alanda hizmet vererek ülkenin kalkınmasına katkıda bulunduğu görülür. Ufku geniş olan Gövsa’nın başarılarının ardında; ailesi, yetiştiği ortam, aldığı eğitim ve okuduğu eserler vardır. Dönemine damga vuran önemli başarılara imza atan İbrahim Alaettin Gövsa, “29 Ekim 1949’da Cumhuriyet Bayramı günü saat 16.00’da Hürriyet Gazetesindeki sütununa ‘Şair Mehmet Akif Sokağı’ adlı bir yazı yazarken on dakikalık bir kalp krizinden sonra vefat eder” (Gürel 1992: 21). Cebeci Asri Mezarlığına defnedilen Gövsa’nın vefatı, dönemin çeşitli gazete ve dergilerinde geniş yer bulur.

Eğitimle ilgili ilk çeviri eseri 1915 yılında yayımlanan Çocuklarda Zekânın Mikyası Usulleridir. Önsözünü Haziran 1914'de Cenevre'de yazdığı bu eserle, 20. yüzyılın eğitimde en önemli ve ilk buluşlarından biri olan zekânın ölçülmesi yöntemlerini Türkiye'ye tanıtarak dönemi itibarıyla ses getiren bir başarıya imza atar. O zaman, dünyada da yeni olan bu buluşun Türkiye'de de tanıtılması, dönem itibarıyla önemli bir eğitim hareketi olarak kabul görür (Binbaşıoğlu 2002).

Alâettin Gövsa’nın çocuk ve gençlik psikolojisi ile ilgili ilk telif eserleri, özellikle İlk Gençlik Hakkında Ruhiyat ve Terbiye Tetkikleri (1919) ve Çocuk Ruhu (1926) adlı eserleri, hem yazıldığı dönemde hem de günümüzde çocuk ve genç pedagojisi alanında önemli bir boşluğu dolduracak nitelikte eserlerdir (Erol, Tütak 2015). 21. yüzyılın ilk çeyreğinde ilk gençlik döneminin öneminden hareketle oluşturulan edebî eserler, psikolojik ve nörolojik çalışmalar, ilk gençlik edebiyatı kavramının şekillenmesi vs. bu dönemin önemini daha da artırır. Bu bağlamda Gövsa’nın iyi bir eğitimci kadar ileri görüşlü bir fikir adamı olduğu da tartışılmazdır. “Mezunu olduğu Rousseau Enstitüsünde terbiye ve eğitim ile ilgili verilen derslerden, çocuğu eğitimin merkezine alan eğitim anlayışından çok etkilenen Gövsa, bu duruma "Jan Jak Ruso Terbiye Meselesi" adlı yazısında değinerek ülkemizde terbiye ile ilgili ilimlerin, psikoloji ve eğitime dair ayrıntıları uygulayacak ve topluma yaymaya çalışacak bir kurumun olmayışından yakınır” (Erol, Tütak 2015: 213). Şair ve yazarları çocuklar için eser yazmaya teşvik eder. Kendisi gibi eğitimci ve fikir adamı olan Satı Bey’in Tedrisat-ı İbtidaiyye Mecmuasındaki çağrısına kulak veren isimlerden biri olan Gövsa, çocuklar için şiirler de yazar.

Çocuk edebiyatı kapsamında yazdıklarıyla kendisinden sonra gelen şairlere öncülük eden; çocukların eğitimi ve psikolojisi üzerine önemli çalışmalar ortaya koyan Gövsa'nın Çocuk Şiirleri adlı eseri, çocukların sahip olmaları gereken değer ve davranışlar bağlamında eğitici metinler barındırmaktadır (Erol, Tütak 2015). Aynı zamanda bu eser, dönemi itibarıyla çocuklara yönelik yazılan ilk şiir kitabı olması bakımından da ayrıca önemlidir. Satı Bey, İ. Alâetttin Gövsa gibi eğitimcilerin çabaları kendilerinden sonra pek çok kişiyi etkilemiş, çocuk edebiyatının sağlam temeller üzerine inşa edilmesine katkı sağlamıştır. Gövsa'nın, eğitimle ilgili kitaplarının yanı sıra yazdığı biyografileri, sözlükleri, ansiklopedileri ile çok sayıda yayımlanmış makalesi bulunmaktadır.

Kaynakça

Binbaşıoğlu, Cavit (2002). İbrahim Alâaddin Gövsa Yaşamı ve Hizmetleri. Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları.

Eliuz, Ülkü (1996). İbrahim Alaettin Gövsa Hayatı, Şiirleri. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi: Elazığ.

Erol, Kemal; Tütak, Mehmet (2015). “Çocuk Edebiyatı Kapsamında İbrahim Alâettin Gövsa’nın Çocuk Şiirleri'ne Değerler Eğitimi Bağlamında Bir Bakış”. International Journal of Languages’ Education and Teaching. S. 3(1). ss: 210-228.

Gürel, Zeki (1992). İbrahim Alâettin Gövsa ve Çocuk Edebiyatımızdaki Yeri. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi: Ankara.

Sarıyüce, Hasan Latif (2012). Türk Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Nar Edebiyat

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MÜZEYYEN ALTUNBAY
Yayın Tarihi: 21.11.2018
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Guft u gu: mecmûa-ı eşârİkbâl Matbaası / Trabzon1912Şiir
An-Mari : Bir Perdelik Facia-i Hissiyeİkbal Matbaası / Trabzon1912Çeviri
Rumeli'ye : dasitân-ı harbİkbal Matbaası / Trabzon1912Destan
İlk Gençlik Hakkında Ruhiyat ve Terbiye TetkikleriKitabhane-i Sudi / İstanbul1921Diğer
Sulh ve harbOrhaniye Matbaası / İstanbul1922Diğer
Sulh ve Harb : Manzum TemsilOrhaniye Matbaası / İstanbul1922Tiyatro
Otuz Yaşından Sonra Herkes Neler Bilmeli?Tanin Matbaası / İstanbul1925Çeviri
Şen YazılarKader Matbaası / İstanbul1926Diğer
Tedrici Kelime Usulü ile Sevimli AlfabeResimli Ay Matbaası / İstanbul1927Diğer
Simpson ve ListerSebat Matbaası / İstanbul1927Diğer
Cemaleddin AfganîSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
MoliéreAkşam Matbaası / Ankara1927Biyografi
Hazret-i MuhammedSebat Matbaası / İstanbul1927Diğer
Ahmed Midhat EfendiSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Simpson ve ListerSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Sokrat ve EflatunSanayi-i Nefise Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Ziya GökalpSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Jan Jak Ruso (J. J. Rousseau)Akşam Matbaası / İstanbul1927Biyografi
KleopatraSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
RugfellerSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
RodenSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
BismarkAkşam Matbaası / İstanbul1927Biyografi
BudaSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
KarneciAkşam Matbaası / İstanbul1927Diğer
Karuzoİkdam Gazetesi / İstanbul1927Biyografi
Büyük FrederikSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
FuzuliSanayi-i Nefise Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Kristof KolombSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
TolstoySebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
DarwinSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
FreudSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
ShakespeareSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
DanteSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Tevfik FikretSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Şeyh SadiSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Danton ve RobespiérreSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
LeninSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Mimar SinanSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Lord NordklifSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Namık KemalSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
NapolyonSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
PastörSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Midhat PaşaSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
MarkuniSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Köprülüzade Fazıl Ahmed PaşaSebat Matbaası / İstanbul1927Biyografi
Gazi Osman PaşaSebat Matbaası / İstanbul1928Biyografi
Ruhiyat ve TerbiyeDevlet Matbaası / İstanbul1929Diğer
Yeni Türk LûgatıKanaat Kütüphanesi / İstanbul1930Diğer
Victor HugoDevlet Matbaası / İstanbul1931Çeviri
NedimKanat Kütüphanesi / İstanbul1932Araştırma
Ömer HayyamAhmedî Matbaası / İstanbul1932Araştırma
Naziften Hâmide Ahiretten MektuplarAhmet Sait Matbaası / İstanbul1932Mektup
Süleyman Nazif : Hayatı, Kitapları, Mektupları, Fıkra ve NükteleriTürkiye Matbaası / İstanbul1933Diğer
Çocuk ŞiirleriKanat Kütüphanesi / İstanbul1933Şiir
Talebe LûgatıKanaat Kitapevi / İstanbul1933Diğer
NabiAhmet Sait Matbaası / İstanbul1933Araştırma
Kâşifler Mucitler : Hayatları, EserleriYedigün Neşriyatı / İstanbul1939Diğer
Çocuk psikolojisiMaarif Matbası / İstanbul1940Diğer
Sabatay Sevi : İzmirli Meşhur Sahte Mesih Hakkında Tarihi ve İçtimaî Tetkik TecrübesiKenan Basımevi / İstanbul1940Diğer
Acılar : Nazım ve nesirYenigün Neşriyatı / İstanbul1941Diğer
Söz Oyunları : Nazımlar, NesirlerYedigün / Ankara1942Diğer
Türk Meşhurları AnsiklopedisiYedigün Neşriyat / İstanbul1945Diğer
Resimli Yeni Lügât ve AnsiklopediTan Matbaası / İstanbul1947Diğer
Çocuk RuhuMEB / Ankara1950Araştırma
Çanakkale İzleriTürkiye Matbaası / İstanbul1950Diğer
50 Türk BüyüğüYedigün Neşriyat / İstanbul1950Diğer
Resimli Yeni Lügat ve Ansiklopedi : (Ansiklopedik Sözlük)Tan Matbaası / İstanbul1954Diğer
Çanakkale izleri : Anafartaların Muebbet KahramanınaAtatürk Kültür Merkezi / İstanbul1989Diğer
Bedii Terbiye : Estetik EğitimiElips Kitap / Ankara2012Diğer

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1NECÂ, Şeyh İsmâil Necâ Paşad. 1819 - ö. 1893Doğum YeriGörüntüle
2ŞEYDÂ, Hâfız Abdurrahim Şeydâ Deded. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Hulusi Üstünd. 1974 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4İsmail Hikmet Ertayland. 1889 - ö. 18 Aralık 1967Doğum YılıGörüntüle
5FERYADÎ, İsmail Hakkı Arasd. 1889 - ö. 1963Doğum YılıGörüntüle
6Kadircan Kaflıd. 1889 - ö. 1969Doğum YılıGörüntüle
7HASİBE RAMAZANOĞLUd. 1860 - ö. 1949Ölüm YılıGörüntüle
8Hıfzı Tevfik Gönensayd. 1892 - ö. 13 Kasım 1949Ölüm YılıGörüntüle
9HALİL, Silsüpüroğlu Halil Beyd. 1857/1858? - ö. 1949Ölüm YılıGörüntüle
10Mine G. Kırıkkanatd. 1951 - ö. ?MeslekGörüntüle
11HAKKI, Niğdelid. 1874 - ö. 1953MeslekGörüntüle
12Bekir Karad. 13 Temmuz 1945 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Safveti Ziyad. 1875 - ö. 25 Temmuz 1929Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14MEHMED NÂZIM [PAŞA]d. 1849 - ö. 17 Aralık 1926Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16PERTEV, İbrahim Edhem Pertev Paşa, Erzurumlud. 1824 - ö. 1872Madde AdıGörüntüle
17MÜNÎB, Recaî-zâde İbrahim Münîb Efendid. ? - ö. 1805-06?Madde AdıGörüntüle
18HÂLİS, İbrahim Efendid. ? - ö. 1747-48Madde AdıGörüntüle