Madde Detay

Hasan Nazîf Dede, Mora Yenişehri’ne bağlı Oganlı kasabasında doğdu. Babası muhaddis, müderris, Yenişehir müftüsü Hacı Halîl Efendi’dir. Çocukluk yaşlarında ilim tahsiline başlamış, kabiliyetli ve zeki bir kişiliği vardır. Âlim, şair, zarif bir şahsiyet olarak söz ve şiir vadisinde meşhur olmuştur. Hem alet ilimlerinde (ulum-u aliye) hem de dinî ilimlerde (ulum-u âliye) kendini yetiştirmiş, medrese eğitiminin ardından Yenişehir’deki Aziz Efendi Medresesi’nde müderris olmuştur. Uzun yıllar sürdürdüğü bu vazifesinde zahir ulemasıyla sık sık tartışmalara girmiş, daha sonra tasavvufa olan iştiyakından dolayı Konya’ya gelip Mevlevîliğe intisap etmiştir.

Mevlânâ Dergâhı aşçıbaşısı olan Nesib Dede gözetiminde çilesini tamamlayıp vazifeli olarak memleketine dönmüştür. Yenişehir’deki Köstem Nehri kenarına bir Mevlevîhâne inşa ettirip bu dergâhta, 1269/1852-53 yılında şeyh olmuştur. 1270/1854 yılında İstanbul’a gelip Beşiktaş Mevlevîhânesi’nde dokuz yıl boyunca şeyhlik yapmıştır (Akkuş 2006: 189). Beşiktaş Mevlevîhânesi’nin on beşinci ve son şeyhi olarak kabul edilir.

Musikide ve neyzenlikte iştihar eden şairin ârifâne şiiri az olmakla birlikte anlam derinliği vardır. Şiirlerinde Bektaşîlik tesiri, Ehl-i beyt ve Hz. Ali muhabbeti dikkat çeker. Mevlânâ’yı Hz. Ali sırrına mazhar sayar. Hasan Nazîf Dede, 1278/1861 yılında vefat etmiş, Eyüpsultan’daki Bahariye Mevlevîhânesi haziresine defnedilmiştir (Yavuz 1972: 169-170). Dönemindeki birçok şair tarafından kendisine övgü şiirleri yazılmıştır. Devrin önemli şairlerinden ve aynı zamanda Nazîf Dede’nin damadı olan Yenişehirli Avni Bey de onun vefatına bir tarih manzumesi yazmıştır (Kahramanoğlu 2005: 11). 

Eserleri

Divânçe: Hasan Nazîf Dede’nin yaklaşık 60 şiirden oluşan küçük hacimli eseridir. Beş nüshası tespit edilen eserin bir nüshası Konya Mevlânâ Müzesi Feridun Uzluk Yazmaları arasında, 6726 numarada kayıtlıdır. 1310/1891 yılında Nazîf Dede’nin oğlu Hüseyin Fahreddîn tarafından istinsah edilmiştir. Divânçe’de 1 münacat, 1 na’t, 1 Hz. Ali medhiyesi, 1 Mevlânâ medhiyesi, 33 gazel, 1 terkib-i bend, 2 terci’-i bend, 1 tahmis, 2 murabba, 3 kıt’a, 4 şarkı ve 4 müfred vardır. Diğer nüshalar İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, 393; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Yazmaları, 5691; Ankara Milli Kütüphane, Yz FB 270; Ankara Milli Kütüphane, A 1853 numaralarında kayıtlıdır. Divânçe hakkında iki çalışma yapılmıştır (Kahramanoğlu 2005); (Karakuş 2013).

Ta’rîfu’s-Sülûk: Tarikate dahil olan sûfilere yol gösterici, tasavvufi kavramların anlatıldığı nazım-nesir karışık bir risaledir. Eserin, Kayseri Raşid Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, 21533; Süleymaniye, Hacı Mahmud Efendi Kütüphanesi, 2648, 3138\3 ve 2357, Nûru Osmaniye Kütüphanesi, 002345 numaralarda olmak üzere beş el yazması nüshası tespit edilmiştir. Bunlardan başka çeşitli kütüphanelerde kayıtlı 10’dan fazla matbu nüshası bulunmaktadır. Eserle ilgili bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Bilgin 2007). Ayrıca Gülbeyaz Karakuş tarafından da eser metni yayımlanmıştır (2013). Bu eserlerden başka Nazîf Dede’nin, Mevlevîlik tarikati silsilesini beyan eden Bahr-i Hakîkat adlı basılmamış levhaları olduğu da rivayet edilir (Yavuz 1972: 169).

Akkuş, Mehmet, A. Yılmaz (hzl.) (2006). Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ. C. V. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Bilgin, Fatih (2007). Nazif Hasan Dede ve Ta’rîfü’s-Sülûk Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Çelik, Ramazan (2023). “Mevlevîliğe Dair Bir Şiir Mecmuası: Mecmû‘a-i Eş‘âr (06 Mil Yz A 2239/2)”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7 (2): 1473-1509.

Kahramanoğlu, Kemal (hzl.) (2005). Hasan Nazîf Dede, Nazîf-i Mevlevî Divançesi. Konya: Tablet Kitabevi.

Karakuş, Gülbeyaz (hzl.) (2013). Hasan Nazif el-Mevlevî, Mevlevî Nazif Dede Dîvânçe ve Risâlesi. İstanbul: Revak Kitabevi Yayınları.

Küçük, Sezai (2000). XIX. Asırda Mevlevîlik ve Mevlevîler. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Yavuz, Fikri, İ. Özen (1972). Bursalı Mehmed Tâhir Bey, Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yayınevi.

Gazel

Dilâ hâlat-ı vasl-ı hem-dem-i cânân olandan sor

Tahassür âteşin pervâne-veş sûzân olandan sor

Görüp hâl-i perîşânım ben bî-hûde ta’n itme

Bu emri bir de gel mülk-i dile sultân olandan sor

Azîz-i mısrı, vuslat sûziş-i firkat nedir bilmez

Anı tenhâ-nişîn-i külbe-i ahzân olandan sor

Seher zevkin ne bilsün hutf-gân-ı pister-i gaflet

Füyûzât-ı sabâhı haste-i hicrân olandan sor

Reh-i vuslatda cânân dilersen cân nisâr itmek

Nazîf tîg-ı aşka ser virüp kurbân olandan sor (Bilgin 2007: 14).

Gazel

Her kişi bir gûne ta‘n eyler bana âlem bu ya

Zu‘m eder mülhidîn ehl-i riyâ âlem bu ya

Eylerim bin şekl ile her dem nümâyiş âleme

Kimse bilmez kim nedir bu mâcerâ âlem bu ya

Geh tenezzül eylerim câyim olur tahte’s-serâ

Geh olur zîr-i kudûmümde semâ âlem bu ya

Müncelîdir kenz-i nutkumda nice gevher velî

Gevheri görmez görür halk ejderhâ âlem bu ya

Zehr ekersem yâre-i ehl-i dile bulur şifâ

Zehr olur nâdâna ger kılsam devâ âlem bu ya

Şöyle bir mir’ât-ı irfânız bilinmez sırrımız

Herkese zannınca bir sûret-nümâ âlem bu ya

Kılmazam seng-i melâmetden Nazîf aslâ hazer

Ârife sûretde mihnetdir safâ âlem bu ya (Karakuş 2013: 13-14).

Nazîre-i Nazîf

Serde kim tâc-ı sa‘âdetdir külâh-ı Mevlevî

Gûyiyâ fânûs-ı ḥikmetdir külâh-ı Mevlevî

Cünbişinden her seher bîdârdır rakkâṣ-ı çerh

Sanki bir şemsiyye sâ‘atdır külâh-ı Mevlevî

Feyz izhâr itdi Mevlâ nâyı cân-bahş idüp

Pûte-i mihr ü mahabbetdir külâh-ı Mevlevî

Kubbe-i gerdûn olup lerzende hengâm-ı semâ‘

Devr-i eflāke işâretdir külâh-ı Mevlevî

Mahv-ı hükm-i çâr-terkîb-i ‘anâsır kasdına

Hâven-i eczâ-yı hayretdir külâh-ı Mevlevî

Oldığıyçün sikke bir sırr mâlik-i mülk-i fenâ

Tâc-ı sâhîden ‘ibâretdir külâh-ı Mevlevî

‘Aksine tağyîr iden lafẓın helâk olsa n’ola

Özge ma‘nâdan ‘ibâretdir külâh-ı Mevlevî

Oldı Nûri’nüñ şeb-i şevk-i dîl-i zâre Nazîf

Gerçi kim tanzḭre ‘âdetdir külâh-ı Mevlevî (Çelik 2023: 1496-97).