Madde Detay

İzzet Günkaya ve Muzaffer Ulukaya (eşinin adı) imzalarını da kullandı. 16 Nisan 1921 tarihinde İstanbul/Kadıköy'de doğdu. Romancı Mahmut Yesari'nin oğludur. Hattat Yesarizâde Mehmet Esat Efendi ile Hattat Yesarizâde Mustafa İzzet Efendi dedeleridir. İlkokuldan sonra özel öğrenim gördü, kendi kendini yetiştirdi. Tiyatro çalışmalarına 1945 yılında Atila Revü Opereti'nde dansör olarak başladı. Bir süre gezici tiyatro topluluklarında aktör olarak yer aldı. 1961 yılında Ses Tiyatrosunda Sel adlı oyunda başrol oynadı.

Tanin, Son Havadis, Hürvatan, Dünya gazeteleri ve Hayat dergisinde gazeteci-yazar olarak çalıştı. Dergi ve gazetelerde magazin ve sinema eleştiri yazıları yazdı, düzeltmenlik yaptı. Gazeteciliğinin yanı sıra aktörlük yaptı; İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda, özel tiyatrolarda ve filmlerde aktör olarak rol aldı. Sinemaya Efe Aşkı (1948) filmi ile giren Yesari; Gençlik Hülyaları (1962), Bütün Suçumuz Sevmek (1963), Sürtük (1965), Cici Kızlar (1965), Kaldırım Çiçeği (1969) gibi pek çok filmde aktör olarak yer aldı. Dilberler Yuvası (1962), Derdimden Anlayan Yok (1962) gibi filmlere de senaryo yazarlığı yaptı. Radyo oyunları ve skeçler kaleme aldı.

24 Aralık 1954'te İstanbul Teknik Üniversitesi televizyonunda yayımlanan Mektup adlı ilk yerli televizyon oyununun senaryosunu yazdı.12-26 Şubat 1973 tarihleri arasında ülkemizde ilk kez dört farklı dilde düzenlenen bir şiir sergisi açtı. 16 Nisan 1986 tarihinde yazmaya başladığı ve 16 Ocak 1989'da tamamladığı Çay ve Simit adlı yazarlık hayatının 50 yılını değerlendirdiği Bâbıâli hatıralarını yayımlayamadan 23 Ağustos 1989 tarihinde İstanbul'da öldü (1989: 8). Yazar, vefat etmeden önce Kontak adlı bir roman ve Sözcük adlı kara mizah türünde bir sözlük hazırlıyordu.

Afif Yesari, edebiyat hayatına 1940'larda Yeni Edebiyat dergisinde yayımladığı öyküleriyle girdi. İlk öykü kitabı Tren Yolu'nu 1949 yılında yayımladı. Bu kitabını 1954'te yayımladığı Hafta Tatili takip etti. İnsanlar ve Öyküler (1985) adlı kitabında 1945-1984 yılları arasında yayımladığı 31 kısa öyküsünü bir araya getirdi. Öykülerinde günlük yaşamın sorun ve bunalımlarını sıradan insanın bakış açısı ile ele almış, insan sevgisini temel alan bir yaklaşım geliştirmiştir. Sade ve akıcı bir üslupla yazdığı öykülerinde yer yer mizahi ve eleştirel bir tutum geliştirmiştir.

Afif Yesari, tiyatroya yeni ufuklar açan, konuşulanı değil de düşünüleni ön plana çıkardığı "Düşünce Tiyatrosu" adını verdiği tiyatroda diyalogu kaldırıp piyes kahramanlarının düşüncelerini spikerin ağzından aktaran bir tekniği ilk uygulayan oyun yazarı olarak ün kazandı. Soytarının Biri (1967), Olduğu Gibi (1968) ve Uzak (1974) adlı oyunlarıyla bu tiyatro tarzının örneklerini vermeye çalıştı. Uzak adlı piyesinin önsözünde, Düşünce Tiyatrosu'nu şu cümlelerle açıkladı: "Düşünce tiyatrosu oyunları, konuşulanı değil düşünüleni ön plâna alır. Bu bakımdan, olaylar sahnede cereyan ederken, oyun kişileri, oyun süresince, konuşmazlar. Düşüncelerini, onlar adına, spikerler seyirciye ulaştırır... Düşünce Tiyatrosu, insanoğlunun iç âlemine, iç âlemin karanlığına ışık tutuyor... Bu bakımdan, Düşünce Tiyatrosu oyunlarında, istenilen, daha doğrusu; gereken sonuca ulaşabilmek için, apayrı bir biçim araştırmak, gerekiyor... Sözü, oyuncudan alıp, spikere vermek, oyunda, yalnız düşünceleri belirtmek, bu arayışın sonucu değilse de, ulaştığı noktalardan biri... Diyeceğini tam olarak diyebilmesi için; Düşünce Tiyatrosu’nun, daha yeni biçimleri arayacağı, daha başka biçimler deneyeceği muhakkak..." (Yesari, 1974: 5-6).

Yazar, düşünce tiyatrosu üzerine kuramsal yapıtlar yayımladı, çeşitli sergiler düzenledi. Genişçe bir kesim tarafından takip edildiği anlaşılan belgesel sergilerine daha sonra şiir sergilerini ekledi. İstanbul Hatırası adlı kitabında düzenlediği bu sergileri şu cümlelerle anlatmıştır: "Dünyada ilk kez ortaya attığım bir buluşun, 'Düşünce Tiyatrosu'nun çalışmalarını, (1967-1969-1970) yılları arasında düzenlenen 'Belgesel Sergi'lerle de tanıtımına yardımcı olmuş, yapıtlarını sergilemiş, böylece, bu buluşun çalışmaları konusunda, sergi yoluyla da bilgi vermek olanağını bulmuştuk. Bu sergiler, basında geniş ilgi uyandırdı ve İstanbul Radyosu defalarca 'Düşünce Tiyatrosu' ve bu belgesel sergiler konusunda, ayrıntılı bilgi verdi, yüzlerce kişi ve aralarında, Safiye Ayla, Elif Naci, Naci Sadullah, Feriha Tunceli, Ercüment Behzat Lav, Nadir Hilkat Çulha, Tahir Kutsi Makal, Dinçer Erimez, Nedret Selçuker gibi ünlü sanatçılar ve yazarlar grubu da sergiyi gezdiler, kısacası, bu sergiler, hayli ilgi çekti. (...) 12-26 Şubat 1973'te düzenlenen, ülkemizde ilk kez 4 dilde ve el yazısıyla "Boşluk 73" adlı sergisi de büyük ilgiyle karşılandı. Türkçe, İngilizce, Fransızca ve İtalyanca olarak ve el yazımla sergilenen dizelerin İngilizce çevirilerini Robert Stern, Fransızca çevirilerini, Düşünce Tiyatrosu Yönetmen ve Yöneticisi Hüseyin Özgen, İtalyanca çevirilerini de ünlü Türkolog, Roma Üniversitesi Doğu Dilleri kürsüsü Profesörü Anna Masala yapmıştı. Bu sergide, yabancı dillerdeki panolar, Türkçelerinden çok satılmıştı ki, bu da işin bir başka ilginç yönüydü ve Türk Şiiri'nin, sergi yoluyla da yabancılara tanıtılmasını amaçlayan bu atılım, başarıyla sonuçlanarak amacına ulaşmıştı. Boşluk'taki dizeler sonradan kitap hâlinde de yayınlandı, büyük ilgi çekti ve bugüne dek, 3 ayrı baskısı yapıldı." (Yesari, 1987: 25)

Afif Yesari, öykü ve tiyatrolarının yanı sıra Muzaffer Ulukaya müstear adıyla büyük kısmı Mike Hammer romanlarından esinlenerek yazılmış yaklaşık 200 polisiye roman yayımladı. 1955-60 yılları arasında yayımlanan bu romanlar, başlangıcından Cumhuriyet'e kadar olan dönemde yazılan polisiye romanların toplam sayısından daha fazladır. Bu nedenle Behçet Necatigil, Afif Yesari'nin polisiye romanları hususundaki yazarlığını bir tür dünya rekoru olarak anar. İşte Beyoğlu (1950) ve İstanbul Hatırası (1987) adlı kitaplarında İstanbul'un edebiyat mahfillerini, şair ve yazarlarla olan ilişkilerini içten bir anlatımla röportaj tarzında kaleme aldı. Sinema üzerine yazılarını ise Artist Olmak (1965) adlı kitabında topladı. Çok yönlü bir yazar olan Afif Yesari, metafizikle ilgili incelemelerini Ruhlar Konuşuyor (1971) ve Çağlar Boyunca Büyü ve Büyücülük (1980) adlı kitaplarında neşretti. Edebiyat tarihinde üzerinde pek durulmayan bir isim olan Afif Yesari; özellikle hikâyeleri ve Düşünce Tiyatrosu adıyla geliştirdiği tiyatro tarzı ile ön plana çıkan kendi kuşağı içinde orijinal bir yazardır.