Madde Detay

Kudüs’te doğdu. Babası Mustafa Esat Bey, annesi Seniye Hanım'dır. Babasının görevi sebebiyle çocukluğu Kudüs, Konya ve Hanya’da geçti. 1906’da Galatasaray Mekteb-i Sultanisi’nden mezun oldu. Reji İdaresi'nde muhabere memurluğu, kâtiplik ve tercümanlık, mektupçuluk, umumi kâtiplik, umum müdürlüğü görevlerinde bulundu. Yabancı banka ve şirketlerde çalışan İzzet Melih, 1930-1938 yılları arasında İstanbul Tramvay Şirketi'nde üst düzey memur olarak görev yaptı. 1938'de Fransızca çalışmaları dolayısıyla Devrim'e, Paris Edebiyat Fakültesi tarafından edebiyat doktoru unvanı verildi. 1939-1941 yılları arasında Maden Kömürü İşletmeleri'nde çalıştı. 1941'de müdür olarak atandığı Anadolu Ajansı'ndan 1948'de emekli oldu. 1942'de Harp Akademisi'nde Fransızca öğretmenliği yaptı. 1950 yılı itibariyle Yeni Sabah'ta köşe yazılarını yayımlamaya başladı. İzzet Melih, Les Lamartinies topluluğu üyesi olup 1957'de Paris Yazarlar Birliği'ne daimi üye olarak seçildi. 15 Haziran 1966 tarihinde İstanbul'da vefat etti. Kabri, Zincirlikuyu Mezarlığı'ndadır.

İlk yazıları Çocuklara Mahsus Gazete ve Mecmua-i Edebiyye'de çıkan İzzet Melih, mensur şiirlerinde Hattatzade Süleyman İzzet imzasını kullanır. 1905'te Fransızca olarak kaleme aldığı "L'Ennui" (Can Sıkıntısı) adlı hikâyesi, Les Annales dergisinin ikincilik ödülünü kazanır. Daha sonra İstanbul'da çıkan Stamboul ve Levant Herald gazetelerinde Fransızca eleştirileri yer alır. Musavver Muhit mecmuasında müdüriyet-i edebiye sorumlusu olarak Ahmet Haşim ile birlikte görev yapar.

1909'da Fecr-i Âti topluluğuna katılan İzzet Melih’in ilk romanı Tezat, 1905’te yazdığı “Maziye Rağmen” adlı hikâyenin 1909-1911 yılları arasında Resimli Kitap'ta değişikliklerle tefrika edilmiş versiyonudur. Romanın kitap hâlindeki 1915 tarihli basımı, Halit Ziya'nın bir takriziyle yayımlanır. 1919 tarihli ikinci basımında ise İzzet Melih’in sadeleştirme amacıyla çok sayıda değişiklik yaptığı görülür. Romanda, Behire ile nişanlı olan Naşit, amcasını ziyarete gittiği Batum'da Miliça adlı Rus bir genç kıza âşık olur. Naşit, Behire'yi terk eder ve Miliça ile evlenmek ister; ancak din ve milliyet farkı sebepleriyle amcası bu evliliğe razı olmaz. Osmanlı'nın kaybettiği yerlerden biri olan Batum'daki Ruslardan rahatsızlık duyan Naşit, bir yandan Behire ve Miliça arasında kararsızlık yaşarken diğer yandan aşkı ve vatani duygularının çatışması nedeniyle zor günler geçirir. Nihayetinde Behire'yi, vatanını tercih eder. Eser bir aşk hikâyesi dairesinde kurgulansa da sosyal ve siyasal boyutu itibariyle tezli bir roman özelliği göstermektedir. Yabancılarla evlilik ve Osmanlı’nın topraklarını kaybetmesi gibi meselelerin ele alındığı Tezat’ta birey iç ve dış çatışmalarıyla birlikte, bütüncül bir yaklaşımla ele alınmıştır.

Yazarın 1918'de yayımlanan Sermet adlı ikinci romanında da üçlü bir aşk söz konusudur. Romanın Fransızca çevirisi 1919'da Pierre Loti'nin bir takriziyle, Romencesi ise 1932'de yayımlanır. Romanın ön sözünde belirttiği üzere, "perî-i ilhâmın âguşunda yaşayarak âlem-i edebîyi feth etmek" arzusundaki İzzet Melih, eserinin "örf ve âdet hikâyesi" değil, "psikolojik hikâye" olduğunu söyler (Cevdet Kudret 2009: 280-281). Romanda, Sermet ile Çerkez cariye Neyyire'nin beraberliği ve ayrılışı Sermet’in günlükleri ve Neyyire’nin mektupları üzerinden anlatılmaktadır. Evin küçük beyi ile aşk yaşayan Neyyire, sevgilisinin Berlin'e gidişiyle yalnız kalır ve kendisine âşık olan Sermet ile ilişkisi başlar; ancak sevgilisi ülkeye geri döndüğünde Sermet’i terk eder. Bunun üzerine Sermet aşk acısını unutmak için Avrupa'ya gider. Neyyire sevgilisiyle evlenir; fakat eşinden zulüm gördüğü için verem olur ve ölür. Sermet ise bu kırık aşk hikâyesini bir daha unutamaz. Sermet’te karakterlerin ruhsal durumlarını ön plana çıkaran yazarın, “psikolojik roman” yazma gayesine uygun olarak eserini kaleme aldığını söylemek mümkündür.

Tiyatro ile yakından ilgilenen İzzet Melih'in bu türdeki tek telif eseri, Fransızca yazdığı bir perdelik Leyla adlı oyunudur. Oyun, 1909'da İstanbul'a gelen Blanche Toutain adlı tiyatro topluluğu tarafından Beyoğlu'ndaki Varyete Tiyatrosu'nda sahnelenir. Paris'in ünlü tiyatrosu Sarah Bernhardt'da da oynanan Leyla, Türk bir yazar tarafından kaleme alınan ilk Fransızca tiyatro eseri olması hasebiyle takdir toplar (Karaalioğlu 1980: 353). Eser 1913'te Almancaya, 1925'te İngilizceye çevrilir. Tezat ve Sermet'te olduğu gibi Leyla'da da temel izlek bir aşk üçgeni üzerine bina edilmiştir. Eşi Leyla ile Fransız sevgilisi Juliette arasında kalan diplomat Nazmi Bey'in eşini tercih etmesiyle neticelenen eserde, kadın karakterler üzerinden Türk kadını ile Avrupalı kadın karşılaştırması yapılmış, kadın hakları tartışılmıştır. Yazarın diğer tiyatro çalışmaları çevirilerden müteşekkildir. Tiyatro ile özellikle ilgilenen İzzet Melih, ilk olarak 1910'da Şükrü Ganem'den Antere'yi Fransızcaya çevirir. 1940'tan sonra ise Seyyah, Fantasio, Meşaleler ve Lorenzaccio adlı eserleri Türkçeye kazandırır.

1921'de basılan Hüzün ve Tebessüm; mensur şiirler, mektup parçaları ve küçük hikâyelerden oluşmaktadır. İzzet Melih'in, mensur şiirler ve küçük hikâyelerde bireysel temalara ağırlık verdiği görülür. 1924'te Henry Bataille üzerine hazırladığı Fransızca etüdü yayımlanır. Uzun bir aradan sonra, 1938'de Her Güzelliğe Âşık adlı kitabı basılır. Yazarın diğer kitaplarından farklı olarak Latin harfleriyle basılan bu eserindeki yazıları; hikâyeler, görüşler ve gezi notları adlı üç başlık altında toplanmıştır.

Küçük yaşlarından itibaren edebiyatı sevdiğini belirten İzzet Melih, sanatın yanında başka işlerle de meşgul olma zorunluluğu sebebiyle istediği kadar eser yazamadığını dile getirmektedir. Yazarın "Büyük Paşa", "Kadın Sesi", "Neriman", "Edebî Hikâye", "Edebî Bahisler", "Artık Beklemeyen Adam", "Belkıs" ve "Türkiye'nin Teceddüdü" adlı yayımlanacağı duyurulduğu hâlde basılmayan eserlerinin olması (Kul 2016: 20) bu durumu açıklar mahiyettedir. İzzet Melih, yaşayış ve fikirleri itibariyle Batılı bir yazar hüviyetindedir. Yaşamın gayesinin "güzellik ve sanat" olduğunu düşünen yazar için üslup, unutulmaz eserler meydana getirmenin ön koşuludur. Üyesi olduğu Fecr-i Âti topluluğunun "Sanat, şahsi ve muhteremdir." ilkesine bağlı kalarak eserler kaleme alan İzzet Melih; roman, hikâye, oyun, çeviri ve gezi yazılarıyla Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunmuştur.