Madde Detay

1874 yılında Sivas’ın Şarkışla ilçesinin Kılıççı köyünde doğmuştur. Babası, köyün varlıklı ailelerinden ve aslen Malatya’nın Arapgir ilçesinin Mestmur köyünden olan Hamza Kâhya’dır. Hamza Kâhya önce bu köyden Şarkışla’nın Hardal köyüne, oradan da Kılıççı’ya göçmüştür. Civarda “Arapgirlioğuları” olarak bilinen bu sülale, soyadı kanunundan sonra (1934) “Gerçek” soyadını almıştır (Kaya 2008: 8-11).

Âgâhî’nin Fakılı köyünde doğmuştur. Asıl adı Veliyüddin olup, ailenin dokuzuncu çocuğudur. Köyde Veli olarak tanınmıştır. Çocukluğu köyde geçmiş, tarla işlerinde ailesine yardım etmiş, hayvan otlatmıştır. Veli, birkaç sene civar köylerdeki okullara giderek orada okuma yazmayı öğrenmiştir. Çocukluğunda ve gençliğinde bol bol kitap okuyan Veli, daha o çağlarda köy odalarında yaşlıların meclisine iştirak etmiştir. Sık sık düşüncelere dalar, her lafa karışmaz, sorulmadıkça söylemez.

Ne zaman ve kiminle evlendiği hususunda bir bilgimiz yoktur. Dört oğlu, üç kızı vardır. Âgâhî, Beyrut’a gitmiş ve Beyrut Valisi Vezir Halil Paşa’nın misafiri olmuştur. Bu seyahatini 17 dörtlükle dile getirmiştir. Sivas Valisi Reşit Akif Paşa, Halil Paşa’nın ricasıyla Veli’yi Ağcakışla bucağına tahsildar olarak atamıştır. Daha sonra üç yıl Pınarbaşı tahsildarlığı yapmış, seferberlikte Sivas’taki Askerlik Şubesinde yazıcılık yapmıştır. 1916 yılında kolera hastalığından vefat etmiştir. Mezarı Şarkışla’dadır (Aslanoğlu 1985: 13-14).

Bilinen 33 şiiri vardır. Şiirlerini 8, 11, 14 ve 16 hece ile yazmıştır. Bunlardan 22’si 11 hecelidir. Agâhî, araz ölçüsüyle de şiirler yazmış olup bunların sayısı 7’dir. Genellikle şiirlerini dörtlüklerle vücuda getirmiştir. Bazı şiirleri (4+2)’lik bentlerledir. Şiirlerinin çoğunda Âgâhî mahlasını kullanmıştır. Bu mahlası, mürşidi olan İsmail Hakkı Baba vermiştir (Sevengil 1997: 67-68). İki şiirinde Veli olarak tapşırmıştır. Âgâhî’nin Arap alfabesi ile yazıldığında bünyesinde nokta bulundurmayan harflerden oluşan kelimelerle yazılmış koşma tarzındaki “Noktasız Kelam” adlı şiiri bulunmaktadır. Bu şiir, âşık tarzı şiir geleneğinde pek rastlanılmayan ve yenilik olarak sayabileceğimiz başarılı bir örnek niteliğindedir (Kaya 2008: 23). Edebiyatımızda meşhur “sürmeli” redifli koşması türkü olarak TRT Repertuvarına girmiştir. Gerek ele aldığı konuyu yansıtmasındaki başarısı, gerekse kelimelere hâkimiyeti ve şiir tekniğindeki sağlamlık, onu edebiyatımızın büyük şairleri arasına sokmuştur. Pek çok şairde görülen beşerî aşk ve tabiat konuları Alevi inanca sahip olan Âgâhî’nin şiirlerinde görülmez. Şiirlerde daha çok Alevi inancı ve düşüncesi göze çarpar. Şathiye niteliğinde de şiirleri vardır. Bazen bir Alevi aydını olarak karşımıza çıkar, yanlış hükümlere karşı pervasız tavır içindedir. Gizlisi saklısı yoktur, özeleştiri yapmaktan kaçınmaz, dürüsttür. Kendisini anlamakta zorluk çeken Sofu’ya cevap verirken sesi toktur. Zaman zaman duygularını Melamilik edasıyla ifade eder, kimi zaman da derdinden şikâyetlenir, yürek yangınını dile getirir. Âgâhî’nin sözünü budaktan esirgemeyen, inancından ve görüşlerinden taviz vermeyen karaktere sahip birisidir. Öyleki Melami bir tavırla kendisini dahi tenkit etmekten kaçınmaz. Kimi zaman mizahi tavır takınarak kimi zaman da doğrudan doğruya hedef alarak çevresindeki kendisini anlamayan sofularla alay eder.

Aslanoğlu, İbrahim (1985). Söz Mülkünün Sultanları. İstanbul: Erman Yay. 

Birdoğan, Nejat (1999). “Emlek Çukurunun Bir büyük Ozanı Âgâhî”, I. Emlek Yöresi ve Çevresi Halk Ozanları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Emlek Ozanları Kültür Derneği Yay. 7-16.

Cunbur, Müjgân (1968). Başakların Sesi-Türk Halk Şairleri Eserleri ve Hayatları. Ankara: Poyraz Reklam Yay.

Kaya, Doğan (2008). Şarkışlalı Agâhî. Sivas: Vilâyet Yay.

Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay. 

Oyat, Fazıl (1948). 20 Halk Şairi. İstanbul: Ülkü Basımevi.

Özkan, Ömer (2004). “Olur Bîdâr-ı Nihayet Âgâhî Gaflet Uykusundan”, Hacı Bektaş Velî Dergisi. 41.

Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Saypa Yayın Dağıtım.

Sevengil, Refik Ahmet (1967). Çağımızın Halk Şairleri. İstanbul: Atlas Kitabevi.

Sürmeli

Seher vakti çaldım yârin kapısın

Baktım yârin kapıları sürmeli

Boş bulmadım otağının yapısın

Çıkageldi bir gözleri sürmeli

Açtırdım kapıyı girdim içeri

Aklımı başımdan aldı bir peri

Dedim sende buldum halis gevheri

Dedi yok yok bir mihenge sürmeli

Dedim ki ne kadar yüzümden bezdin

Etim kebap edip derimi yüzdün

Âşık katletmeye silah mı dizdin

Martinle mavzeri birden sürmeli

Dedim hiç yapı yok senin yapında

Oynanılmaz urganında ipinde

Ölenece bekleyim mi kapında

Dedi yok yok seni burdan sürmeli

Bu kevn ü mekânı tuttu ışığın

Nöbetin bekleyen alır keşiğin

Beklemeli o sultanın eşiğin

Günde yüz bin kere yüzler sürmeli

Agâhî karıştır kanı yaş ile

Hak bulunmaz hayâl ile düş ile

Eremen menzile bu gidiş ile

Hemen aşk atına binip sürmeli

Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay.191-192.

Noktasız Kelam

Gel gönül er olam dersen âlemde

Erlik kâmildedir kâmilde ara

Âdem vardır amma ki her kelamda

Eğer âdem olsam ademde k’ara

Allah Musa ile Tûr âdemdedir

La’l ü gevher ara dur âdemdedir

Gel gönül âdem ol kâr âdemdedir

Ehl-i hâl olur âdem vara vara

Hâsılı anlarsam âdemde Allah

O sırra âgâhtır kâmiller vallah

Kâmil Muhammed’dir hem esedullah

Anlatamam kör âmâ ile köre

Velî o esrara âgâh olursan

Râh-ı âl-evlâdı ele alırsan

Gel ahde daim ol eğer olursan

Ölmemek olur mu gelirse sıra

Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay. 190.