Madde Detay

1817 yılında İstanbul'da Alacahamam Mahallesi'nde doğdu. Babası nalıncı esnafından Mehmed Ağa'dır. İlk tahsilini bitirip hafız olduktan sonra Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn'a girdiyse de kısa sürede buradan ayrılarak Amcazâde Hüseyin Paşa Medresesi'ne devam etmeye başladı. 8 sene Arapça, Farsça, tefsir, hadis ve fıkıh tahsil etti, böylece ilmiye mesleğine intisap etmiş oldu. 1836'da İstanbul müderrisliği ru'ûsu verildi. 1837'de huzur derslerinde bulundu ve aynı zamanda Takvimhâne mukabeleciliğine getirildi. Ardından Sadâret Mektûbî Kalemi'ne tayin edildi. Sadâret Mektûbî mümeyyizliğiyle birlikte Farsça mütercimliği de yaptı. 1845'te İmar Meclisi seyyar kâtibi olarak Vidin ve Niş taraflarında bulundu. İmar Meclisi'nin lağvedilmesi üzerine İstanbul'a dönerek zabtiye başkâtibi oldu. 1848'de geçici olarak vergi tahsili için Filibe'ye gönderildi. Dokuz ay sonra İstanbul'a dönünce Anadolu eyaleti teftiş kâtipliği ile tekrar taşraya çıktı. Ahmed Lütfî Efendi 1852-1865 yılları arasında Takvimhane musahhihliği, Tıbbiye Meclis azalığı, Tıbbiye Mektebi Türkçe hocalığı ve matbuat nazırlığı görevlerinde bulundu. Bu sırada İstanbul'da yapılan nüfus sayımına katılarak Boğaziçi'nde Yeniköy'den Kilyos'a kadar uzanan sahanın tahririni yaptı. Meclis-i Ma'ârif azası iken 1866'da vakanüvisliğe getirildi. Bir süre sonra kendisine İstanbul kadılığı payesi, 1879'da Anadolu ve 1881'de Rumeli kazaskerliği payesi verildi. Normal hizmet süresini tamamladıktan sonra Şûrâ-yı Devlet azalığı ile birlikte vakanüvislik hizmetini de sürdürdü. 1325/18 Mart 1907'de Boyacı Köyü'ndeki yalısında vefat etti. Aksaray civarında Sofular Câmii haziresinde daha önce hazırlattığı mezara defnedildi.

Eserleri şunlardır:

1. Lütfî Tarihi: Lütfî Efendi'nin en önemli eseri Tarih-i Cevdet'e zeyl olarak yazdığı 16 ciltlik tarihidir. Eserde 1825-1879 yılları arasında cereyan eden olaylar anlatılmaktadır. Bu eser Takvîm-i Vekâyi ve bazı resmî belgelerden istifade edilerek sade ve resmî bir üslupla kaleme alınmıştır. Müellif eserinin 15 cildini II. Abdülhamîd'e takdim etmiş, bunlardan ancak ilk yedi cildini yayımlayabilmiştir (1290-1306). Sekizinci cilt halefi Abdurrahmân Şeref tarafından bazı ilavelerle 9, 10, 11 ve 12. ciltler ise Münir Aktepe tarafından neşredilmiştir. 13, 14 ve 15. ciltler yazma, 16 cilt ise eksik ve müsvedde hâlindedir.

2. Dîvânçe: Dîvânçe-i Vak'anüvîs Ahmed Lütfî adıyla 1302/1885'te İstanbul'da yayımlanmıştır. Manzum eserlerinin bir kısmını ihtiva eden ve 100 sayfadan oluşan, manzumelerin bir tertip üzere değil karışık olarak verildiği bu eserin başında gazel ve kıt'a formunda yazılmış birkaç na't ve münacat, sonra çok sayıda muhtelif konularda yazılmış tarih manzumesi, 32 gazel, 4 şarkı, 1 Tazmin, 1 Tahmis, 10 kıt'a, 12 müfred ve 1 lugaz bulunmaktadır.

3. Tefhîmü'l-Mu'allim: İmam Gazâlî'nin eğitimle ilgili Ta'lîmü'l-Müte'allim isimli eserini bazı ilaveler yaparak Tefhîmü'l-Mu'allim adıyla Türkçe'ye çevirmiştir. Yazma hâlindedir.

4. Lugat-ı Kâmûs: Âsım Efendi tarafından Türkçe'ye tercüme edilen meşhur Kâmûs'taki kelimeleri alfabe sırasına göre tertip ederek 53.000 kelimelik Lugat-ı Kâmûs adındaki eseri hazırlamıştır. Aslı Arkeoloji müzesinde bulunan bu eserin elif ve bâ harflerini ihtiva eden ilk iki cüzü 1282 ve 1286 yıllarında basılmıştır.

5. Robinson Kruze. Arapça'dan çeviridir. 1281'de İstanbul'da basılmıştır.

Osmanlı vakanüvisleri arasında bu görevde en çok kalanlardan olan Ahmed Lütfî Efendi Arap ve Fars edebiyatına da vakıf olup Mevlevî tarikatına mensup idi. Tarihi, döneminin en önemli tarihlerindendir. Dili de diğer tarihlere göre sadedir. Şiirleri pek güçlü değildir. Dîvânçe'sinde birçok nazım şekli ve türünde manzume bulunduğu hâlde hemen her konu için düşürdüğü tarihler dikkati çekmektedir ki bunlar Dîvânçe'sinin neredeyse yarısını teşkil etmektedir.

Ahmed Lütfî (1302). Dîvânçe-i Vak'anüvîs Ahmed Lütfî. İstanbul.

Aktepe, Münir (1989). "Ahmed Lutfi Efendi". İslam Ansiklopedisi. C. II. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 97, 98.

Arslan, Mehmet (hzl.) (2003). "Vak'anüvis Ahmed Lutfî Efendi". Mehmed Cemaleddin - Osmanlı Tarih ve Müverrihleri. İstanbul: Kitabevi Yay.

Bursalı Mehmed Tahir (1342). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

Cunbur, Müjgan (2002). "Ahmed Lutfi Efendi". Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. I. Ankara: AKM Yay. 165.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. II. İstanbul: Dergah Yay.

Târîh-i Mâh-ı Sıyâm

Sultân Hamîd'i Kibriyâ kılmış enâma muktedâ

Farz olmuş etmek bî-riyâ dâ'im du'â bî-iştibâh

 

Emn ü emândır sâyesi nûr-ı hilâfet mâyesi

Zât-ı adâlet-vâyesi âlemlere olmuş penâh

 

Bahr-ı atâyâsı amîm kadr-i şerîfi pek azîm

Gelmiş değil Allâh alîm böyle şeh-i encüm-sipâh

 

Etdikçe dehri pür‑tanîn âvâze-i şer'-i mübîn

Taht-ı hilâfetde mekîn olsun o âlî pâdişâh

 

Etsin Hudâvend-i mecîd eyyâmını îd-i cedîd

Her leylini kadr-i sa'îd ezmânını ahd-i refâh

 

Hân-ı na'îminden müdâm doysun havâs ile avâm

Geldikçe eyyâm-ı sıyâm doğdukça hurşîd ile mâh

 

Bu bî-bedel târîh ile tebrîk eder Vak'a-nüvîs

"Mâh-ı sıyâmın sa'd ede ‘Abdu'l-Hamîd Hân'a İlâh" (1300)

 

Gazel

Lâ'ubâlî-tavr olan çekmez vebâl endîşesi

Ecvefü'l-bâl olmayan tutmaz misâl endîşesi

 

Kîl ü kâle eylemez atf-ı nazar erbâb-ı hâl

Ârif ü âgâh içün yokdur makâl endîşesi

 

Bâl açar ihvânına ankâ-mizâcân-ı zamân

Dâne-çîn-ı sıdk olan almaz vebâl endîşesi

 

Başka yüzden yokdur ehl-i aşka bir tatlı hayâl

Çıkmaz aslâ hâtırından yâl ü bâl endîşesi

 

Fikr-i kâmildir temîze çıkaran güç işleri

Mahv eder çirkâb-ı noksânı kemâl endîşesi

 

Kaplamışdır pertev-i feyzi derûn-ı âlemi

Şems-i Mevlânâ içün yokdur zevâl endîşesi

 

Kul olan dergâhına Sultân Hamîd'in Lütfiyâ

Sâyesinde eylemez mâl ü menâl endîşesi

(Ahmed Lütfî (1302). Dîvânçe-i Vak'anüvîs Ahmed Lütfî. İstanbul. 46, 86.)

 

Târih'inden:

Haleb'e mülhak Ayıntab kasabasında yeniçerilik gayreti bâkî olduğu ve meşâyih ve ulemâ ve fukarâ-yı ahâlî eşkıyânın eyâdî-i tasallutlarından bîzâr oldukları mesmû'-ı devlet oldukda o vakit o civârda bulunan vüzerâ miyânında hârisü'l-kıtâl Mar'aş vâlîsi Cebbârzâde Celâl Paşa'ya verilen emir üzerine külliyetli asker ile Mar'aşdan bi'l-kıyâm iki üç konağı bir ederek doğru Ayıntab civârında askerini ikâme ile kendisi kasabaya gelip katl ü i'dâm etdiği yüz otuz kimsenin ru'ûs-ı maktû'larını Ayıntab nâ'ibinin i'lâmı ile İstanbul'a göndermişdir. Getiren tatarlara hıl'atler iksâ ve Celâl Paşa'ya tahsîn ü âferîni hâvî iltifâtnâme-i sâmî isrâ kılındı.

(Hezarfen, Ahmet (hzl.) (1999). Vak'anüvîs Ahmed Lutfî Efendi Tarihi. C. I. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 132.)