Madde Detay

Aslen Bosnalı olup devşirme olarak Enderun’a alındı. Belirlenen ilk görevi 941 / 1534 yılındaki gurebâ-i yesâr ağalığıdır. Daha sonra gurebâ-i yemîn, Zilkade 942’de / Mayıs 1536 ulûfeciyân-ı yesâr ağalığına getirildi. Safer 943’te / Ağustos 1536 ser-ulûfeciyân-ı yemîn, ardından küçük mîrâhur, 14 Zilkade 947’de /12 Mart 1541 büyük mîrâhur oldu. 14 Muharrem 948’de / 10 Mayıs 1541 yeniçeri ağalığına tayin edildi ve Budin seferine katıldı. Ardından beylerbeyilik verilerek taşra görevine tayin edildi. Erzurum Beylerbeyi Mûsâ Paşa’nın 950’de / 1543 Gürcülerle yaptığı mücadelede şehit düşmesi üzerine Erzurum beylerbeyiliğine getirildi. Diyarbekir Beylerbeyi Hadım Ali Paşa ile birlikte Gürcüler’e karşı başarılı bir harekâtta bulundu. Beylerbeyiliği esnasında Erzurum’un imarına çalıştı, Gürcüler’e ve İran’a karşı şehrin savunması için tedbirler aldı. 955 /1548 yılı başlarında Karaman ve 8 Muharrem 956’da / 6 Şubat 1549 Bağdat beylerbeyiliğine tayin edildi. Bağdat beylerbeyiliği sırasında Basra’da eşkıyalık yapan Araplar’ın üzerine sevkedildi. İsyanı bastırıp âsilerin elindeki kaleyi teslim aldı. Basra’da Osmanlı hâkimiyetini sağladıktan sonra Bağdat beylerbeyiliği vazifesine döndü. Mahallî beylerin meseleleriyle uğraştı. Bağdat’ta yaklaşık üç yıl görev yaptı. Bağdat'taki görevinden ayrıldıktan sonra tezkire yazarı Ahdî ile beraber Sivas'a geldi. Ömer Faruk Akün, Ahdî’nin Temerrüd Ali Paşa (1550-1552’de Bağdat valisi) ile tanışıklığını adı geçen paşanın Konya’da valilik yaptığı dönemle irtibatlandırmaktadır. Hâlbuki Ahdî, Bağdat’tan Paşa ile birlikte Sivas’a geldiklerini bazı nüshalarda belirtmektedir (Solmaz 2005: 1).Uzun süre Paşa'nın himayesinde bulunan Ahdî onun hakkında eserinde şu beyte yer verdi.

Tanrı aslanı Ali hakkı ki a'dâ gözine

Bîşe-i rezm ü şecâatde odur şîr-kadem

Bağdat'taki görevinin ardından 28 Zilkade 960/5 Kasım 1553'de Sivas beylerbeyiliğine (Rum beylerbeyiliği) getirildi. Eyalet askeriyle Nahcıvan seferine katıldı. Bu görevi esnasındaki en önemli olay Şehzade Bayezid isyanıdır. Bu isyanın bastırılması için uğraştı; şehzadenin mağlup olması üzerine onu diğer beylerbeyileriyle birlikte İran’a kadar takip etti. 12 Şâban 967’de / 8 Mayıs 1560 Sivas beylerbeyiliğinden azledilen Ali Paşa, 16 Cemâziyelâhir 968’de / 4 Mart 1561 hacca gitmek için izin aldı. Hac dönüşü bir süre İstanbul’da ikamet etti. 7 Safer 971’de / 26 Eylül 1563 Lala Mustafa Paşa’nın yerine 1.300.000 akçelik has ile Erzurum beylerbeyiliğine tayin edilinceye kadar bir görev üstlenmedi. Bu dönemde İran sınırının tashihi için uğraşırken 2 Zilhicce 971’de/ 12 Temmuz 1564 Anadolu beylerbeyiliğine nakledildi; 9 Receb 972’de/ 10 Şubat 1565 tekrar Erzurum beylerbeyi olarak görevlendirildi. Bu görevdeyken 20 Muharrem 980 / 2 Haziran 1572 tarihinde vefat etti; cenazesi Tokat’a götürülüp burada inşa ettirdiği camisinin bahçesinde oğlunun da yattığı türbeye defnedildi.

Temerrüd Ali Paşa’nın hanımı, II. Bayezid’in kızı Selçuk Sultan’ın kızından torunu olan Fatma Sultan’dır. Fatma Sultan’dan bir oğlu ile bir kızı oldu. Oğlu Mustafa Bey Sivas (Rum) defterdarlığı yaptı, 1565-66 / 973’te vefat ederek Tokat’ta defnedildi. Ali Paşa’nın kızı Neslihan Sultan’ın 990 /1582 yılında annesiyle birlikte İstanbul’da bulunduğu anlaşılmaktadır.

Ali Paşa çeşitli konulardaki bilgisiyle tanındı. Tarihle, fıkıhla ve şiirle uğraştığı, Farsça ve Türkçe şiirleri bulunduğu kaydedilir. Fıkıh kitaplarını gözden geçirdi. Gülşen-i Şuarâ'da ikisi Farsça biri Türkçe olmak üzere üç beyiti bulunmaktadır. Ayrıca Şehname'de usta biri kabul ediliyordu. Ali Paşa kaynaklarda ağır başlı, sert tabiatlı ve inatçı kimliğiyle (temerrüd) tanıtılır, ayrıca hayır severliğiyle de anılır. Tokat’ta bir cami, bir hamam, Erzurum’da bir cami, bir köprü (Karaz Köprüsü), Hasankale’de dokuz çeşme ve Sivas’ta birçok çeşme yaptırdı. Vakfettiği para ile ölümünden sonra Çorum’da bir hamam (Ali Paşa Hamamı/Yeni Hamam) inşa ettirdi. Tokat’ta Ali Paşa’nın mezarının yanında yer alan kitâbesiz mezarın, hanımı Fatma Sultan’a ait olduğu tahmin edilmektedir.

Afyoncu, Erhan (2011). "Temerrüd Ali Paşa". İslam Ansiklopedisi. C. 40. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 413.

Afyoncu, Erhan (2001). "XVI. Yüzyılda Beylerbeyleri/Temerrüd Ali Paşa". Belleten. 65 (244): 1007-1034.

Akün, Ömer Faruk (1988). "Ahdî". İslam Ansiklopedisi. C. 1. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 510.

Solmaz, Süleyman (hzl.)(2005). Ahdi , Gülşen-i Şuara. Ankara: AKM Yay.

 Şâh-ı hayâl-i yâr dile her kaçan gelür

San şehr-i Mısra Yûsuf-ı gül-pîrehen gelür

xx

Ruste ber gird-i dü çeşmem her taraf sad hâr-ı gam

Mî-hored her lahza sad âb-ı gam ez seyl-i sitem

 xx

Menem ân andelîb-i gam keşîde

Gulî ez gülşen-i âlem ne-çîde

(Solmaz, Süleyman (2005). Ahdi, Gülşen-i Şuara. Ankara: AKM Yay. 110.)