Madde Detay

Adana’nın Kozan ilçesinin Kabaktepe Köyünde doğdu. Babası, Oğuzların Farsak aşireti boy beyi Arıkfakihoğullarından olan ve Feke’de sandık eminliği görevinde bulunan Mehmet Ferit Bey’dir. (Sezer1976: 17) Annesinin adı Zekiye Hanım'dır. Ailesinin üçüncü çocuğu olan Arık, ilköğrenimini iptidaî mektebinde tamamladı. (Elektronik kaynak 1) On yaşındayken ablasının yanına, Selanik’e gitti. Burada Yadigâr-ı Terakki Rüştiyesi’nde okudu. Bir süre Selanik Ticaret Lisesi’ne devam eden Arık, (Sezer 1976: 22) bir süreliğine memleketi Adana’ya döndü. Kısa bir süre sonra İşkodra’da bulunan abisinin yanına giderek İşkodra İdadisi’nde de eğitim gördü. (Komisyon 2003: 113) Balkan Harbi sebebiyle eğitimini yarım bırakmak zorunda kaldı, İstanbul’a dönerek Mercan İdadisi’ne devam etti. Maddî imkânsızlıklardan dolayı, parasız yatılı olarak İzmit Sultanisi’ne geçiş yaptı. (Bakırcıoğlu 2000: 29) Bir müddet sonra İstanbul’a dönüp İstanbul Muallim Mektebi’nden mezun oldu. (Sezer 1976: 25) I. Dünya Savaşı sırasında babasını kaybetmesi üzerine gönüllü olarak İhtiyat Zabitleri Talimgâhına katıldı. Cepheye gitmeden yaralandığı için bir müddet askerî hastanelerde tedavi gördü. (Komisyon 2003: 113;Sezer 1976; Bakırcıoğlu 2000: 30) Turancılık fikrî tesiri ile Türkistan’a gidebilmek niyetiyle Batum’a gidecek olan bir gemiye gizlice binmesine rağmen bu amacına ulaşamadı. (Sezer 1976: 27)

Arık çalışma hayatının ilk yıllarında Kadıköy ve Yedikule Dârü’l-eytamlarında müdür muavinliği, öğretmenlik, Adana Zafer-i Millî Numune Mektebi’nde ve Galatasaray Lisesi’nde Türkçe öğretmenliği vazifelerinde bulundu. (Sezer 1976: 28; Eletronik kaynak 1) İstanbul’daki öğretmenlik yıllarında İstanbul Üniversitesi’nde Felsefe tahsili yaptı. 1926 yılında Maarif Vekâleti’nin sınavını kazanarak Arkeoloji yüksek tahsili için Fransa’ya gitti. Türkiye Cumhuriyeti’nin yurt dışına eğitim için gönderdiği ilk talebeler arasındadır. (Sezer 1976: 30; Bakırcıoğlu 2000: 31) Sorbonne Üniversitesi’nde sanat tarihi, Louvre Arkeoloji Enstitüsünde arkeoloji, Yaşayan Şark Dilleri Okulu’nda Arapça derslerini takip etti. Sorbonne Üniverstesi ve Louvre Müzesi Arkeoloji Enstitüsü’nden diploma aldı. (Elektronik kaynak 1) Bu dönemde Mümtaz Turhan, Nurettin Topçu gibi isimlerle münasebet kurdu. (Sezer 1976: 31) 1931'de Türkiye’ye döndü, İstanbul Arkeoloji Müzesinde Klasik Arkeoloji uzman yardımcısı olarak göreve başladı. 1933'te Maarif Vekâleti arkeoloğu olarak Ankara’ya gitti. 1935'te Türk Tarih Kurumu aslî üyeliğine seçildi. 1934'te Gazi Terbiye Enstitüsü’nde Tarih öğretmenliği; 1939'da Ankara Üniversitesi DTCF’de arkeoloji profesör vekili oldu. Bu dönemde profesörlüğünü alan Arık, Enstitü müdürlüğü görevi de yaptı. (Elektronik kaynak 1) Maarif Vekâleti ve rektörlük birimleri ile anlaşamadığı için 1942 yılında üniversiteden ayrılıp 1945 yılına kadar Ankara Arkeoloji Müzesi ve Etnografya Müzesi’nde müdür olarak çalıştı. 1949'da Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin İslâm Sanatları kürsüsünde profesörlük yaptı. (Komisyon 2003: 113,114) 1938 yılında Kahire’de düzenlenen Milletlerarası Kazılar ve Sanat Tarihi Konferası’nda Türkiye’yi temsil etmiş ve Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) delegesi olmuştur. 1946'da Beynelmilel Arkeoloji Kongresi’nde Türkiye’yi temsil etmiş ve Daimî Heyet Azalığına seçilmiştir. 1950'de Devlet Tiyatrosu Edebî Heyet Başkanlığı görevini yürüttü. (Sezer1976: 34,35) 1944'teki Turancılık Davası’nda kısa bir süreliğine tutuklu kaldı. (Özbalcı 2002: 411)

1950'de İslam Sanatları profesörüyken Demokrat Parti’den 9. Dönem Seyhan milletvekili olarak TBMM’ye girdi. 1952’de Türkiye Köylü Partisi’ni kurdu ve genel başkanı oldu. 1954 seçimleri için hazırlandığı sırada Adana’dan bindiği uçağın Toros Dağlarında düşmesi sonucu hayatını kaybetti. (Komisyon 2003: 113) 1933 yılında Türkân Hanım ile evlenen Arık, iki çocuk babasıdır.

Edebî eserlerinden ziyade fikir ve araştırma eserleri ile tanınan Arık, Türk arkeolojisinin kurucu simaları arasında yer alır. Alişar, Güllüdağ, Alacahöyük, Karalar, Truva gibi önemli tarihsel alanlardaki kazıları bizatihi yöneterek Türk arkeolojisine yön veren bir arkeolog olma başarısını kazanır. Bu kazılarla birlikte Dünya Arkeoloji ve Sanat Tarihi literatürüne önemli katkılar sağlamıştır. Bu durum aynı zamanda Türk Arkeolojisini dünyaya tanıtma anlamına gelmektedir. Böylece Arık, dünyaca tanınmış bir arkeolog olarak konumlanmış olur.

Edebî anlamda ilk kaleme aldığı eseri, Sancağım adlı şiir metnidir. Bu metin, Arık 18 yaşındayken 26 Eylül 1917 tarihli Türk Yurdu dergisinde yayımlanır. 1924 yılında kaleme aldığı Akıl Talih adlı hikâye metni ise herhangi bir yerde yayımlanmaz. (Bakırcıoğlu’ndan aktaran Sezer 1976:42) 1924 yılında yayımlanan ve Türkçe ve Fransızca olarak hazırlanan Adana Ticaret Rehberi, onun basılan ilk kitabıdır. Yayımlanan ilk yazısı ise De Tizac’ın “Bir Turan Sanatı Var mıdır?” başlıklı Fransızca makalesini Türkçeye çevirdiği metindir. Bu çeviri Temmuz 1929'da Türk Yurdu dergisinde yayımlanır. (Sezer 1976: 41; Komisyon 2003: 114) Ayrıca Fransa’ya yüksek tahsil için gitmesinden önce icra ettiği öğretmenlik döneminde ilkokul seviyesindeki çocuklara ders materyali teşkil etmesi için Jean Meret’den çevirdiği ve ancak üç yıl sonra yayımlanan Küçük Borçlu isimli hikâyeleri Türkçeye çevirdiği eseri de mevcuttur.

Arık’ın arkeoloji disiplini başta olmak üzere, Türk milliyetçiliği, Türk kültürü, Anadolu insanının hamiyeti ile ilgili kaleme aldığı bilimsel ve fikrî yazılar; Türk Yurdu, Millet, Dönüm, Çığır, Hareket, Bizim Türkiye, İleri Yurt, Türk Sanatı, Türk Dili, Köyü Sesi, Özleyiş, Dönüm, Türkeli, Bayrak, Ar, Şadırvan, Belleten, Şafak, Ülkü, Belleten, Ar, Şadırvan ve Hisar gibi dergi ve gazetelerde yayımlanır. (Komisyon 2003: 114; Elektronik kaynak 2) 1940’tan sonra daha çok fikir yazıları ve eserleri kaleme alan Arık, Nisan 1942’de Millet isimli bir mecmua çıkarır. (elektronik kaynak 2) Bu yazılarda dikkatleri çeken samimi üslup ve sarih dil, ortaya konan fikir ve bilgilerin daha iyi anlaşılması ve içselleştirilmesi adına olumlu bir rol oynar. 26 yaşında gittiği Fransa tahsiline kadar Turancılık fikrini önceleyen Arık, Batı’yı yakından gördükten sonra Türk milliyetçiliğinin realitesini fark ederek yakın ülkü olan Anadolu Türklüğüne yönelir. Arık, ilan edilen cumhuriyetle birlikte siyasal ve kültürel panoramayı şekillendiren bir fikir olarak karşımıza çıkan Anadoluculuk fikrinin önde gelen şahsiyetlerindendir. (Sezer 1976:30-31) Arık’ın Anadolu'yu vatan olarak tanımlaması ve bunu gerçekleştiren kitlenin esasında Türk köylüsü olduğunu düşünmesi, onun fikir dünyasında köycülük hassasiyetini ön plana çıkarır. Ona göre Avrupa medeniyetini var eden unsurlar, adeta birer işlenmemiş töz olarak Anadolu topraklarında da mevcuttur. (Bakırcıoğlu 2000:32)

Okullardaki eğitim ile yetinmeyip sosyal, tarihi ve felsefî konularda muhtelif okumalar yaparak kendini yetiştirmiş bir mütefekkir olan Arık, mizacındaki çalışma azmi ile Türk milliyetçiliği fikrinin Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki önemli isimlerinden olmuştur. Dışa dönük bir tip profili çizen Arık, sosyal meselelere duyarsız kalmadığı gibi, sorun olarak algıladığı hususlara dair çözüm önerileri üretir. (Sezer1976:26) Bu özelliği onu Türk milliyetçiliği fikrinin önemli isimleri arasına dâhil eder. (Özbalcı 2002: 411)