Madde Detay

Adil Erdem Bayazıt 18 Aralık 1939’da altı kardeşin ikincisi olarak Kahramanmaraş'ta doğdu. Kalabalık bir ailenin çocuğuydu, evde kendi annesinin dışında iki de üvey annesi vardı. Bayazıtlılar, Yavuz Sultan Selim’in iskân politikası doğrultusunda 1515’te Maraş’a yerleştirildi, burada genişleyen ve nam salan aile Maraş’ın köklü ailelerindendi. Bayazıt’ın babası 1900 doğumlu Ökkeş Tahsin Bey maliye memuruydu, annesi Şerife Hanım ikinci eş olarak babasından on yaş küçüktü ve yine köklü ailelerden olan Arifoğullarındandı. Bayazıtlılar, Osmanlı’nın Türkiye Cumhuriyeti’ne dönüştüğü sürecin ve bu süreç sonrası yaşanan birtakım sancıların şahidiydi. Bayazıt’ın çocukluğu da bu sancıların devamında geçti. İkinci Dünya Savaşı tüm ülkeyi yoksullukla vurmuş, tek parti döneminin baskısı da eklenince Erdem Bayazıt henüz çocukken maddi ve manevi sıkıntılara şahit olmuştu. Yine de durumlarının diğer evlere göre iyi olduğunu söylemek mümkündü; CHF taraftarı olmasının yanında oldukça dindar bir insan olan Ökkeş Tahsin Bey on kişilik bu kalabalık ailenin geçimini güç de olsa sağladı (Yorulmaz 2013: 17-34).

1947'de İstiklâl İlkokulu'na, 1952'de bugün Maraş Lisesi bünyesinde bulunan ortaokula başladı. Liseyi 1959’da bir yıl uzatmalı olarak bitirdi. Okulu uzattığı bu bir yılda Gençlik gazetesinin sanat-edebiyat sayfasını yönetti, Cumhuriyet gazetesinin Maraş muhabirliğini yaptı. 1959'da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine kayıt yaptırdı. 27 Mayıs İhtilali’nde üniversitelerin tatil edilmesiyle Maraş’a dönmek zorunda kaldı. İstanbul'da okurken maddi sıkıntılar içindeydi. 1961’de fakülteden kaydını sildirip devam zorunluluğu olmayan Ankara Hukuk’a kayıt yaptırdı. 1962-1965 arası geçim sıkıntısından dolayı öğretmen-askerlik yapmak için okulu dondurup askere gitti, Burdur’un Çuvallı köyünde yedek subay öğretmen olarak görev yaptı. Niyeti İstanbul’a dönmekti ancak Ankara’da memur olan Nuri Pakdil’in isteği ve ısrarıyla fikir değiştirip Ankara’ya gitti ve önce Milli Kütüphane’de memur oldu, sonrasında Süreli Yayınlar Şube Müdür Yardımcılığı görevini üstlendi. Bayazıt kayıtlı olduğu Hukuk Fakültesi’ni bitirmek istemekteydi fakat ihtilal sonrasında harçlar artmış ve Bayazıt’ın ödeyemeyeceği bir meblağa ulaşmıştı. Erdem Bayazıt tekrar üniversite sınavlarına girdi ve Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümüne kaydoldu. 1967'de Milli Eğitim Bakanlığı Özel Kalem Müdürü Fethi Femuhluoğlu'nun yardımlarıyla bakanlıkta çalışmaya başladı. 1971'de fakülteden mezun oldu, 1972'de Maraş'a dönerek İl Halk Kütüphanesi'nin müdürlüğünü ve Maraş Lisesi ile Cumhuriyet Ortaokulu'nda Türkçe ve Edebiyat öğretmenliği görevlerini üstlendi. 1973'te Bayazıtlı ailesinden Naciye Hanım'la evlendi. Bu evlilikten iki kızı dünyaya geldi (Yorulmaz 2010: 34-54).

Kurucuları arasında yer aldığı Edebiyat dergisinden ayrıldıktan sonra 1976'da Cahit Zarifoğlu, Alâeddin Özdenören, Mehmet Akif İnan, Ersin Nazif Gürdoğan ve Hasan Seyithanoğlu ile beraber Mavera dergisini çıkarmaya başladı. Mavera’yı çıkaran ekip devlet memuruydu ve hem memuriyet hem de dergi işlerini bir arada yürütmek oldukça zordu. Derginin başında durabilecek en müsait isim Erdem Bayazıt’tı ve Aralık 1977’de ailesi ile birlikte Ankara’ya yerleşti; ismi yedi yıl boyunca sahip ve yazı işleri müdürü olarak künyede yer aldı. Bayazıt’ın hayatındaki önemli dönüm noktalarından biri de Abdürrahim Reyhanî ile tanışmasıydı. 1978’de gerçekleşen bu tanışma neticesinde Bayazıt’ın hayata karşı tutumu kökten değişti. 1979’da Hicret’in 1400’üncü yılı münasebetiyle adlandırılan “Ajans 1400”ü kurdu ve bu ajans ekibinde bulunan Şenol Demiröz, Yücel Çakmaklı, Ahmet Bayazıt, Çetin Tunca, Halil İbrahim Sarıoğlu Necdet Taşçıoğlu’yla birlikte Cahit Zarifoğlu’nun da gayretleriyle 1981’de Afganistan seyahatine çıktı. Çatışmanın ortasında geçen ve iki ay süren bu seyahat, Afganistan’daki Rus işgalini ve mücahitlerin direnişini Türkiye ve dünyadaki tüm Müslümanlara duyurdu. Dönüşte bu seyahatteki izlenimlerini Yeni Devir gazetesinde yazdı. Mavera dergisi “Afganistan Özel Sayısı” hazırladı. Erdem Bayazıt, Afganistan seyahati yazılarını İpekyolundan Afganistan’a adlı kitabında topladı ve kitap 1983’te Türkiye Yazarlar Birliği Basın Ödülü’ne layık görüldü. Arkadaşlarıyla yaptığı istişare sonucu daha önce Maraş milletvekilliği yapmış Hasan Seyithanoğlu’nun da desteğiyle ve Reyhanî hazretlerinin onayıyla 30 Kasım 1987’deki seçimlerde ANAP’tan milletvekili adaylığını koydu ve seçildi. 1991’e kadar süren vekilliği süresince aynı sorumluluk duygusuyla yoğun çalışan Bayazıt, Milli Eğitim ve Çevre komisyonlarında görev aldı. Ayrıca Maraş’ın problemleri ile alakalı çalışmalarını sürdürdü. 1989'da eşi Naciye Hanım'ın vefatından sonra 1991'de Ayşegül Hanım'la evlendi. Bu evliliğinden iki oğlu dünyaya geldi. 1996'da Zaman, 1997'de Yeni Şafak gazetelerinde yazılar yazdı. 2003’te Türkiye Yazarlar Birliği tarafından Strasburg’ta düzenlenen törende “Türkçenin 5. Uluslararası Şiir Şöleni Yahya Kemal Ödülü”ne layık görüldü. 2004'te MARAŞDER Başkanlığını üstlendi. Bu sırada 4 Mevsim Maraş adlı dergiyi çıkardı. 2008, Bayazıt’ın sanatta 50. yılına tekabül ettiğinden bu doğrultuda çeşitli programlar/toplantılar düzenlendi, dergilerin özel sayıları çıktı ve hakkında bir belgesel hazırlandı. Ayrıca bu yılda Devlet Üstün Hizmet Madalyası verildi.

Erdem Bayazıt 8 Temmuz 2008’de İstanbul’da vefat etti, cenazesi Eyüp Mezarlığı’na defnedildi (Dönmez 2016: 13-24).

Erdem Bayazıt’ın ilk okumaları Hz. Ali cenkleriydi. Şiirlerindeki gür sesin ve tarih bilincinin kaynağı bu ilk okumalardı. İslam düşüncesi ve ahlakını da yine henüz çocukken ailesinden kazandı. Şiir yazmaya orta son yıllarına başladı. İlk şiirlerinden “Toprak ve Adam”, ölüm temasını henüz çocuk yaşlarda derinlikli yorumlamasından ötürü hocası Handan Hanım’ın ilgisini çekti; Bayazıt’ın şiirlerinde merkez konumda değerlendirilebilecek ölüm duyarlılığının kökleri buraya kadar dayanmaktaydı. Cahit/Sait Zarifoğlu ve Hasan Seyithanoğlu’yla çocukluk arkadaşıydı. Rasim-Alâeddin Özdenören kardeşlerle tanışmaları orta sonda gerçekleşti. Bu kuşağın yolları Maraş Lisesi’nde kesişti. Edebiyata meraklı gençlerin bir araya gelişi tesadüfîydi, kendilerinde var olan yeteneğin böyle bir tesadüfle buluşması ve hocalarının desteği bu kuşağın oluşmasına zemin hazırladı. Nuri Pakdil’in bu ekip üzerindeki etkisi çok büyüktü. Kendilerinden üç sınıf üstte olan Pakdil, henüz bu dönemde duruşu ve karizmasıyla kendisine hayran bıraktı. Lise son sınıftayken Akif İnan nakille Urfa’dan Maraş’a geldi ve aralarına yeni bir ses olarak katıldı. Akif İnan diğerlerinin aksine klasik şiirin peşindeydi; Bayazıt ve arkadaşlarının klasik şiire merak salmalarına yardımcı oldu. Bu sıralar Nuri Pakdil İstanbul’da Hukuk Fakültesi’nde okumaktaydı. Yaz tatillerini Maraş’ta geçiren Nuri Pakdil’in “klas duruş”u Erdem Bayazıt üzerinde derin tesir bıraktı ve yol arkadaşlıklarının temelleri bu dönemde atıldı. Bayazıt’ın ilk şiiri 4 Şubat 1958’de fikir-sanat sayfaları Cahit Zarifoğlu ve Alâeddin Özdenören tarafından hazırlanan Demokrasiye Hizmet gazetesinde “Günbatıda Bir Kız Sevdim” başlığıyla yayımlandı. Sonrasında Rasim Özdenören ve Ali Kutlay’ın sanat sayfalarını hazırladıkları Gençlik gazetesinde şiirlerini yayımlamayı sürdürdü. “Yeşilleri oynaşır gördükçe üstünde/Ne maviler kalır/Ne mavilikler gözümde/Tüm yeşiller sevgimin üstüne” (Yorulmaz 2013: 81) dizeleriyle başlayan “Yeşilli Sevgi” adlı şiirde de görüldüğü üzere Erdem Bayazıt bu dönemde daha çok aşk teması üzerine yoğunlaştı. Yine etkilendiği birtakım günlük hadiseler bu dönem şiirine konu olmaktaydı (Dönmez 2016: 15-18).

1939 doğumlu olan Erdem Bayazıt 60’lı yılların şairi olarak kabul edildi. İlk şiiriyle 1958’de karşılaştığımız şair, 2008’de vefatına kadar şiiri hiç bırakmadı, buna göre şiir tarihimizin pek çok farklılık taşıyan dönemine şahitlik etti. Nitekim kendi şiirinde de karakteristik değişiklikler dikkat çekmekteydi. Ancak onun ürünlerini en yoğun yayımlandığı dönem 1960-1970 arasıydı (22 şiir). 1950-1959 arasında yalnızca 5 şiiri olan şairin 1970-1979 arasında 8, 1980-1989 arasında 2, 1990-2008 arasında 15 şiiri yayımlandı. Şairin şiir sayısındaki dalgalanmanın sebebi meslek hayatındaki değişikliklerle birlikte hayat görüşünün farklılaşmasından ileri gelmekteydi. 1960’lı yıllarda Erdem Bayazıt bir taraftan İkinci Yeni ile dil merkezli şiiri takip ederken diğer taraftan Necip Fazıl’ın Büyük Doğu ideolojisini ve İslamî hayat görüşünü benimsedi. Yazmaya bir kader ortaklığı ile birlikte başladığı arkadaşlarıyla beraber hayranı oldukları Pakdil’in yerlilik düşüncesini şiirle buluşturdu. Onun şiiri İkinci Yeni ile 80 kuşağı arasında bir köprü vazifesi görmekteydi (Turna 2012: 2994).

İlk şiir kitabı Sebeb Ey (1973)’de “duygu ağırlıklı mistik açılımlar” (Turna 2015: 132) dikkat çekti. Şair, var oluş kaynaklı olarak insanın dünyaya geliş amacı metafizik ilgiyle yoğurarak İslamî bir öze kavuşturdu. Kendini kolay ele vermeyen, yer yer lirizmin uç noktalarına ulaşan şiirler ağırlıkta olmakla birlikte İslam dünyasının ahvalini dert edinen şiirler Sebeb Ey’in genel görünümünü teşkil etti. Bayazıt, 1980’e kadar yazdığı şiirlerini isyankâr bir sesle kurguladı (Maraş 2015: 53). 1981 Temmuz’unda İran ve Pakistan üzerinden Afganistan’a yaptıkları yolculuğu içeren İpekyolu’ndan Afganistan’a (1985) yayımlandı. Ajans 1400 ekibi seyahat boyunca gördüklerini kaydederken Erdem Bayazıt duygu ve düşüncelerini kaleme aldı (Bayazıt 2014). Risaleler (1987) 1988’de Türkiye Yazarlar Birliği Şiir Ödülü’ne layık görüldü. Burada Bayazıt’ın önceki şiirlerinin aksine anlatma tarzını tercih ettiğini görüldü (Karataş 2010: 155). Gelecek Zaman Risalesi (1998) şairin son şiir kitabıydı. Burada Bayazıt’ın şiirlerinde yeni söylem özelliklerinin öne çıktığı, hatta şiirlerini oluşturma yönteminin de değiştiği gözlemlendi. İlhama dayalı şiirler yazdığını bildiğimiz Erdem Bayazıt, bu kitapta şiirlerini daha çok çalışarak kurdu. 2014’te Hüseyin Yorulmaz ve Cemil Çiftçi, Bayazıt’ın edebiyat ve düşünce bağlamında muhtelif yazılarını Kelimenin Dirilişi (2014) adı altında yayına hazırladı.

Şiirleri daha çok şehir, tabiat, ölüm, varoluş, modernite eleştirisi, diriliş, direniş ve yalnızlık temaları etrafında gelişti. Onun şiirindeki çağ izleği yok edici bir güç olarak sıklıkla işlendi (Erbay 2009: 144, Ay 2009: 56-59); yapay bir hayat sunan çağ, makineleşmenin, eşyalaşmanın, kuralsızlaşmanın bir sonucuydu (Erinç 2010: 147). Modern kenti merkeze alan şiirlerindeyse kuru kuruya bir kent düşmanlığı beslemekten ziyade sağlıklı bir şehir kimliği arayışını sürdürdü (Andı 2013: 91). Modern kentten dil vasıtasıyla sıyrılmaya çalışan şair (Köneçoğlu 2010: 123) dış dünyaya dair karamsarlıklarını estetik duyarlılıkla dile getirdi (Turna 2015: 180). Bayazıt’ın şiirlerindeki ölüm teması ise birbirinin içine geçen, birbirisiz varlığı mümkün olmayan bir ikizleme olarak sıklıkla işlendi (Akay 2013). Tabiat, onun şiirlerinde metafizik derinlikle yoğrularak varlık buldu (Kaplan 2009: 54).