Madde Detay

8 Şubat 1896 tarihinde İstanbul'da Üsküdar’da Kadıasker Ahmet Efendi Mahallesinde doğmuştur. Babası Bahriye Binbaşısı Ahmet Muammer Bey, annesi Maide Hanımdır. Dedesi Zühdi Bey, küçük yaşta Diyarbakır’dan İstanbul’a gelmiş, Bahriye Mektebi’ne girmiştir. Babasını beş yaşındayken kaybeden Bayrı, ilköğrenimini Üsküdar’da Kadıasker Ahmet Efendi Mektebi’nde yapmıştır. Ailesi tarafından dede ve baba mesleği olan denizciliğe teşvik edilmiş ise de Tophane’deki Feyziye Rüştiyesi’ne girmiş, daha sonra Kabataş İdadisi’ni bitirmiştir. İdadiden mezun olduktan sonra 1913 yılında ilk görevi olarak o devirde Edirne’ye bağlı Şahin nahiyesinin müdürlüğüne atanmıştır. Bu sırada Balkan Savaşı başlamış ve Edirne’de görevliyken şehrin kuşatılması sürecini yaşamıştır. Edirne Nafia Müdürlüğü kaleminde kâtip olarak çalışırken Birinci Dünya Savaşı çıkmış, yedek subay olarak askere çağırılmış, Çanakkale’de ve Suriye’de bulunmuş olan Bayrı hastalanarak hava değişimi için İstanbul’a gönderilmiştir. Savaş sonunda Osmanlı Ayan Meclisi kâtipliğine atanmıştır. Ayan Meclisinin kaldırılması üzerine İstanbul Belediyesinde görev alan Bayrı, Belediyede Umumî Meclis kâtipliği, istatistik ve neşriyat şubesi şefliği, iktisat müdür muavinliği, hesap işleri murakıplığı, levazım müdürlüğü, mezat müdürlüğü gibi çeşitli görevler yapmıştır. Yükseköğrenimini memur bulunduğu sırada İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesinde tamamlamış olan Bayrı’nın 1918 ile 1923 yılları arasındaki yükseköğrenim döneminden arkadaşları arasında Ahmet Hamdi Tanpınar, Hasan Ali Yücel, Mustafa Nihat Özön, Necmeddin Halil Onan, Hilmi Ziya Ülken, Ragıp Hulusi Özden gibi tanınmış isimler vardır. Bedestan müdürü iken 1953 yılında emekli olan ve bir süre Remzi kitabevinde redaktör ve musahhih olarak çalışmış olan Mehmet Halit Bayrı, Çocuk Esirgeme Kurumunun İstanbul il müdürlüğünü de yapmıştır. Mehmet Halit Bayrı, kısa süren bir evlilik yaşamış olup bu evliliğinden çocuğu olmamıştır. 27 Ekim 1958 tarihinde İstanbul'da ölmüştür. Kabri, Merkez Efendi Kozluca Mezarlığındadır.

Mehmet Halit Bayrı, yazı hayatına Fuat Köprülü ve Yahya Kemal'in teşvikleriyle başlamıştır. İstanbul folkloru başta olmak üzere halk edebiyatı ile ilgili konularda çalışan ve birçok değerli eserler veren Bayrı’nın ilk eseri, Çanakkale savaşlarıyla ilgili hatıralarını ve duygularını içeren “Maziden Bir Yaprak” adını taşır. Halid Oğuz adıyla çıkan eser, 1919’da İhtiyat Zabitleri Teavün Cemiyeti tarafından bastırılmıştır. 1922‘de İsmail Hikmet Ertaylan’ın çıkardığı Düşünce dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yapan Bayrı, bu dergide Türk folkloruyla ilgili yazılar da yayımlamıştır. 1923’te İslamcılık ve Turancılık akımlarına karşı Türk kültü­rünün asıl kaynağının Anadolu olduğu fikrini savunan Mükrimin Halil Yinanç, Hilmi Ziya Ülken ve Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu gibi isimler, Anadolu Komandit Yayın Şirketini ve Anadolu mecmuasını kurmuşlardır. Bayrı da, Nisan 1340-Mart 1341 (1924-1925) tarihleri arasında on iki sayı çıkan Anadolu Mecmuasının imtiyaz sahipliğini ve mesul müdürlüğünü yapmış, bu mecmuada İsmail Nami imzasıyla şiirler ve halk edebiyatıyla ilgili yazılar yayınlamıştır. Bayrı’nın en önemli faaliyetlerinden birisi İstanbul Darülfünunundan arkadaşı Ziyaeddin Fahri ile birlikte 1927’de Türk Halk Bilgisi Derneği’ni kurmalarıdır. Kurucuları arasında İshak Refet Işıtman ve İhsan Mahvi’nin de bulunduğu derneğin bir sene sonra İstanbul şubesi de kurulmuştur. İstanbul şubesinin kurucuları arasında bulunan Konservatuvar Müdürü Yusuf Ziya Demircioğlu, Mehmet Halit Bayrı ve arkadaşlarına Şehzadebaşı’ndaki Konservatuvar binasında bir oda vermiş, böylece Bayrı ile arkadaşları Abdülkadir İnan, Agâh Sırrı Levend, Fuat Köprülü, Ahmet Caferoğlu, Ahmet Kutsi Tecer, Ekrem Besim, İhsan Hamamizade, İzzet Adil, Melâhat Sabri, Mahmut Ragıp Gazimihal, Yusuf Ziya Demirci, Raife Hakkı, Süheyl Ünver, Halûk Nihat Pepeyi, Öğretmen Sadi, Sırrı Numan Bilge gibi isimler İstanbul Türk Halkbilgisi Derneği şubesini faaliyete geçirmişlerdir. 1927’de Ankara’da Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu tarafından kurulan Türk Halk Bilgisi Derneği’nin kurucuları arasında yer alan Bayrı, 1929’da derneğin İstanbul şubesi tarafından çıkarılan Türk Halkbilgisi Haberleri dergisini de yönetmiştir. İlk 19 sayıdan sonra 1931’de yayını duran dergi, Eminönü Halkevi’nin sorumluluğunda yine Mehmet Halit Bayrı tarafından ve Eminönü Halkevi Dil, Tarih, Edebiyat Kolu Başkanı olan Fuat Köprülü’nün yardımlarıyla 1933’ten 1942’ye kadar 124. Sayı halinde yayınını sürdürebilmiştir. 1932’de Yusuf Ziya Demircioğlu ve Hikmet Turhan Dağlıoğlu ile birlikte Balıkesir, Dursunbey ve Sındırgı'da derneğin düzenlediği folklor gezilerine de katılan Bayrı, bilimsel yöntemlere uygun derleme çalışmaları gerçekleştirmiştir. İstanbul folkloru hakkında çeşitli araştırmalar yapmış ve yayımlamış olan Bayrı’yı bu hususta etkileyen kişi Ahmet Rasim olmuştur.

Mehmet Halit Bayrı, Fuat Köprülü’nün siyasi hayata girmesiyle Eminönü Halkevi’nin Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Başkanlığını (1936-1941) ve bu şubenin yayın organı olan Yeni Türk dergisinin yazı işleri müdürlüğünü de yürütmüştür. Hatta Halk Bilgisi Haberleri, 1935 yılının Haziran ve Temmuz aylarında Yeni Türk Mecmuası ile bir arada çıkarılmıştır. Aslında bir belediye memuru olan Bayrı, yıllarca edebiyat ve folklor dergileri çıkarmış, çok sayıda yazı yayımlamıştır. Dergâh, Anadolu, Düşünce, Halkbilgisi Haberleri, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Hayat, Çığır, İstanbul Belediyesi, Kalem, Kızılelma, Kopuz, Millî Mecmua, Orhun, Bozkurt, Tanrıdağ, Tarih Dünyası, Türk Amacı, Türk Yurdu, Türkiye, Ülkü, Yeni Mecmua, Yeni Türk, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Dili gibi çok çeşitli dergilerde yazılar yayınlamıştır. Erken dönem Türk halk edebiyatı araştırmalarının öncü isimlerinden olan Bayrı, Âşık Remzi Akbaş ve Âşık Hilmi mahlaslarıyla âşık tarzı şiirler de yazmıştır. Yazılarında kullandığı takma adlar Denizcioğlu, Adil Özseven, Muammer Önus ve İsmail Nami’dir. Naki Tezel, Bayrı’nın “idealist ve teşkilatçı”, “derleyici” ve “araştırıcı ve inceleyici” yönlerine dikkat çeker. Türk Folklor Araştırmaları dergisinin Ocak 1959 tarihli 114. sayısı Mehmet Halit Bayrı’nın hatırasına tahsis edilmiştir.

Hazırladığı, fakat bastırmak imkânı bulamadığı Saz Şairleri Hakkında Araştırmalar (6 cilt), Bektaşi Şairleri, Üç Kadın Şairimiz, Son Osmanlı Tarihçileri, Türk Halk Edebiyatında Atatürk ve İnönü, İstanbul Semtleri, Yahya Kemal ve Eserleri, Mutasavvıf Halk Şairleri Hakkında Araştırmalar (2 cilt), Dadaloğlu Hakkında Notlar gibi eserleri de vardır.