Madde Detay

Zâkircân Hâlmuhammed oğlu Furkat, 1274/1858’de Hokand’da doğdu. İlk öğrenimini eski usul mektepte gördü. 8-9 yaşlarında hat dersleri aldı. Böylelikle Nevâyî, Fuzûlî, Hâfız, Sa’dî ve Câmî gibi büyük âlimlerin eserleriyle tanıştı. 14 yaşında Arapça ve Farsça'yı öğrenerek medreseye başladı. Bu dönemde edebiyata karşı ilgisi arttı. Ailevi nedenlerden dolayı Furkat tahsilini yarıda bırakmaya mecbur kaldı. 23 yaşında Margılan’a gitti ve burada 1298/1881’e kadar ticaretle uğraştı. Bir yıl sonra Hokand’a döndü. Mukîmî, Zevkî ve Mûhî gibi şairlerle tanıştı. Özellikle Mukîmî ve Zevkî ile sıkı bir dostluk geliştirdi. Bu şairlerin teşvikiyle eserler yazdı ve kısa zamanda tanınan bir şair oldu. 1306/1889’da Taşkent’e geldi. Burada Türkistan Vilayetinin Gazetesi yazarları ile tanıştı ve gazetede işe başladı. Birçok şiirini bu gazetede neşretti (Özbek Edebiyatı 1960: 70). Furkat bu dönemde Rusça'yı öğrenerek Rus klasiklerini okuma fırsatını elde etti. 1308/1891’de Semerkand’a gitti ve buradan Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan ve Mısır’a seyahat etti. Sonra da Arabistan ve Hindistan’a gitti. 1311/1894’te ise Yarkent’e geldi ve 1325/1909’da vefat etti.

Furkat'ın şiirlerinden bir Dîvân tertip ettiği söylense de eser, günümüzde mevcut değildir. Eserleri gazete, antoloji ve şiir kitaplarında yayımlandı. Furkat'ın şiirleri Rusçaya da çevrildi. 1930’dan sonra Furkat'ın şiirlerine birçok antolojide yer verildi. Halid Resul iki ciltlik Tenlengen Eserler’i (Taşkent 1959) yayımladı. Bu eser 1963’te Rusça'ya aktarıldı. Sanatı üzerine Halid Resul, Zakircân Furkat İcâdı (Taşkent 1954), Furkat (1959) ve H. Vahidov, Furkat ve Mukımiyning İctimâiy Karaşları (Taşkent 1959) adlı çalışmaları yayımladılar. Halid Resul, 1986’da Furkat’ın şiirlerini Zâkircân Furkat Eserler Mecmuâsı adlı eserde bir araya getirdi. Bu el yazma iki cilt hâlinde 150 nüsha olarak çoğaltıldı. H. Resul'un bu iki ciltlik eserinde yer alan şiirleri 92.335 mısradır. Ancak bunlardan 85.000 mısrası yayımlanmıştır (Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım Özbek Edebiyatı 2000).

Furkat, maharetli ve usta bir şairdir. Lirik şiirlerindeki sevgili, insan sevgisi ve tabiat tasvirleri oldukça etkileyicidir. Özellikle vatan özlemi ile ilgili şiirleri çok kıymetlidir.

Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım Özbek Edebiyatı (2000). “Furkat”. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12095,furkatpdf.pdf?0. [erişim tarihi: 09.12.2014].
Kerimov, E. (hzl). (1999). Ma’neviyat Yulduzları. Taşkent: Abdulla Kadirî Nâmidegi Halk Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomatıyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı.
Tursunov, U., B.Orınbayev, A. Aliyev (1995). Özbek Edebiy Tili Tarihi. Taşkent: Okıtuvçi.

Gazel

Bahâr eyyâmıda gül geşt iterge bir çemen bolsa
Kılurga şerh-i hâl ehl-i muhabbet ikki ten bolsa

Hazân eyyâmıda ul tevbe kılgan bolsa hem meydin
Yitib meyhârelikning mevsimi peymân-şiken bolsa

Bulut katre feşân u rûh-efzâ sebzeler handân
Arıglarnıng lebide sebzekârı bir çemen bolsa

Hevâ hem mu’tedil havz-ı musaffâ suffe-i dikleş
Akar suv galt urub siperge üzre mevc-zen bolsa

Sebû-yı la’l birlen şîşe-i beyzâ vü altun câm
Oşal meclisde sâkî bir nigâr-ı sîm-ten bolsa

Gül üzre andelîb ü servning başıda kumrılar
Yüz ü kad hasretidin âh u feryâd iylegen bolsa

Kişi Tûbâ vü Kevser cennet-i rızvânı ni kılsun
Cihân eyvânıda hâsıl bu yanglıg encümen bolsa

Sürûr u şâdlıknı dehr bâgıda niçük körgey
Kemîne Furkatîning meskeni beytü’l-hazân bolsa

(Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 71.)