Madde Detay

İstanbul Milli Eğitim müdürlerinden Cemalettin Bey ve Tepedelenli Ali Paşa’nın torunlarından Emine Neyyir Hanım’ın ikinci oğlu olarak İstanbul Rumelihisarı’nda dünyaya geldi. Ünlü romancı Abdülhak Şinasi Hisar’ın kardeşidir. Soyadı kanunu çıkınca, İstanbul İtfaiye teşkilatını kuran “Gerçek Davut Ağa”ya özenerek “Gerçek” soyadını tercih etti (Birinci 1996:25).

İlkokula Rumelihisarı’ndaki Gaziosmanpaşa İlkokulunda başlayan Selim Nüzhet, daha sonra Galatasaray Lisesi’ne yazıldı ve 1910 yılında bu okulun Türkçe bölümünü bitirdi. Aynı yıl yükseköğrenim görmek için gittiği İsviçre’de Cenevre Edebiyat Fakültesi’nden 1914 yılında mezun oldu. Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte yurda dönüşünü erteledi ve 1921 yılına kadar Avrupa’da kaldı. Bu süre içerisinde bir yandan Cenevre, Lozan ve Neuchatel’de Fransa, İngiltere ve İtalya’dan sınır dışı edilen talebeler ve Türk ailelerinin sorunlarıyla ilgilenirken diğer taraftan Avrupa’daki tiyatro faaliyetlerini yakından takip etti (Birinci 1996:25). Yurda dönüşünün ertesi yılı Darülbedayi rejisörlüğüne getirildi (Acaroğlu 2001:4). Bir süre Celal Nuri’nin çıkardığı Yarın (1921-1922) dergisi ve İleri (1922) gazetesine çeviri ve telif yazılar gönderdi. Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte Robert Koleji’nde öğretmenliğe başlayan Selim Nüzhet, bu okulda yaklaşık on yıl Türkçe ve Tarih derslerini yürüttü. Bu yıllarda tiyatro sanatı ve matbaacılık üzerine araştırmalar da yaptı. Özellikle ülkemizdeki tiyatro faaliyetleri ile ilgili gözlemlerini Akşam gazetesine gönderdiği eleştirel yazılarında anlattı. 1934’te Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü’nü kurdu ve uzun süre yöneticiliğini yaptı. 12 Aralık 1945 tarihinde Abdullah Cevdet’in Cağaloğlu’ndaki İçtihad Evi’nde beyin kanaması geçirdi ve kaldırıldığı Yerebatan Sağlık Yurdu’nda öldü (Birinci 1996:25). Merkezefendi mezarlığına defnedildi.

İlk yazılarını daha Galatasaray Lisesi öğrencisi iken arkadaşlarıyla birlikte çıkardıkları Nirenk isimli dergide yayınlayan Selim Nüzhet Gerçek, yurda döndükten sonra öldüğü tarih olan1945’e kadar öğretmenlik dışında matbaacılık, gazetecilik, sahne sanatları, Türk el sanatları konusunda çalışmalar yaptı. Yedigün, Yücel, Perde, Sahne, Tarihten Sesler, Tasvir-i Efkâr, İstanbul, Ulus, İleri, Yarın, Cumhuriyet, Yeni Sabah, Akşam gibi yayın organlarında inceleme ve araştırma yazılarını neşretti (Yalçın 2001:365). Modern tiyatro ile ilgili eleştirel yazıları başta olmak üzere, özellikle Ramazan ayına denk gelen tarihlerde unutulmaya yüz tutmuş Karagöz ve Ortaoyunlarının metinleriyle bu oyunlar hakkında yaptığı değerlendirmelerini yayınladı. Yeni çıkan kitaplar üzerine kaleme aldığı değerlendirme yazıları da o dönem için son derece önemli çalışmalar arasında yer aldı.

Selim Nüzhet Gerçek’in ilk eserleri Ahmet Kâmil takma adıyla yaptığı uyarlama ve çeviri türünden eserlerdir. Bunlardan ilki, Fransız yazarı Claude Farrare'den Can Vermezler Tekkesi (1922) ismiyle yaptığı roman uyarlamasıdır. İkincisi ise, Pierre Benoit'ten Unutulan Adam (1923) ismiyle yaptığı ve “büyük hikâye” notuyla yayınladığı çeviridir. Bunların dışında uyarladığı ve çevirisini yaptığı sahnelenen ancak basılmayan oyunları da vardır. Bunlar; Aman Hanım Biraz Su (1921), Ben de Operet Yazarım (1921), Miras Peşinde (1926), Zamane Mektebi (1926), Oyun İçinde Oyun (1941), Promete Zincirde (1942), Kurbağalar (1943) (Yalçın 2001:365).

1928’de Hadikatü'l-Cevami’nin fihristini hazırlayan Selim Nüzhet Gerçek’in Türkiye’de matbaacılığın tarihini anlattığı, Türk Matbaacılığı 200. Sene-i Devriyesi Münasebetiyle (1928) isimli çalışması bu konudaki ilk çalışma olması bakımından matbuat tarihimiz açısından önemli kabul edildi. Sonraki yıllarda kaleme aldığı Takvim-i Vekayi’nin çıkarılışının yüzüncü yılı dolayısıyla yayınlanan ve basın tarihimiz açısından son derece önemli kaynaklardan biri olan Türk Gazeteciliği 1831-1931 (1931) isimli kitabını yayınladı. İstanbul Matbuat Cemiyeti tarafından kendisine hazırlatılan Almanak 1933 kültür tarihimiz açısından önemli eserlerdendir. Harf inkılabının onuncu yılı vesilesiyle imzasını kullanmadan hazırladığı, Türk Harfleri (1938) ve Türk Taş Basmacılığı (1939) isimli eserleri, matbuat tarihimiz açısından son derece önemli çalışmalar kabul edildi.

Galatasaray Lisesi’nde çalıştığı yıllarda geleneksel tiyatro ile de ilgilenen Selim Nüzhet, sonraki yıllarda bu konuda birçok çalışmaya imza atmıştır. Geleneksel tiyatromuzu tanıttığı Türk Temaşası (1930) isimli eseri bu konudaki çalışmaların ilkidir. Bu eserin ikinci baskısını, Türk Temaşası: Meddah, Karagöz, Ortaoyunu (1942) ismiyle yaptı. Bir yıl sonra da Geleneksel tiyatroya ait iki derleme yaptı. Bunlardan ilki, Salıncak Safası (1931) isimli Karagöz oyunu, ikincisi ise Rauf Yekte ile hazırladığı Gülme Komşuna (1931) isimli bir Ortaoyunu metnidir. Türklerde Tiyatro (1932), Türk Temaşası isimli eserin devamı niteliğindedir. Tiyatro Bilgisi (1944) ve Yunan ve Latin tiyatrosunu anlattığı, Tiyatro Tarihi (1944) bu konudaki diğer çalışmalarıdır. Fransızcadan çevirdiği Çifte Nikâh (1944) isimli bir perdelik komedisi bu türden çalışmalarının sonuncusudur. Ayrıca hazırlayanlar arasında yer aldığı Atalar Sözü (1939) isimli çalışmanın ikinci baskısını, Sadi G. Kırımlı, yeniden düzenleyerek 1961 yılında yapmıştır.

Selim Nüzhet Gerçek, Cumhuriyet’in kuruluşunun onuncu yılı münasebetiyle, harf inkılabından sonra yayınlanan makalelerden oluşan Türkiye Bibliyografyası’nın hazırlanmasında da görev aldı. Yurt içinde ve yurt dışında, yayınlardan oluşan tematik sergiler açtı. Açılan sergilerde Karagöz, Ortaoyunu ve hokkabaz faaliyetleri düzenleyerek bu kültür değerlerinin unutulmamasına çalıştı (Yalçın 2001:365). Bu konuda yapılan çalışmalara Derleme Müdürlüğü sırasında büyük destekler verdi. Selim Nüzhet Gerçek, kitaplarının yanında Amasya, Bursa, Edirne, İzmir, Manisa, Mardin, Tire gibi tarihî Türk şehirlerine dair çok miktarda yazılar kaleme aldı. Bunlardan en dikkate değer yazı dizisi, Yeni Sabah gazetesinde yayınladığı “Eski Ramazan Geceleri” başlığını taşıyan yazılarıdır (Birinci 1996:26).

Selim Nüzhet Gerçek hakkında bugüne kadar yapılan çalışmaların en önemlisi, Ai Birinci ve İsmail Kara tarafından hazırlanan alınan ve 1977 yılında yayınlanan İstanbul'dan Ben de Geçtim isimli çalışmadır. Baş tarafta Abdülhak Şinasi Hisar ve Ali Birinci’nin Selim Nüzhet Gerçek’i tanıttığı kitap, “Dersaadet’te Nice Günler, Dersaadet’te Oyunlar, Dersaadet’te Eski Ramazan Geceleri” isimli bölümlerden oluşmaktadır. Ayrıca M. Türker Acaroğlu’nun 2001 yılında Kültür Bakanlığı Yayınları arasında çıkan İlk Derleme Müdürü Selim Nüzhet Gerçek (Yaşamı, Yapıtları, Kitaplarına Girmemiş Seçme Yazıları) isimli çalışması onun hakkında yapılan önemli çalışmalardan biridir.

Bütün hayatı öğretmenlik, gazetecilik, matbaacılık ve kitap basım tarihine dair araştırmalarla geçti (Birinci 1996:26). Avrupa’da bulunduğu yıllarda ilgi duyup araştırmaya başladığı tiyatro, yurda döndükten sonra sahne sanatlarıyla birlikte geleneksel tiyatro araştırmalarına yönelmesini sağladı. Ondan geriye yazdığı kitaplarla birlikte, biriktirip sergilediği kitaplar, kurulmasına öncülük ettiği müzeler kaldı. Elli dört yıllık ömrüne birçok çalışmayı sığdıran Selim Nüzhet Gerçek, Türk kültürünün çalışkan, üretken bir ismi olarak tanındı. Matbuat tarihimize yaptığı hizmetler, bu konudaki kurumların gelişmesine yaptığı katkılar önemlidir. Geleneksel sanatlar, sahne sanatları ve Türk inkılabı konusundaki gayretleri çağdaşları ve sonraki yıllarda bu konuda çalışanlar için ufuk açıcı oldu; yeni neslin bu tip çalışmalara yönelmesinde önemli roller üstlendi.