Madde Detay

Çorum’da doğdu. Ayşe Naile Hanım ile öğretmen ve bankacı Sabit Kökden’in oğludur. Bazı yazılarında Mehmet Umut, M. Kabagil ve Ömer Karagözoğlu imzalarını da kullandı. İlkokulu Ürgüp’te (1945), ortaokulu Bor’da (1948), liseyi ise Kayseri’de (1951) tamamladı. 1958’de İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesini bitirip aynı üniversitede Su Yapıları ve Barajlar Kürsüsünde asistanlık yaptı (1958-1961). 1961-66 yılları arasında Paris’te barajlar konusunda proje mühendisi olarak çalıştı. Bu süre içinde, İspanya’dan Rusya’ya dek tüm Avrupa ve kimi Afrika ülkelerini gezdi; tanıklık ve izlenimlerini yazıya döktü. 1968’de Vatan gazetesinde yayımlanan “Bolivya Günlüğü” yazısı nedeniyle Ceza Kanununun 122. maddesinden yargılanıp aklandı. 1968 sonrası çeşitli yerli ve yabancı mühendislik kuruluşlarında teknik koordinatörlük ve aynı zamanda İnşaat Mühendisleri Odası Başkan Yardımcılığı yaptı. 12 Mart’ın ardından Politika gazetesinin dış politika köşesinde “Kıtalar/Sorunlar” başlığı altında yazılar yazdı (1975-78).

1976-1978 yılları arasında Ankara Belediyesinde danışmanlık görevi yaptı. “Kapitülasyonlar Türkiye’si” başlıklı yazısı nedeniyle 159. maddeden bir yıl ceza aldı (1977-1978). 1978-79 arasında İşletmeler Bakanlığında, “Proje ve Yatırımlar Genel Müdürü” görevine atandı. Hükümetin düşmesiyle bakanlıktaki görevinden istifa etti. Türkiye Barış Derneği Yönetim Kurulu üyesi olması nedeniyle 12 Eylül sürecinde 141. maddeden yargılanıp bir yıl tutuklu kaldıktan sonra aklandı (1982-83). 1986-1988 yıllarında İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi genel sekreterliği ve ardından 1989-1999 yılları arasında Şişli Belediyesi (Fatma Girik döneminde) Teknik Başkan Yardımcısı olarak görev yaptı. Son olarak, Beykoz Belediyesi Başkan Danışmanlığı’ndan ayrılarak emekli oldu (2004). TYS ve PEN Yazarlar Derneği üyesi olan Uğur Kökden evli ve iki çocuk babasıdır.

Türk edebiyatında deneme yazarlığıyla bilinen Uğur Kökden’in yazın macerası birçok kaynakta söylendiği gibi 196’0’ların ikinci yarısından sonra değil, 1956’da Çorum gazetesinde yayımlanan, kendi ifadesiyle, “üç-beş gezi yazısı” ile başlamıştır. Yazar, 1958’de üniversiteyi bitirdiği yıllarda yazdığı kısa öykülerden sonra denemeye geçmiştir. Özellikle Fransa’da yaşadığı dönemlerde yayımlamadığı bazı yazılarından da söz eden yazar, Kafka’dan çevirdiği “Araplar ve Çakallar” öyküsünün Yeditepe’de yayımlandığını ifade eder (Kökden 2016). Uğur Kökden yazı ile kurduğu münasebeti “yazmak” ve “yayımlamak” şeklinde ikiye ayırır. Bu nedenle de asıl yazma serüvenini Papirüs ve ardından Muzaffer Buyrukçu’nun yönlendirmesiyle Soyut dergisine dayandırmıştır. Fakat yazı alanındaki varoluşunun 1966-1968 arasında Soyut’ta yayımlanan ilk denemeler olduğunu ifade etmiştir (Kökden 2016). 1965’ten itibaren yazıları, yukarıda adı geçen dergilerin yanı sıra, Yeni Dergi, Milliyet Sanat, Yazko Edebiyat, Yeni Düşün, Adam Sanat, Cumhuriyet Kitap, kitap-lık, Sanat Dünyamız ve Cogito gibi dergiler ve Politika gazetesinde yayımlanmıştır. Yazarın denemelerinin yayımlandığı yayınlar listesinde önemli bir eksiklik olduğuna dikkat çeken Asım Öz’e göre, Büyük Doğu’nun da Uğur Kökden’in yazarlık yaşamında önemli bir yeri vardır. Zira Nurettin Topçu’nun “sevdiği gençler” arasında yer alan Kökden’in 14 Ağustos 1959 tarihli Büyük Doğu dergisinde “Nureddin Topçu’nun Hikâyeleri Üzerine Bir Tenkid Denemesi” başlıklı bir yazı yazdığına, böylece oldukça disiplinli ve dikkatli bir kavrayışa sahip olduğunun ortaya çıktığına dikkat çeker (Öz 2015).

Uğur Kökden, öykü türünde de bazı denemeler yapmış ve yayımlamışsa da onun yazarlık vasfını tesis eden esas mecra deneme yazarlığıdır. Onun denemeciliğini genellikle yolculuklar, farklı ülkeler, özellikle Fransa ve daha özelde Paris, anılar, gözlem, tarih, düşünce, sinema gibi kaynaklar beslemiştir. Ayrıca denemelerinin bir diğer özelliği de resme özgü motiflere bolca rastlanmasıdır. O, anı türüyle denemeyi zaman zaman iç içe vermiştir. Birçok denemesi geçmişe yolculuk mahiyetindedir. Kökden denemeye yaklaşım biçimini şu cümlelerle ifade eder:

“Deneme, bir çeşit tango sayılabilir. Dille düşüncenin ikili dansı. Tangodaki örtülü erotizm neyse, denemedeki geriye çekilmiş/üstü örtük yazma sevgisi de odur-diyebilirim. Denemede düşünce her zaman karşınıza çıkar; ama onu yakalayamazsınız, elle tutamazsınız. Tangonun kısrak biçimli, sürükleyici ve baştan çıkarıcı hareketleri gibi, deneme dili de o denli özgü kanat çırpınışlarından oluşur. Benzer biçimde ele aldığı konuların seçimi, işlenişi, irdelenişi de. İnancım odur ki deneme kendisine sınır çizmemelidir; çizemez. O, özgür ufuklara açılmış bir yazış türüdür. Söyleşiden anıya, gezi notlarından öyküye, günlükten yazınsal eleştiriye, öz yaşam öyküsünden portreye dek, çok çeşitli alanlara yaklaşır ya da o kıyılardan uzaklaşır. Bir bakıma, tüm bu tekniklerin içsel etkileşimi; birbirine geçişi sayılabilir. Bir imgenin, bir düşüncenin öne çıktığı bir anda/koşullarda, belli belirsiz bir deneme yapısı da sisler arasında şekillenir” (Akt. Çetin 2005).

Deneme yazarlığına yolculuklardan hareketle başlayan Kökden’in ilk kez 1974 ‘te Soyut’ta yayımlanan Tiksinti Çağı adlı eserinin ortaya çıkışı İspanya merkezli yolculuk izlenimlerinin ürünüdür. Bunun yanında söz gelimi yolculuklar ekseninde meydana getirilmiş denemelerinden oluşan Anı Kentler’de (1992); Aşkabat, Bağdat, Lagos, Zürih, Toledo, Granada, Münih, Frankfurt, Marianbad, Varşova, Atina, Ankara, İstanbul, Amasya ve Paris gibi kentlere yer vermiştir. O, bu kentleri değişik anakaraların simgesi ve sözcüsü olarak almıştır. Bu denemelerde kültürlerin barış içinde yan yana birlikteliğinin yollarını araştırmaya gayret etmiştir. Adı konmamış bir ortak yaşam arayışının ne ölçüde gerçek olabileceğini irdelemeye çalışan Kökden, hem kendi kent denemeleri hem de genelde kent denemeciliğiyle ilgili olarak şunları söyler: “Kentler, aslında yaşamın, geçmiş zamanı demek bir bakıma. Yaşanan zamanın dibe vurmuş ruhu. Her kent, şimdiki zamanın sınırları içinde başlar ve geçmiş zamanın belirsizliğinde yok olur” (Akt. Çetin 2005).

Yazarın yolculukları aracılığıyla gündeme getirdiği kentlerde kimi uygarlıkların yaşam ve ölüm serüvenini izlemek mümkündür. Hititler, Eski Yunan, Endülüs, Moğollar ve Osmanlılardan söz edilirken insanlığın tek ve değişmeyen öyküsünü anlatmak amaçlanır. Böylece bir bakıma her deneme, kentlerin sınırladığı/sakladığı yaşamları ve yaşanmışlıklar arasında var olan ortak bir özü, özlemi gözler önüne sermeyi amaçlar. Kökden’in denemeleri bu yönleriyle Tanpınar’ın Beş Şehir’i ve Calvino’nun Görünmez Kentler’ine yaklaşır. Onun denemelerinde coğrafya yalnızca bir yardımcı unsur olarak işlev kazanır. Öte yandan yazarın bellek yolculuklarının da deneme yazarlığının beslendiği önemli bir kaynak olduğu görülür. Nitekim “anıya dönüşmüş anlar” onun denemelerini zenginleştirmiş, böylece kimi kez anılara, kimi kez gezi notlarına, söyleşiye ya da öykü dokusuna yaklaşan denemeler ortaya çıkmıştır. Genel olarak Uğur Kökden’in deneme ve yazılarında son yüzyıla özgü insanlık durumlarını, yabancılaşma, teknoloji ve doğa karşısında insanın konumunu, çağına tanıklık eden bir aydın sorumluluğuyla yorumlamıştır. Şiir, müzik, resim, felsefe ve edebiyat konularında yazdığı, genellikle “anlatısal metinler” niteliğindeki denemelerinde ustalıklı bir anlatım örneği vermiştir.

Denemelerinin dışında bir de Geceye Evet (2009) adlı öykü kitabı yayımlamış olan Uğur Kökden’in bu eseri uzun ve tek bir öyküden oluşur. Eserde 1964 yılının Sovyetler Birliği’nde farklı ülkelerden kişilerin Volga Irmağı’nda yaptıkları bir gemi yolculuğu boyunca çağın insani sorunlarına yönelik yaklaşımlarının yanında sosyalist toplumun yarattığı yeni insan, Vietnam Savaşı, yeni bir dünya arayışlarının insanların yaşamlarını ne ölçüde değiştirdiği gibi sorunsallar yer alır.