Madde Detay
Mehmet Ali Tevfik
(d. 1901 / ö. 4 Mayıs 1937)
Şair, Öğretmen
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Doğu Türkistan’ın Atuş ilçesi Boyamet kasabasında doğdu. Tevfik, ilkokul çağında Boyamet’te dinî eğitim aldı. Baskılar sonucu gittiği Moskova’dan İstanbul’a geçti. İstanbul'da hizmetli olarak girdiği bir öğretmen yetiştirme okulunda bir çok ders alarak kendisini geliştirdi (Kaşgarlı 2014: 166-169-170). 1933’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulduktan sonra memleketine döndü. Atuş’tan başlayarak çok sayıda okul açılmasına vesile oldu ve bu okullara öğretmen yetiştirdi. Zamanla onun Atuş'ta başlattığı bu aydınlatma faaliyetleri her yeri sardı. 1934’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, Çin yönetimince ortadan kaldırıldı. Ancak Mehmet Ali Tevfik ülkesinde kalmayı tercih etti. 4 Mayıs 1937 tarihinde, Çinli genel vali Sheng Shi-cai, Mehmet Ali Tevfik'in de içinde bulunduğu Uygur aydınlarını kurşuna dizerek ateşe verdi.
İbrahim Alp Tekin’ın hazırladığı, Memtili Ependi Şe’irliri adlı kitapta şairin 63 şiiri vardır. Aralarındaki Úutuluş Yolida başlıklı şiir, Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin “İstiklal Marşı” olarak kabul edilmiştir (Alptekin 2000: 83). Bu şiir kitabındaki şiirler, Çağatay Uygurcasından Yeni Uygurcaya geçiş dönemindeki dil özelliklerini yansıtması bakımından önemlidir. Şiirlerde ayrıca Kıpçak Türkçesindeki şekli ile kullanılan sözcükler de bulunmaktadır (Kaşgarlı 2014: 184).
Şairin öğrencilerinden Mehmet Salih Artuş’un temin ettiği on yedi şiiri vardır. Ancak sözü edilen şiirlerden bazılarının şaire ait olmadığı tespit edilmiştir. Bu şiirlerde Türkiye Türkçesinin etkileri görülmektedir. Bu şiirler içinde Ordumiz başlıklı şiir, Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin "millî marşı" olarak kaydedilmiştir (Kaşgarlı, Garetullah ve Ezizi 2005: 23).
Mehmet Ali Tevfik, şiirlerinde vatan sevgisini işlemiş ve onları besteleyerek çocuklara öğretirken şairlik yeteneğini eğitimle yoğurmuştur. Şairin birçok şiiri bestelenerek öğrencilere öğretildiğinden ve Doğu Türkistan’ın farklı bölgelerinde yaygınlaştığından, şiirlerin varyantları ortaya çıkmıştır. Tevfik'in şiirleri, Yeni Uygurca yazı dilinin bir örneği olmakla beraber, Çağatayca, Türkiye Türkçesi, Atuş Ağzı dil özelliklerini de barındırmaktadır.
Kaynakça
Alptekin, İbrahim (Haz.) (2000). Memtili Ependi Şe’irleri, Urumçi: Şinciang Halk Neşriyatı.
Kaşgarlı, Raile Abdülvahit (2014). "Çağdaş Uygur Şairlerinden Memtili Tevfik Efendi'nin Hayatı ve Eserleri", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.49, Sayı 49, s.165-194.
Kaşgarlı, S. Mahmut, Gayretullah, Hızırbek, Ezizi, Erkin (2005). Doğu Türkistan Cumhuriyeti Devlet Anayasası, İstanbul: Enes Ofset Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ARAŞ. GÖR. UĞUR ALTUNDAŞYayın Tarihi: 19.11.2018Güncelleme Tarihi: 07.11.2020
Yayın Tarihi: 19.11.2018Güncelleme Tarihi: 07.11.2020
Güncelleme Tarihi: 07.11.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Memtili Ependi Şe’irliri | Şinjiang Halk Neşriyatı / Urumçi | 2000 | Şiir |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Abdurehim Ötkür | d. 1923 - ö. 6 Ekim 1995 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | CEMÎLÎ | d. 1465-66 - ö. 1543-44 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | İsa Yusuf Alptekin | d. 1901 - ö. 17 aralık 1995 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Rıfkı Melûl Meriç | d. 1901 - ö. 22 Ocak 1964 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | FADİKLİ, Fatma Çekirdek | d. 1901 - ö. 1996 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Ziyaettin Fahri Fındıkoğlu | d. 1901 - ö. 16 Kasım 1974 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Ahmet Refik (Altınay) | d. 1880 - ö. 11 Ekim 1937 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Fatih Kerimi | d. 30 Mart 1870 - ö. 27 Eylül 1937 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Abdülhak Hamit Tarhan | d. 2 Ocak 1852 - ö. 13 Nisan 1937 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Enver Topaloğlu | d. 26 Şubat 1963 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | MALKOÇ ALİ, Ali Rıza Malkoç | d. 1965 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Gültekin Özkan | d. 31 Mayıs 1951 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Hesenbey Melikzâde Zerdâbj | d. 1842 - ö. 25 Kasım 1907 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Naim Şaban | d. 1935 - ö. 1961 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Elçin Hüseyinbeyli | d. 23 Aralık 1961 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Münir Çapanoğlu | d. 1894 - ö. 1 Temmuz 1973 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | RIZÂ, Yenişehir-Fenârî, Ali Rızaullah Efendi | d. 1764 - ö. 1855 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | SÖNMEZ, Mehmet Sönmez | d. 1922 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |