Madde Detay

IV. Mehmed'in oğlu ve II. Mustafa'nın kardeşi olup annesi Râbia Emetullah Gülnûş Sultan'dır. 22 Ramazan 1084/31 Aralık 1673 Pazar günü Hacıoğlupazarı’nda (şimdiki adı Dobriç) doğdu. Doğumuyla ilgili gün ve ay bilgileri kaynaklara göre farklılık göstermektedir. Şeyh-i Sultanî Mehmed Efendi ve Seyyid Feyzullah Efendi'nin talebesi oldu. On dört yaşın­da iken, II. Süleyman'ın tahta çıkarılma­sı üzerine, babası IV. Mehmed ve ağa­beyi Mustafa ile birlikte Topkapı Sarayı'na kapatıldı. Sonra Edirne’ye gönderildi ve amcaları II. Süleyman, II. Ahmed ve ağabeyi II. Mustafa'nın padişahlıkla­rı süresince orada kaldı. Edirne Vak'ası sırasında, 3 Rebiyülâhır 1115/16 Ağustos 1703’te Edirne’de tahta çıkarıldı. Saray bostancılarının isyanını önleyerek zorbaları ortadan kaldırdı. İsveç Kralı XII. Şarl'ın Osmanlı topraklarına sığınması ile başlayan Osmanlı-Rus harbi, 7 Cemâziyelâhır 1123/23 Temmuz 1711'de imzalanan Prut Antlaşması’yla zaferle son buldu. Daha sonra Venediklilerden Mora yarımadası geri alındı, Girit’in fethi tamamlandı. Gence, Nahçıvan, Kirmanşah, Hemedan ve Revan’ın fethedildi. 1128/1716’da Ali Paşa’nın Petervarden’de şehit olması üzerine Avusturyalılar Belgrad’ı aldılar. Damat İbrahim Paşa 1130/1718’de Pasarofça anlaşmasını imzalayarak daha fazla toprak kaybını önledi. Kanlı savaşlar neticesinde yeni vergilerin konulması, taşrada eşkıyanın güç hâline gelmesi, esnaf teşkilatının bozulması, yüksek makamlara devamlı şekil­de sadrazam ve şeyhülislâm ile bazı ve­zirlerin yakınlarının getirilmesi devlet idarecilerine karşı genel bir hoşnutsuzluk doğurdu. Bunların sonucunda 15 Rebiyülevvel 1143/28 Eylül 1730'da Patrona Halil İsyanı patlak ver­di. Devrin sembolü hâline gelen Sadabad yerle bir edildi. Sadrazam İbrahim Paşa ile Kethüda Mehmed Paşa ve Kaptanıderyâ Kaymak Mustafa Paşa öldürüldü. III. Ahmed, zorla tahttan indirilerek yerine I. Mahmûd çıkarıldı ve 18 Rebiyülevvel 1143/1 Ekim 1730 günü, oğulları Mustafa ve Abdülhamid’le, Topkapı Sarayı'na gönderildi. Hayatının son altı yılını burada geçiren III. Ahmed, 14 Safer 1149/24 Haziran 1736'da vefat etti. Bahçekapı'da (Eminönü) Yenicami yanında bulu­nan babaannesi Valide Turhan Sultan'ın türbesine defnedildi. Ölümüne Galatalı Hâfız Efendi “Serîr-i pâk-i firdevs ola Sultân Ahmed’e me’vâ” ibaresiyle tarih düşürmüştür (Ekinci 2013: 98). III. Ahmed’in birçok oğlu oldu ve bunlardan sadece Musta­fa (III. Mustafa) ile Abdülhamid (I. Abdülhamid) padişah oldu

Eğlenceyi seven, savaştan hoşlanmayan III. Ahmed, devrinde yapılan hiçbir savaşa katılmadı. Sosyal alanda birtakım yenilikler getirdi. Kâğıthane, Beşiktaş, Ortaköy, Bebek Rumelihisarı gibi semtler onun zamanında planlar Avrupa’dan getirtilen saraylar, köşkler, çeşmeler ve bahçelerle donatıldı. “Şükûfecilik” denen çiçekçilik bu dönemde bir meslek hâlini aldı. Batı’daki gibi karantina usulü uygulanmaya başlandı. Tulumbacı ve Humbaracı teşkilatı, matbaa, Yalova’da kâğıt, İstanbul’da bir çini fabrikası kuruldu. Dokumacılıkta, kıyafetlerde, eğlence şekillerinde önemli değişiklikler oldu. Lâle, en önemli çiçek olarak bir döneme adını verdi.

Aynı zamanda hattat olan III. Ahmed, sanata meraklı ve sanatkârı koruyan bir padişahtı. Adına yaptırdığı III. Ahmed Çeşmesiyle Sütlüce'deki sarayın harem kapısı üzerindeki kitabe, Üsküdar’daki çeşme kitabesi ve Sarây-ı Hümâyun'da Arz Odası üze­rindeki besmele onun kendi hattıyladır. Celî hat ile yazdığı levhaları da bazı camilere asıl­mış, yine kendisinin yazdığı iki mushaf, Ravza-i Mutahhara'ya gönderilmiştir. Topkapı Sarayı'nda kendi yaptırdığı kitaplıkta bulunan on dört sayfalık sülüs celîsi ile kaleme alınmış murakka‘a da onun eseridir.

III. Ahmed devri, edebiyat ve sanatta olduğu kadar, düşünce sahasında da hamleler gösterdi. Zamanın âlimlerinden bir tercüme heyeti kurularak doğu ve batı dillerinden özellikle de Fransızcadan tercümeler yapıldı. III. Ahmed kendi adına da büyük bir kütüphane inşa ettirdi.

Necîb mahlasıyla şiirler yazan III. Ahmed’in Dîvân’ı Ali Emiri Efendi Manzum 529/1’de kayıtlıdır. Şair, münşî ve hattat olan III. Ahmed’in şiirleri tezkire yazarlarınca övülmüştür (İnce 2005; Abdulkadiroğlu 1999: 157). Özellikle tarih düşürmede mahirdi. Sadece şair değil aynı zamanda musikîşinas olan III. Ahmed’in bir ilahisi Dursunzâde Efendi tarafından acem makamında bestelenmiştir (Karatay 2008: 307-308).

Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 5.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 3-4.

Aktepe, Münir (1989). “Ahmed (III)”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV Yay. 34-38.

Arslan, Mehmet (hzl.) (2010). Tayyâr-zâde Atâ Osmanlı Tarihi, Târîh-i Enderûn. C. 4. İstanbul: Kitabevi Yay.122-123.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 79-80.

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvânsarâyî-Vefeyât-ı Ayvânsarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). (ed. Âdem Ceyhan). İstanbul: Buhara Yay.

İnce, Adnan (2002). “Ahmed III”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 1. Ankara: AKM Yay. 98.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Karal, Enver Ziya (1965). “Ahmed III”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: MEB Yay. 165-168.

Karatay, Halit (2008). Hattat Divân Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.1036-1037, 1244.

Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha, M. Çakır, H. Koncu (hz.l) (2012). Mehmed Tevfik Kâfile-i Şu’arâ. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.

Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB Yay. 420a.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. I. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 725-726.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). C. 6. “Aynî (Karamanlı)”. İstanbul: Dergâh Yay. 555-556.

Gazel

Hücûm-ı ceyş-i gamdan bana bir kehfü'l-emân olmaz

Sirişk-i dîde hûn oldu ki hîç bir dem nihân olmaz

Tenezzül eylemez zînet-sarây-ı dehre ‘âşıklar

Hümâ-pervâz-ı ‘aşka cây-ı süflî âşiyân olmaz

Beni yâ Rab kemâl-i rahmetinden eyleme mehcûr

Ki vâdî-i haşirde bana kimse mihribân olmaz

İlâhî şerbet-i vaslınla ben vîrânı âbâd et

‘İbâdet etmege dil-hastede tâb ü tüvân olmaz

Varınca ‘arsagâh-ı Hakk'a kim şâh u gedâ birdir

Cevâbın var mı anda ey Necîb ketm-i zebân olmaz

(İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 157-158).

Doldurdu cihânı gönül tekrâr-ı hû yâ hû ile

Tâ ki münevver ola dil envâr-ı hû yâ hû ile

‘İlm-i ledünden al sebak zâhir ola tâ vech-i Hak

Eşyâya ‘ibret ile bak esrâr-ı hû yâ hû ile

Meydân-ı ‘aşka gir dilâ ‘âşıklara eyle salâ

Olma sakın kim âşinâ agyâr-ı hû yâ hû ile

Eyle semâvâtı makâm ‘Îsâ ile eyle hırâm

Tahsîl kıl bî-neng-nâm âsâr-ı hû yâ hû ile

Hû ile dolmuşdur cihân bu sırra sen etme gümân

Eyle Necîbâ gel figân tekrâr-ı hû yâ hû ile

(Karatay, Halit (2008). Hattat Divân Şairleri. Ankara: Akçağ Yay. 308-309).