Madde Detay

İstanbul’un Fatih semtinde Hafızpaşa mahallesinde doğmuştur. Trabzon`un köklü ailelerinden olan Alemdarzadeler’e mensuptur. İlk dedesi Trabzon`un fethinde Fatih Sultan Mehmet’in alemdarlarındandır. Büyük dedesi Trabzon`un ileri gelenlerinden, devlet hizmetleri görmüş Arif Ağa (Koçu 1960: 2100), dedesi Hilmi Efendi ise önemli memurluklarda bulunmuş bir devlet adamı ve dönemin tanınmış, mürettep divan sahibi şairlerindendir (İnal 2000: 964). Babası İlyas Sâmi Bey mülkiye amiri ve vatan şairidir. Annesi ise Trabzon’un tanınmış bir ailesinden olan Hafize Nadire Hanım'dır. İlk yıllarda kullandığı “Somyarkın” yerine tercih ettiği “Banarlı” soyadı da anne ve babasının medfun olduğu kasabadan ileri gelmektedir (Banarlı 1998: 1269).

Nihad Sami, eğitim hayatına doğup büyüdüğü çevrede başlamış; Fatih Sultan vakıf mektebinde, Gelenbevi ve Mercan idadilerinde okuduktan sonra, lise tahsilini Vefâ Sultanisi'nde ve İstiklâl Lisesi'nde tamamlamıştır. 1926-1927 ders yılında Edebiyat Fakültesi'ne ve Yüksek Öğretmen Okulu'na girmiş ve 1929’da Darülfünun’u bitirmiştir. Öğretmenlik hayatına Edirne’de başlayan Nihad Sami, Edirne lisesinde, kız ve erkek muallim mekteplerinde de edebiyat öğretmenliği yapmıştır (Pekin 1977: 308). Askerlikten sonra İstanbul’da Kabataş ve Galatasaray liselerinde edebiyat öğretmenliği görevini devam ettirmiştir. Bu dönemde ayrıca Boğaziçi, Şişli Terakki ve Işık liselerinde de derslere girmiştir. 1947’de İstanbul Eğitim Enstitüsü'nde, 1950'de İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu'nda çalışan Nihad Sâmi, 1958`den 1962’ye kadar da Yüksek İslam Enstitüsü'nde İslami Türk edebiyatı tarihi hocalığı yapmıştır. Yüksek Öğretmen Okulu ve Eğitim Enstitüsü'nde müdürlük görevinde bulunduktan sonra 1967’de Eğitim Enstitüsü'nden ayrılmış sadece Yüksek Öğretmen Okulu'ndaki derslerine devam etmiştir. 1969 yılında kendi isteği ile emekliliğe ayrılmıştır (Güngör 1992: 51).

Bir dönem İstanbul Enstitüsü ve Kubbealtı Akademi Mecmuası'nın müdürlüklerini de yürütmüş olan Nihad Sami, bir taraftan da Millî Eğitim Bakanlığı 1000 temel eser ve çağdaş Türk yazarları komisyonlarında görev almıştır. Ayrıca Yahya Kemal’in 1958’de ölümü üzerine Yahya Kemal Enstitüsü'nün kurulmasına destek olmuş, yöneticiliğini üstlenmiş ve Yahya Kemal külliyatının yayımlanmasında büyük emek sarf etmiştir (Deliorman 2007: 39-40).

Son derece nahif ve kibar bir kişiliğe sahip olan; çalışmalarını düzenli ve planlı bir şekilde gerçekleştiren; şair, yazar, araştırmacı, yayıncı ve tasarımcı gibi pek çok farklı alanda maharetini göstermiş olan Nihad Sami, İstanbul Bebek’teki evinde vefat etmiştir (Göçgün 2014: 18-19). Cenazesi Aşiyan Mezarlığı’nda Rumeli Hisarı’nın hemen yakınına defnedilmiştir.

Nihad Sami Banarlı’nın edebiyat ve dile karşı olan istidadı hem ailesinin ve yakın çevresinin şiirle olan münasebetine hem de onu yetiştiren büyük hocaların etkisine bağlanabilir. Daha çok erken yaşlarda başta Reşat Nuri Güntekin, Fuat Köprülü gibi çok kuvvetli hocalardan dersler almış; edebiyat, dil ve Türklük bilimi ile ilgili her hususta yetişmiştir (Göçgün 2014: 14-15). Özellikle Mehmet Fuat Köprülü’den dil, tarih ve edebiyata, bütünüyle kültürümüze metodik bir şekilde bakmayı öğrenmiş, yıkım yıllarının da psikolojik etkisiyle kendi kültürüne sahip çıkmayı ve onu sevmeyi şahsiyetini tamamlayıcı bir unsur olarak kazanmıştır. Sonraki yıllardaki hocası Yahya Kemal, ona, kendi millî kültürüne, diline, edebiyatına estetik bakmayı sağlamıştır. İstanbul Fetih Cemiyeti’nde çalışmalarını birlikte yürüttüğü Ekrem Hakkı Ayverdi, Sâmiha Ayverdi gibi derin şahsiyetler de ona manevî-spirtüel bir derinlik kazandırmıştır. Bu edebî dairede yetişen ve gelişen Nihad Sâmi Banarlı aldıklarını, kazandıklarını kendi üslubu ile harmanlayarak bir edebiyat hocası kimliği ile öğrencilerine ve eserlerine aktarmıştır (Yetiş 2007: 46).

Nihad Sami’nin taşıdığı pek çok önemli vasfından ilki yetkin bir öğretmen oluşudur. Yüzlerce öğrenci yetiştirmiş; onlara dil, edebiyat ve diğer sahalarda pek çok bilgi sunarken zarafeti, çelebiliği, kibarlığı ile de öğrencilerine hep örnek olmuştur. Bu eğitimci zihniyeti ile döneminin en başarılı ders kitaplarını hazırlamış, öğretmenliği dört duvar arasında kalmayarak bütün Türkiye sathına yayılmıştır (Yetiş 2007: 51). Dil, edebiyat ve diğer millî hususlardaki görüşlerini Şiir ve Edebiyat Sohbetleri gibi kitaplarında derleyerek toplumun çok daha geniş bir kitlerine de ulaşmaya çalışmıştır.

Dil konusu Nihad Sami için başlı başına bir önem arz etmektedir. Salt bu konu üzerine kaleme aldığı Türkçenin Sırları başta olmak üzere pek çok çalışmasında, dönemin popüler zihniyeti olan öztürkçe ve arı dil kavramlarına karşı çıkmış, içine kapalı küçük kabile dillerinden başka hiçbir dilin saf kalamayacağını ifade etmiştir. Hele Türkler gibi imparatorluklar kurmuş bir milletin dilinin, başka dillerden kelime alması ve o dillere kelime vermesinin son derece normal olduğunu belirtmiş; Latince, Arapça, İngilizce, Fransızca gibi büyük diller, nasıl başka dillerden kelime almışlarsa ve bu durum o diller için zenginlik olarak kabul ediliyorsa, aynı tutumun Türkçe için de geçerli olduğunu ısrarla vurgulamıştır. Cümle yapısı değişmedikten sonra, yabancı dillerden gelen ve Türk telaffuzuna uydurulan kelimelerin, artık bizim dilimizin malı sayılmaları gerektiği fikrini savunurken, dilden yabancı kaynaklı diye kelime atmanın, o kelime ile meydana getirilmiş onlarca deyim mecazlı söyleyişten de vazgeçmek anlamına geldiğini bir öğretmen edası ile topluma anlatmıştır. Hatta dilin bu şekilde tıraşlanmaya arkasında kötü niyet olduğu görüşünü ısrarla dile getirmiştir (Kocakaplan 2007: 68).

Resimli Türk Edebiyatı Tarihi ise Nihad Sami’nin en önemli eseridir. Türk edebiyatının bir bütün olarak ele alındığı eserde Türk edebiyatının bütün evreleri, halk, divan, tasavvuf ve teceddüd edebiyatları Orta Asya, Azerbaycan ve Osmanlı sahası birlikte incelenmiştir. Anlaşılır ve sürükleyici bir üslupla geniş okur kitlelerine ulaşan eserde, konu ile ilgili pek çok örnek metne de yer verilmiştir. Bu özelliği ile bir antoloji olarak da değerlendirilebilecek Resimli Türk Edebiyatı Tarihi; içinde işlenen konu ile ilgili resim, gravür, hat, fotoğraf ve minyatür örnekleri de ihtiva etmektedir.

Nihad Sâmi Banarlı bütün bu ilmî çalışmalarının yanı sıra roman, hikâye, şiir, makale, fıkra, deneme gibi edebiyatın pek çok türünde de eser vermiş, özellikle genç yaşlarda oluşturduğu bu eserleri ile sanatçı kimliğini de göstermiştir.