Madde Detay

Beylerbeyi’nde dünyaya gelmiştir. Aslen Çankırılı olan babası, Mehmed Sadık Efendi’nin oğlu Ahmed Muhtar Paşa; annesi Çerkeşli Mehmed Emin Efendi’nin kızı Fatma Fıtnat Hanım’dır. Küçük yaşlarda eğitime başlayan Kam, Beylerbeyi Rüşdiyesi’ni bitirdikten sonra babasının isteğiyle Mekteb-i Tıbbiyye-i Şâhâne’de okumuştur. Bir yıllık eğitimden sonra buradan ayrılan Kam, Hukuk Mektebi’ne devam etmiştir. İki yıl sonra babasının ölümü üzerine bu mektebi bırakmak zorunda kalmıştır. Polonyalı Hayreddin’den Fransızca, Keşmirli İskender Efendi’den Farsça, Fehmi Efendi’den Arapça dersleri almıştır. Mehmed Nüzhet Efendi, Kam’ın bilgisinden faydalandığı en önemli şahsiyettir.

16 Haziran 1887’de Hariciye Nezareti Tercüme Odası’nda mülazemeten göreve başlamıştır. 1 Ekim 1888’de memuriyetine ek olarak Beylerbeyi Rüşdiyesi Fransızca öğretmenliğine atanır. Memuriyet hayatının yanında Fatih Camii’nde verilen klasik medrese eğitimlerine de devam etmiştir. 23 Mart 1890’da Fatma Rukiye Hanım ile evlenmiştir. Bu evlilikten; Ayşe Fahrünnisa, Fatma Hayrünnisa, Ahmet Muhtar, Mehmet Ruşen, Hatice Selma dünyaya gelmiştir. 3 Ağustos 1895’te Sadrazam Said Paşa’nın emriyle maaşının artırılmasının ardından Kam için sürekli yükselme devri başlar. 1897’de dördüncü rütbeden Osmanî, 1898’de üçüncü rütbeden Mecîdî nişanlarını alarak, 1899’da mümeyyizliğe yükselir. 1900’de mümeyyiz-i sânî olur ve ûlâ sınıf-ı sânîsi rütbesini alır. 1902’de de ikinci rütbeden Mecidi nişânı kendisine verilir.

Ferit Kam, Fatih Camii’nde aldığı klasik medrese derslerinin sonucunda Müderris Asım Efendi’den 1905’te icazetname alır. Aynı yıl Rıza Daniş Han’ın, Lahey Barış Konferansı sebebiyle yazdığı Farsça bir şiiri, manzum olarak Türkçeye çevirdiğinden İran tarafından Kam’a Şîr-i Hurşîd Nişanı, 1907’de de Hicaz Demiryolu Nişanı verilir. 1908’de mümeyyiz-i evvelliğe yükseltilir. Bu dönemden itibaren Kam, dinî, felsefî, fikrî ve edebî konulardaki yazılarını Sebilü’r-Reşâd ve Sırât-ı Müstakîm’de yayımlamaya başlar. 1909’da Umur-ı Siyasiyye Tercüme Şubesi mümeyyizliğine geçer. 1910’dan itibaren de Sebilü’r-Reşâd’da “Musâhabe” üst başlıklı yazılar kaleme alır ve bunlar Dinî ve Felsefî Musâhabeler adıyla kitaplaştırılır. İnal’ın Kam’ın ağzından naklettiği bilgiye göre Beylerbeyi Rüşdiyesi’ndeki Fransızca öğretmenliğinden Meşrutiyet’in ilanından (1908) birkaç sene sonra ayrılır (1969: 404). 1911’de Sırât-ı Müstakîm’de “Vahdet-i Vücud”u anlattığı 24 yazı kaleme alır.

Kam, 1913’te Abbas Halim Paşa tarafından Avrupa’nın durumunu incelemesi için yurt dışına gönderilir. 1913’ün Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında gezileri “Avrupa Mektupları” üst başlığıyla yayımlanır. 16 Şubat 1914’te kendi isteğiyle Hariciye Nezareti Tercüme Kalemi’nden emekli olur. Kam, Tercüme Odası’ndaki görevi sebebiyle Fransızcasını ilerletmiş, Asım Efendi’den aldığı medrese eğitimiyle Arapçasını ileri düzeye taşımış; Farsçasını da kendi çabası ve yaptığı çevirilerle geliştirmiştir. Felsefe, tasavvuf, İran Edebiyatı, klasik Türk edebiyatı konuları başlıca çalışma alanı olmuştur. 24 Ekim 1914 tarihli nizamname ile Darülfünûn medreselerine hukuk, tıp, edebiyat ve fenlerden oluşan medrese-i âliye konması sebebiyle aynı yıl Darülfünun Edebiyat Medresesi’ne yakın arkadaşı olan Mehmet Akif’in yerine Türk Edebiyatı müderrisliğine atanır. 27 Ekim 1915’te dersin adı Âsâr-ı Edebiyye Tedkikatı olarak değiştirilir ve Kam ders notlarını kendi el yazısıyla taş basması olarak yayımlar (Çeltik 1998: 21).

1917’de Süleymaniye Medresesi Felsefe-i Umumiye Tarihi müderrisliğine atanır. 1919’da Dârü’l-Hikmeti’l-İslâmiye üyeliğine seçilince Ayasofya Camii’nde halka doğru yolu göstermek amacıyla vaaz vermekle görevlendirilir ve bu vaazlar, “Mev’iza” başlığıyla Sebilü’r-Reşâd ve Cerîde-i İlmiyye’de yayımlanır (Bolay 2007: 168-9). 25 Ağustos 1919’da Darülfünun Edebiyat Medresesi Edebî Metinler Şerhi muallimliğine atanır. 1922’de dersin Ali Ekrem Bey’e verilmesi üzerine, Tedkikât ve Telifât-ı İslamiye Encümeni komisyonuna üye seçilerek Ankara’ya gider. 1923’te Umûr-ı Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti Tedrisat Müdürlüğü’nde çalışır ve Mebâdi-i Felsefeden İlm-i Ahlak adlı eseri Ankara’da basılır. 1924’te Darülfünun İran Edebiyatı hocalığı ile tekrar İstanbul’a döner ve İran Edebiyatı Tarihi adlı eseri 1927’de basılır.

1933’te Darülfünun’un kapatılması ve İstanbul Üniversitesi’nin kurulması üzerine görevinden uzaklaştırılır. On yıl süren bu dönem, Kam’ın maddi sıkıntılarla yüz yüze kaldığı bir zaman dilimidir. 1936-1941 yılları arasında Maarif Vekâleti Kütüphaneleri Tasnif Komisyonu üyesi olarak çalışır. 1943’te Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İran Edebiyatı öğretim üyeliğine tayin edilir. Bir yıl sonra hastalanan Kam, iki ay süren ağır bir rahatsızlıktan sonra 22 Mayıs 1944’te Ankara’da vefat ederek Cebeci Asrî Mezarlığı’nda defnedilir.

Ömer Ferit Kam, 17-22 yaşları arasında yazdığı manzumeleri Türrehat adlı kitabında yayımlamıştır. Türrehat; “Hakikat”, “Kabristan”, “Hitab-ı Nefs”, “Muhabbet”, “Çiçek”, “Kühsar”, “Bir Nümayiş”, “Yâd-ı Şebâb”, “Hayret” başlıklı şiirleri içerir. Bu şiirlerinde Abdülhak Hamit’in tesiri açık bir şekilde hissedilmektedir (Levend 1946: 74). Kam, Türkçe şiirlerinin yanında Farsça şiir yazma kudretine de sahiptir. Afgan Kralı Emanullah Han için yazdığı 49 beyitten oluşan mesnevi ve diğer Farsça şiirlerinde (Değirmençay 2006) hikemî tarzın izlerinin yanında Kam’ın geniş bilgi ve kültür birikimi görülmektedir. Türrehat dışındaki şiirleri fazla olmasa da nitelik bakımından üst düzeydedir. Bazı şairler vardır ki “söylemez söylemez ama dürr-i meknûn söyler” mealine muvafık olarak az, fakat şiir ıtlakına layık güzel sözler söylemişlerdir. Ferit Bey de bu kısımdandır (İnal 1969: 405-6). Az yazmasında, yazdıklarını en ince ayrıntısına kadar düşünmesinin etkisi vardır. Söylediği bir na’tı yazan Mahir İz’e hemen akşamında şiirin son mısraını düzelttirmesi bunun açık örneklerindendir (İz 1964: 203).

Çalışmalarını din, tasavvuf, felsefe, edebiyat ve kısmen tarih alanında yoğunlaştıran (Bolay 200: 272) Kam’ın, şiirlerinde bu bilgilerden parçalar bulmak mümkündür. Var olan durumla ilgili aniden şiir söyleyebilen Kam’ın ney ve sema’ın caiz olup olmadığına dair söylediği şiiri bu kabildendir (Özalp 2000: 94). Kam, Türk ve İran Edebiyatını baştan başa, Garp edebiyatını da gerektiği kadar işlemiş, hiçbir devrin tesiri altında kalmamış, kendisini şiire kaptırmamış, hissî, nükteli ve hikmetli mazmunları tercih etmiştir (İz 1975: 205-6). Yazdıklarının her biri insan ahlakının zayıf taraflarını, toplum hayatının bazen gülünç, bazen acıklı vasıflarını gayet zarifane bir üslupla açıklayan, tenkit ve alay eden çok manalı, özlü, belagat ve hikmet örneği şiirlerdir (Özalp 2000: 91-2).