Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Babası bürokrat ve yazar Ahmet Nedim Servet Tör’dür. Eğitimine Numune-i Terakki ve Hadika-i Muaşeret isimli mahalli okullarda başlayan Tör, 1916’da Galatasaray Lisesi’nden mezun oldu. Yükseköğrenimine Berlin Yüksek Ticaret Okulu’nda başladı (1916). Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası’nın kuruluşunda, Mustafa Suphi, Ethem Nejat, Nazım Hikmet, Arap İsmail Hakkı ve Sadık Ahi (Mehmet Eti) gibi isimlerle birlikte yer aldı ve 1922'ye kadar bu fırkanın Berlin temsilciliğini yürüttü. 1922’de doktorasını İktisat alanında tamamlayarak 1923’te Türkiye’ye döndü. Türkiye'ye döndükten sonra da Türkiye Komünist Partisi’nin içinde yer aldı; partinin yayın organı Aydınlık’ta yazılar yazdı. 1927'de partiden ayrıldı. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti (1929), Matbuat Umum Müdürlüğü (1933-1937), Turizm Müdürlüğü (1938), Ankara Radyosu Müdürlüğü (1938-1943), Ankara Elektrik Şirketi gibi çeşitli kurumlarda yönetici; 1944’ten sonra Yapı Kredi Bankası’nda Kültür ve sanat müşaviri olarak (1945-1969) ve 1970’den sonra Akbank’ta kültür sanat işlerinde danışman olarak çalıştı.

Vedat Nedim Tör, Şevket Süreyya Aydemir, Burhan Asaf Belge, İsmail Hüsrev Tökin ve Yakup Kadri ile birlikte Türk devriminin ideolojisini ortaya koymak amacıyla harekete geçen aydınların yayın organı olan Kadro dergisinin (1933-34) kurucularından biri oldu. Aynı zamanda bu dergide yazıları yayımlandı. Almanca, Fransızca ve İngilizce olarak basılan ve dünyanın çeşitli yerlerine dağıtımı gerçekleştirilen La Turquie Kémaliste adlı dergiyi de 1933’te yayın hayatına başlattı. 1943’te Hep Bu Topraktan isimli dergiyi yayımladı. Tüm bu yayınlara ek olarak Yurdunu Tanı, Yurdunu Sev, Aile, Küçük Kardeş, Doğan Kardeş ve Sanat Dünyamız dergilerini çıkardı. 1974'ten sonra Yapı Kredi Bankası'nda tekrar çalışmaya başladı ve 1977'de buradan emekli oldu. Kültür ve sanat müşavirliği görevi vesilesiyle ulusal ve uluslararası olmak üzere çok sayıda sergi ve yarışma düzenledi.

8 Nisan 1985’te İstanbul’da vefat eden Vedat Nedim Tör, yaşamı boyunca hem bir bürokrat hem bir siyaset adamı olarak hem de çeşitli kültürel alanlarda yürüttüğü faaliyetlerle Cumhuriyet tarihinin önemli isimlerinden biri olarak anılmaktadır.

Vedat Nedim Tör, Cumhuriyet devrimlerinin yerleşmesi için birden fazla alanda faaliyet gösterdi. Gazete ve dergilerde sadece yazıları yayımlanmadı; aynı zamanda pek çok süreli yayın çıkardı, bu yayınların yöneticiliğini, editörlüğünü üstlendi. Tiyatro oyunu ve roman gibi kurmaca türler de kaleme aldı.

Cumhuriyet, Vatan, Akşam, Ulus ve Milliyet gazetelerinde yazılar yazdı. Gazete yazılarının yanında Kadro, Sanat Dünyamız, Hep Bu Topraktan, Sebilürreşad, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Yeni Adam, Atatürkçü Aylık Dergi, Kent Oyuncuları, Damla, Ülkü, Varlık, Forum, Sanat Dünyamız, Ar, İktisadi Yürüyüş, Küçük Sahne, Pos-Tel, Kemalizm ve Türkiye, Sanat Olayı, Pedagoji Cemiyeti Dergisi, Yaşamak Yolu, İktisadi ve Ticari İlimler Dergisi gibi süreli yayınlarda yazıları yayımlandı.

Gazete ve dergilerde yazdığı yazılarda, ürettiği eserlerde yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin her geçen gün daha iyiye gitmesi, ilerlemesi gerektiğine inanan Tör, bu inancı, alıntıdaki sözlerinden de anlaşılacağı üzere, Mustafa Kemal Atatürk'ün çizdiği yolu, icraatlarını, devrimlerini anarak, tahlil ederek destekledi: “Kemalizm İdeolojik bir kalite devrimi’dir. Kemalizm’e sadık kalmak demek, kaliteyi her alanda ön plana çıkarmak demektir. Atatürk yarattığı Milli Kurtuluş Savaşı ile bütün dünyaya yaratıcı gücünün en güzel örneğini vermiştir. Atatürk bu memleketin yaratıcı gücüne inanan ve güvenen adamdı. Kalitenin üstüne titrerdi. Kaliteyi üretmek için de kısacık ömründe gerekli bütün temelleri attı…,İstanbul Üniversitesini…, Ankara Konservatuarını…, halk evlerini…, devlet çiftliklerini kurdu” (Tör 1971'den aktaran Yaman 2017: 43). Tör, sahip olduğu ideolojiyi de “Kemalizm az gelişmiş milletlerin ekonomik, sosyal ve kültürel yaşama düzeyini, çağın en ileri teknik ve organizasyon olanaklarından yararlanarak, hiç zaman israf etmeden, hürriyet içinde, organik bir bütün olarak tüm milleti saran bir ilerleme şevki ve coşkusu ile, zararlı sürtünmeleri önleyerek en kısa yollardan planlı, programlı yükseltme savaşıdır.” (Tör 1971'den aktaran Yaman 2017: 38) cümleleriyle tanımladı. Dinimiz, Kemalizmin Dramı ve Atatürk Olmasaydı isimli denemelerini barındıran eserlerinde de çok farklı alanlardan hareketle fikirlerini anlattı, yine Türkiye temelinden ayrılmadan, geçmişte ve yaşadığı günde tespit ettiği hataları eleştirdi ve gördüğü yanlışlıklardan kurtulmak üzere çözüm önerilerinde de bulundu.

Cumhuriyet’in beraberinde getirdiği iyi ve güzel değerlerin yaşatılması, yüceltilmesi ve topluma mal olması için yürüttüğü çalışmalar için de çocuklar için çıkardığı Doğan Kardeş Küçük Kardeş dergileri ve Doğan Kardeş kitapları önemli bir yere sahip oldu. Bu vesileyle yazdığı yazılarda çocukların eğitimini daima ön planda tuttu. Tör’ün “Şimdi, çocuk ve gençlik yayın piyasasını dolduran vurucu, kırıcı, suratları maskeli ya da vahşi ifadelerle deforme olmuş, elleri tabancalı, kargılı, kamalı, kamçılı kahramanların “çubuk” resimlerle dolu “saldırganlık”, “agresyon”, “vahşet dergileri” o zaman pek yoktu. Ama çocuklara okuma zevkini, okuma alışkanlığını aşılayacak, onların yaratıcı güçlerini harekete geçirecek, zevklerini yükseltecek, kafa ve ruhlarını besleyecek, kaliteli bir çocuk dergisine de büyük ihtiyaç vardı” (Tör 2010: 66) cümleleri onun çocuklar için çıkardığı dergilerin hem amacına dair bilgi vermesi hem de Tör’ün bu konudaki fikirlerini göstermesi bakımından kıymetlidir.

Vedat Nedim Tör’ün kurmaca eserleri arasında en büyük yeri tiyatro tutar. Onun tiyatro üzerine düşüncelerinin temelinde eğiticilik fikri yer almaktadır. Kaleme aldığı eserleri de bu bağlamda kurguladı. "İşsizler" (1924), "Fevkalasrîler" (1928), "Sanatkar Aşkı" (1945), "Hep ve Hiç" (1951), "Siyah Beyaz" (1952) ve Varlık dergisinde tefrika edilen "Hayvan Fikri Yedi" (1935) ve "Köksüzler" (1937) isimli tiyatroları kitap olarak basılmadı. Tör’ün tiyatroculuğunu sadece kaleme aldığı tiyatro oyunlarıyla değil tiyatro türü üzerine yazdığı yazılardan da hareketle değerlendirmek gerekir. Tiyatrolarında hem toplumun hem bireyin yaşadığı çelişkilere yer veren Tör'ün, özellikle Değişen Adam, İmralının İnsanları ve Sahte Kahramanlar isimli eserlerinde toplumu daha ön planda tuttuğu ve sosyal temaların ağır bastığı görülür. Bireysel temalar etrafında örülmüş eserlere örnek olarak Kör ve Üç Kişi Arasında isimli oyunlar gösterilebilir.

Yıllar Böyle Geçti, Vedat Nedim Tör'ün Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren yaşamına dair önemli anılarını anlattığı bir eserdir. Tör'ün tek romanı Resim Öğretmeni'nde ise bir resim öğretmeninin atandığı kasabada yaşadığı olaylar anlatılmaktadır. Bu romanda, kasabanın geri kalmışlığına ve cahilliğine karşılık resim öğretmeni Mehmet Hoca'nın mücadelesi, çocukların eğitiminin yanında kasabalının da eğitimi, gelişimi için uğraşması Tör'ün hayatı boyunca savunduğu fikirlerle doğrudan ilintilidir.