Madde Detay

Rusçuk vilayeti dahilindeki Tırnova'da 1214/1799 senesinde doğdu. Asıl adı Şeyh Ahmed Râşid Efendi'dir. Şiirlerinde Râşid mahlasını kullandı. Kaynaklarda hakkında bilgi bulunmayan Râşid'in Dîvânçe'sinin baş kısmında bulunan tercüme-i hâli onun hayatına ışık tutmaktadır. Buna göre Şeyhülkurâ El-hâc Mustafa Hamza bin Muhammed El-Debbâğ adlı bir fakihin oğludur. Babasından hafızlığı tamamladıktan sonra o devirde geçerli olan yüksek bilimleri muhtelif hocalardan tahsil etmiş, akli ve nakli ilimlerde en yüksek dereceyi kazanmış; tasavvuf, şiir ve inşada zamanın önde gelenlerinden biri kabul edilmiştir. Ders aldığı hocalar arasında o bölgede meşhur olan Mevlânâ Hoca-zâde Mehmed Hakkı Efendi ve Kelemenceli-zâde Mustafa Efendi bulunmaktadır. Tahsilini tamamladıktan sonra bir müddet Tırnova Nüfus Nezâreti'nde görev yapmış, buradan istifa ederek inzivaya çekilmiştir. Daha sonra Mekke'ye giderek orada kutb-ı zaman olan Kırîmî Şeyh Süleymân-ı Nakşıbendî'den inabet alarak Tırnova'ya dönmüş ve irşad faaliyetlerinde bulunmuştur. Aynı zamanda memleketinde her gün ikindi namazından sonra Burmalı Cami'de Mesnevî-i Şerîf okutur, çevrede bulunanlar onun derslerinden istifade eder ve duasını alırlardı. Sultan Abdülmecîd'in 1262/1846 senesinde Tırnova'yı teşriflerinde bir tarih kasidesi yazarak padişaha takdim etmiş, padişah da ona iltifatlarda bulunarak büyük saygı göstermiştir. 1283/1866 senesinde Tırnova'da vefat eden Râşid Efendi, Tırnova'da Hayâlî Mahmûd Efendi Camii'nin haziresinde babasının yanına defnedilmiştir.

Elde bulunan tek eseri Dîvânçe'sidir. Torunu Ahmed Lütfullâh Nâdirî tarafından, Râşid Efendi'nin elde edilebilen şiirlerinin 1311/1893 yılında bir araya getirilmesiyle oluşan ve adı geçen Ahmed Lütfullâh Nãdirî'nin hattıyla yazılmış olan bu Dîvânçe'nin bilinen tek nüshası da Ankara Milli Kütüphane'de MK. Yz. A. 3140/1 numaradadır. Dîvânçe'nin başında "Dîvânçe-i Eş-Şeyh El-Fâzıl Ahmed Râşid En-Nakşıbendî Tırnovî" şeklinde bir kayıt vardır. Bu Dîvânçe'de gazel nazım şekliyle 7 na't, 25 tarih, 1 Şerh-i Pend-i İsmâil Hakkı manzumesi, 26 gazel, 4 kıt'a, 5 beyit yer almaktadır.

Dîvânçe'nin başındaki, torunu El-hâc Ebu'l-Avn Ahmed Lütfullâh Nâdirî bin Şeyh Mustafâ Servet-i Nakşıbendî-i Tırnovî tarafından yazılan hâl tercümesine göre Râşid Efendi Mesnevî'ye Farsça olarak üç cild şerh yazmış, ayrıca Gülşen-i Râşid adında bir mecmua da tertip etmiştir. Ta'lîk hattında iyi bir hattat da olan Râşid Efendi nefis yazısıyla birçok kitap da yazmıştır. Bunun yanında Arapça ve Farsça yazılmış olan birçok kitabı okuyarak bunların izah gereken yerlerine haşiyeler de eklemiştir. Fakat bunlar daha sonra kaybolmuştur. Yine adı geçen hâl tercümesinde anlatıldığına göre Râşid Efendi bir dersi esnasında "benden sonra çok geçmeden kitaplarım kafir eline geçecek ve o kitapların yapraklarından mukavva ve külah yapıp mahv u perişan edecekler" demiş. Gerçekten dediği çıkmış ve 1294/1877 senesinde Ruslar Tırnova'yı işgal etmiş, mükemmel eserlerle dolu Tırnova kütüphanesini yağma ederek bunların yapraklarını kilo kilo Bulgar dükkânlarına dağıtmışlar. Bu arada Râşid'in binlerce nefis kitabını da ele geçirip bunların yapraklarını bakkallara satmışlar, bakkallar da bu yaprakları birkaç sene külah yapıp kullanmışlar.

Râşid Efendi'nin şiirlerinin bazıları aşk konusunu da işlemekle beraber genellikle dinî ve tasavvufi ağırlıklıdır. Dîvânçe'deki tarih manzumelerinin çoğu vefat tarihleridir, bu anlamda yaşadığı çevre için kaynak mahiyetinde şiirlerdir.

Cunbur, Müjgan (2007). "Râşid". Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. VII. Ankara: AKM Yay. 296.

Dîvânçe-i Ahmed Râşid. Ankara Milli Kütüphane MK. Yz. A. 3140/1.

Gazel - Na't
Perîşân-hâl ü bâlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Hatâdır her makâlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Esîr-i dâm-ı nefs olduğum içün cürm ile şöyle

Geçer rûz u leyâlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Bihâr-ı zenbime hadd ü nihâyet yok durur hayfâ

Be-gâyet pür-vebâlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Mukırrım hâlimi her demde kârım cürm ü isyândır

O rütbe bed-fi'âlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Reh-i nâ-refteye düşdüm hevâ-yı nefs ile bilmem

Neye irer me'âlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Mülevves dâmenim gerçi velî kat'-ı ümîd itmem

Bırakmam ibtihâlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Dile dergâh-ı Hak'dan bu kemîne Râşid'in cürmün

Kabûl it arz-ı hâlim kıl şefâ'at yâ Resûlallâh

Gazel
Ne çekdi sorma sakın dîde-i bîdârı bu şeb

Sabâha dek katı çok gözledi dildârı bu şeb

Dürüst sanup o yalan va'dini dimişdi o yâr

Seninle nûş ideriz sâgar-ı serşârı bu şeb

Fetîle-veş o sitem-kâr u cefâ-cû-meşreb

Yakdı kandîl-i emelde dil-i nâ-çârı bu şeb

Sipihre sûzişim âteş-zene-vârî çakdım

Hele gösterdim ana âh-ı şerer-bârı bu şeb

Rakîbi kûy-ı dilârâda görince hâsıl

Bir iki saçma ile savdım o idbârı bu şeb

Şîşe-i femde tutardım ruh-ı gül-goncasını

Geçireydim ele ol cism-i semen-zârı bu şeb

O kebk-i hoş-reviş âhir kime sayd oldı aceb

Uyutmadı bizi Râşid anın efkârı bu şeb

(Dîvânçe-i Ahmed Râşid. Ankara Milli Kütüphane MK. Yz. A. 3140/1. v. 4a, 9a.)