Madde Detay

Asıl adı İbrahim Re’fet’tir. 1250/1834’te Diyarbakır’da doğdu. Babası, Diyarbakır eşrafından Abdullah Tayyar Efendi’dir. Şair, Tayyar-zâde Re’fet adıyla tanınmıştır.Tahsiline doğduğu şehirde başlayan Re’fet, Kara Hâfız-zâde Abdurrahmân Efendi ve kendisi gibi mevlid şairi Hâfız Mehmed Şa‘bân Kâmî Efendi gibi hocalardan dersler aldı. 1270/1853’te Urfa’ya giderek Kara Fakîh-zâde Abdurrahmân Efendi’nin talebesi oldu. Buradan Antep’e geçerek Hasırcı-zâde Hâfız Mehmed Ağa’dan Farsça öğrendi. 1273/1856 senesinde Halep’e giden şair, Osmân Paşa Medresesi’nde Kara Hisârî Saçlı Sâlih Efendi’den hadis, fıkıh ve meâni alanında öğrenim gördü. Burada Halep valisi Seydi Ali Paşa’nın oğlu Hamdi Paşa’ya intisap eden Re’fet, 1275/1858 tarihinde Hamdi Paşa’nın himayesinde İstanbul’a geldi. Paşa’nın Üsküdar’daki konağında hocalık yaparken bir yandan da Atîk Vâlide Sultan Medresesi’nde Ankaralı Hüseyin Hâmid Efendi’den ders alarak 1281/1863’te tahsilini tamamladı. 1283/1865’te Hamdi Paşa’nın ölümünün ardından Bâbıâlî Buhârî hocalığına tayin edilen İbrahim Re’fet, Üsküdar’da Atîk Ali Paşa Camii’nde öğrencilere Mesnevi, Gülistân ve Hâfız Dîvânı gibi eserler okuttu. Orta boylu, beyaz ve kısa sakallı, küçük ve kırmızı yüzlü zayıf bir zat olan şair, Türkçeden başka Farsça, Arapça ve Kürtçe bilmekteydi. 14 Cemâziyelâhir 1321/7 Eylül 1903 tarihinde İstanbul’da vefat etti ve Karaca Ahmed mezarlığına defnedildi.

Kaynaklarda Re’fet, Mevlid şairi olarak gösterilmektedir. Eser, Tarz-ı Cedîd adıyla tanınmıştır. İçinde hususi bir isim zikredilmemesine rağmen bu adlandırmaya, Mevlid'in matbu nüshalarının başında yazan "Menkıbe-i Mevlid-i Fahrü’l-enâm Tarz-ı Cedîd ismiyle oldu be-nâm" ibaresinde rastlanır. Eser, aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla ve mesnevi nazım şekliyle Sultan Abdülazîz’in tahta çıktığı 1861 yılında kaleme alınmıştır. Her nüshada farklı olmakla beraber yaklaşık 240 beyitten müteşekkil Mevlid'e, o dönem şairlerinden Üsküdarlı Süleymân Sâlim Bey, mensur bir takriz yazmıştır. Eser üç kez basılmıştır. Ayrıca Mevlid'in bilinen beş yazma nüshası bulunmaktadır. (Ankara Millî Kütüphane Yz. A. 5748, Yz. A. 8626, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 4432/2, Beyazıt Devlet Kütüphanesi Yz. 6735). Süleyman Çelebi ve haleflerinin etkisi Re’fet'in Mevlid'inde birçok yerinde kendisini gösterir. Vesîletü’n-Necât’ta bulunan ve son zamanlarda yapılan çalışmalarla Süleyman Çelebi’ye ait olmadığı kabul edilen “merhaba” faslında (Aymutlu 1995: 25-26) nakaratlarda ve eserin çeşitli bölümlerinde bu tesir açıkça görülmektedir. Mevlid'inden başka müstakil bir eseri olup olmadığına dair herhangi bir bilgi yoktur. Şairin biyografisinden bahseden kitaplarda, sadece seçme şiirlerine yer verilmiştir ve bazı mecmualarda da şiirleri bulunmaktadır.

Ali Emirî Efendi, şairin şiirlerini hoş manalı, renkli ve nükteli bulduğunu ifade eder (1328: 375). Bir diğer biyografi yazarı İbnü’l-Emîn ise, Re’fet’in şiirleri hakkında menfî değerlendirmelere sahiptir. Şiirlerinin çoğunun yeni yıl, doğum, ölüm, memurluk ve tahta çıkma hadiseleri hakkında yazılmış tarih manzumelerinden oluştuğunu, mevlidinin ise kıymetsiz olduğunu, Süleyman Çelebi’nin Mevlid'i varken bu vadide şiir yazmanın beyhude bir gayret olduğunu bildirir (2002: 1842). Ayrıca Ali Emirî Efendi, şairin Sultan Abdülazîz’in cülûsunda kaleme aldığı Mevlid'in beğenildiğini ve Tarz-ı Cedîd şeklinde isimlendirildiğini ve padişahın iltifatına mazhar olduğunu ifade eder.

Ali Emîrî Efendi (1328). Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid. Dersaadet. 374-376.

Aymutlu, Ahmed (1995). Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerif. İstanbul: MEB Yay. 25-26.

Baştuğ, İbrahim (hzl.) (2002). İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. IV. Ankara. AKM Yay. 1841-1843.

Beysanoğlu, Şevket (1960). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C. II. İstanbul: Işıl Matbaası. 116-118.

Ekinci, Ramazan (2011). “Diyarbakırlı Re’fet ve Mevlidi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (9): 187-220.

Ertaylan, İsmail Hikmet (2011). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yay. 597.

Güner, Galip ve Nurhan Güner (hzl.) (2003). Ali Emîrî Efendi, Esâmî-i Şu‘arâ-yı Âmid. Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi. 26.

Köksal, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme. Ankara: TDV Yay. 525-558.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.I. Ankara: Bizim Büro Yay. 297.

Gazel

Cihâd-ı rûy-i yâri zülf-i fitne-perver almışdır

Habeş sultânı gûyâ şark ilinden kişver almışdır

Sevâd-ı hat değil yüz gösteren izhâr-ı şevketle

Şehinşâh-ı ruhı Sûdâniyândan asker almışdır

Bu benderden birer şey aldı herkes bence keyfimce

Gözüm merdümleri bak kâselerle gevher almışdır

Sikender destine âyîne aldı Cem de câm aldı

Utâridveş benim tab‘-ı bülendim defter almışdır

Ne aldı der ise ehl-i riyâ meyhâneden Re’fet

De kim câm-ı mey elde yanına bir dilber almışdır

 (Ali Emîrî Efendi (1328). Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid. Dersaadet. 376.)

Tarih

Re’fet’in Tevfik Fikret’in doğumuna düşürdüğü tarih:

Yazdı mevlûdüne tebrîk ile Re’fet târîh

Geldi dünyâya behiyyetle Mehemmed Tevfîk (Sene 1284/1867)

(Ertaylan, İsmail Hikmet (2011). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yay. 597.)

Mevlid'in Mukaddime Bölümünden

Ey Hudâvend-i ‘azîm-i pâdişâh

Rahmetindir cümle mahlûka penâh

Âlemi bir demde îcâd eyledin

Kün didin ma‘mûr u bünyâd eyledin

 

Bî-meşakkat ey Kerîm ü Kirdigâr

Kudretin bu mâ-sivâyı kıldı var

 

Çün bu âlem yoğ-iken buldı vücûd

Zâtının birliğine oldı şühûd

 

Ey Rahîm ey şefkat ü ihsânı bol

Ey ki şehler dergehinde cümle kul

 

Âsitânın maksadı bây u fakîr

Cümle zî-rûh hân-ı in‘âmınla sîr

 

Hâdî vü Settâr’sın lutfun ‘amîm

Vir bize râh-ı necâtı ey Rahîm

 

Herkesin ma‘bûdı sensin bî-gümân

Zâtına tapmak sezâdır ins ü cân

 

Cümle âlem zâtına tahmîd ider

Şevk-ile takdîs ü hem tevhîd ider

 

Hâkim-i mutlaksın ey rabb-i Celîl

Olamaz kimse sana zıdd u ‘adîl

Mevlidin Merhabâ Faslından

Didiler ey nûr-ı Rahmân merhabâ

Merhabâ ey âlî sultân merhabâ

 

Merhabâ ey iftihâr-ı enbiyâ

Merhabâ ey şem‘-i cem‘-i evliyâ

 

Merhabâ ey menba‘-ı izz ü vefâ

Merhabâ ey kân-ı eltâf-ı Hudâ

 

Merhabâ ey cân-ı bâkî merhabâ

Merhabâ uşşâka sâkî merhabâ

 

İster isen bulasın fevz ü necât

Rûh-ı fahrü’l-mürselîne vir salât

(Ekinci, Ramazan (2011). “Diyarbakırlı Re’fet ve Mevlidi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (9): 200, 212.)