Madde Detay

Kerkük'te Kale-Meydan Mahallesi'nde 1241/1825 senesinde doğdu. Asıl adı Abdullah'tır. Şiirlerinde Sâfî mahlasını kullandı. Babası, Molla Derviş olarak tanınan Mehmed Efendi, vaktinin ileri gelen bilginlerindendi. İlk öğrenimini mahalle mektebinde yaptı. Daha sonra Kerkük medreselerinde Arapça, Farsça bilimleri tahsil etti; ayrıca tarih, coğrafya ve mantık gibi konularda dersler alarak kendisini yetiştirdi. Bir süre ticaret hayatına atıldı fakat bu sırada da edebiyata ve özellikle şiire eğilerek kendisini bu konuda da yetiştirdi. 1276/1859 senesinde Şehrizor evkaf kitabetine tayin edildi, dört ay kadar sonra bu görevinden ayrıldı. Babasından kendisine kalan duâ-gûyluk beratını yenilemek üzere İstanbul'a gitti ve orada sekiz yıl kadar kaldı. Kerkük'e döndüğünde 1284/1867 senesinde yeni teşkil olunmuş olan Belediye Sandık Eminliği'ne memur olarak atandı. On ay kadar bu görevde kaldıktan sonra görevi 1285/1868 yılında Zâbıta Merkezi kâtipliğine çevrildi. 1287/1870 yılında Şehrizor mutasarrıflığı ve vilayet merkezi Arabî kâtipliğinde görevlendirildi. 1299/1882 senesinde Kerkük merkezine bağlı Şivan (Nahîr) müdürlüğüne, 1302/1884 yılında da yine Kerkük'e bağlı Karatepe nahiye müdürlüğüne tayin edildi. Son görevi Tuzhurmatı nahiyesi emlâk-ı hümâyûn muavinliğidir. Bu görevde iken 1311/1893 senesinde ayaklarından romatizma hastalığına tutulmuş, altı yıl kadar yatağa bağlı kalmış ve 1316/1898 senesinde vefat etmiştir. Vefatına Kerküklü şair Kâbil şu beyti tarih düşürmüştür: "Çâr tekbîr ile menkût bu târîhi didim / Pîr-i ferhunde-i etfâl-i ma'ârif gitdi" (Öbek 2013: 108-110).

Eserleri alfabetik olarak şunlardır:

1. Ahbâru'd-Düvel ve Âsâru'l-Evvel: Aslı Arapça olan eserin üç cilt hâlinde Türkçe tercümesidir, tarihe ait bir eserdir.

2. Dîvân: Tarih, kaside ve gazellerden oluşmaktadır. Genellikle Türkçe, birkaç tane de Farsça şiir vardır.

3. Emsile: Türkçe atasözlerini içermektedir.

4. Hikaye: Roman tarzında yazılmış bir eserdir.

5. İftirâ-nâme: İstanbul'da iken başından geçen enteresan bir iftira hikâyesini anlattığı bu eser üç bin beyitlik bir mesnevidir.

6. Kıstâs-ı Müstakîm: İslam dini ve Hz. Muhammed ile ilgili protestan bir papaz ile münazarası anlatılmaktadır.

7. Lugat-ı Türkiyye: Türkçe mahalli bir sözlüktür. Kullanılması gittikçe azalan üç bin kadar kelimenin alfabetik olarak izahını içermektedir. Eserin ön sözü öz Türkçe ile yazılmıştır.

8. Müşâ'are: Safî ile dönemin meşhur şairi Fâ'iz arasında geçen karşılıklı manzum bir münazaradır. Toplam on manzumeden oluşmaktadır. Bu eser Ali İhsan Öbek tarafından geniş bir incelemeyle yayımlanmıştır (Öbek 2005).

Türkçe, Arapça, Farsçayı edebiyatlarıyla beraber çok iyi bilen Sâfî, daha çok Türkçe ve Farsça şiirler yazmıştır. Nesir konusunda da üstat olduğu biliniyor. Hatta Kerkük Şairleri adlı eserde nesrinin nazmından daha üstün olduğu değerlendiriliyor (Öbek 2013: 110). Yaşadığı dönem Kerkük'te Osmanlı-Türk edebiyatının zirvede olduğu bir dönemdir. Kerkük'te Kâbil, Fâ'iz, Kudsî gibi dönemin ünlü şairleriyle sohbetlerde ve münazaralarda bulunmuş, bazılarıyla ortak şiirler de yazmıştı. Ayrıca Kerkük mutasarrıfı olan Yûsuf Mazhar Paşa ile de aralarında manzum muhavereler cereyan etmişti.

Öbek, Ali İhsan, Ayşe Taşralı (hzl.) (2013). Atâ Terzibaşı - Kerkük Şairleri. C. I. İstanbul: Ötüken Yay.

Öbek, Ali İhsan (2005). Klasik Türk Edebiyatında Müşâare (Fâiz-Sâfî). İstanbul: Kerkük Vakfı Yay.

Gazel

Hezârân şükr ola Hakk'a ki başda devletim vardır

O Fahr-ı Âlem'e dünyâda memlûkiyyetim vardır

Ümîdim rahmet-i Hak'dan kesilmez tâ ki cânım var

O Gaffâr u Kerîm'e dilde hüsn-i niyyetim vardır

Bu illet çünki Hak'dandır şikâyet eyleme Hak'dan

Bu illet sıhhat-i cândır deme kim illetim vardır

Ne şek koydum ne şübhe dilde vahdâniyyet-i Hak'da

Yakîn ü sıdk ile kalbimde islâmiyyetim vardır

Ne kemhâda ne atlasda gözüm yokmuş bu âlemde

Ki fakra fahr ile eğnimde a'lâ kisvetim vardır

Veliyyü'n-ni'metim her demde bir şükrâne etsem az

Cemâlinden beher gün dürlü dürlü ni'metim vardır

Bim-i va'z ile vâ'iz men' ider mi meylimi meyden

Mey-i mey-hâne-i vahdetde Sâfî kısmetim vardır

Tercî-i Bend şeklindeki 12 bendlik Kerbelâ Mersiyesi'nden ilk bend:

Âh kim mâh-ı muharrem yine gösterdi hilâl

Kapladı âlemi başdan başa endûh u melâl

Bu o mehdir ki gelip bir araya Âl-i Yezîd

Etdiler kevni melâl ü gam ile mâl-â-mâl

Bu o mehdir birikip bir yere erbâb-ı fesâd

Gördüler katl-i ciger-gûşe-i Zehrâ'yı helâl

Bu o mehdir ki bütün halkı ederken sîrâb

Âl ü evlâd-ı Nebî'den kesilip âb-ı zülâl

Bu o mehdir ki kızıl kanlara gark oldu Hüseyn

Bu o mehdir ki sürûr eyledi ashâb-ı dalâl

Câh içün katl olunup bir nice evlâd-ı Nebî

Bu ne endîşe-i bâtıldır İlâhî bu ne hâl

Ağla ağla gözümün nûru ki şimdi demidir

Sîneyi dağla ki evlâd-ı Nebî mâtemidir

(Öbek, Ali İhsan, Ayşe Taşralı (hzl.) (2013). Atâ Terzibaşı - Kerkük Şairleri. C. I. İstanbul: Ötüken Yay. 119, 127.)