Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Babası dönemin önemli doktorlarından biri olan Doktor Eşref Ruşen Bey’dir. Ruşen Eşref Ünaydın, gazeteci, yazar, siyasetçi, diplomat ve öğretmendir. Galatasaray Sultanisini (1911) ve Darülfünûn Edebiyat Fakültesini (1914) bitiren Ruşen Eşref, Yüksek Baytar ve Yüksek Muallim Mekteplerinde Türkçe ve Fransızca öğretmenliği yaptı.

İlk yazılarını Tevfik Fikret’in de teşvikiyle Servet-i Fünûn dergisinde yayımladı. Edebî Ziyaretler ve Mülakatlar başlıklı yazılarını 1916’da Servet-i Fünûn ve Türk Yurdu dergilerinde, sonraki yıllarda ise Vakit gazetesinde (1917-1918) yayımladı (www.turkedebiyati.org).

Kendisi Millî Mücadele yıllarında Atatürk’ün en yakınında bulunan isimlerden biridir. Öğretmenlik, çevirmenlik, gazetecilik gibi pek çok görevde bulunan Ruşen Eşref, hem siyasi kimliğiyle hem de edebî kişiliğiyle önemli çalışmalara imza attı. 1918'de Yeni Gün muhabiri olarak Kafkasya'ya, Tasviri Efkâr muhabiri olarak Sivas'a giden Ruşen Eşref, Serveti Fünûn, Türk Yurdu, Donanma, Tedrisat Mecmuası, Dergâh, Yeni Mecmua, Vakit gibi dergi ve gazetelerde çeşitli yazılar yayınladı. Daha çok söyleşi ve gezi yazısı türünde olan bu çalışmaları ile edebiyatçılarla yaptığı söyleşiler okuyuculardan büyük ilgi gördü. Edebiyat alanında yaptığı röportajlar Türk edebiyatının röportaj türündeki önemli örnekleri arasında yer almaktadır. 1920'de Ankara Hükûmetinin çağrısı ile birlikte Anadolu’ya geçip millî mücadeleye fiili olarak destek verdi.

1922’de Buhara Elçiliği Başkâtibi oldu. Lozan Konferansında matbuat müşavirliği yaptı. TBMM’nin ikinci döneminde Afyonkarahisar milletvekili seçildi. Anadolu Ajansı Kurucu İdare Meclisi ve Harf İnkılabı Komisyonu üyeliklerinde bulundu. 1933'de Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğine getirildi.(www.dildernegi.org.tr). 1945-1952 yılları arasında Tiran, Atina ve Budapeşte'de elçilik; Roma, Londra ve Atina'da büyükelçilik yaptı (www.turkedebiyati.org). Kurtuluş Savaşı yıllarında Atatürk’ün en yakınında bulunanlardan biri olarak Atatürk ilke ve inkılaplarına en bağlı isimler arasındadır. Özellikle Atatürk’ün başlattığı yeniliklerin ve değişimlerin başarıya ulaşması için çabalayan Ünaydın, gerek fikirleriyle gerekse yazılarıyla devrimlerin yerleşmesine katkıda bulundu. İdari ve siyasi pek çok görevi olan Ünaydın, 1918'de Yeni Mecmua'da Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat başlıklı bir yazı yayımlayarak hem Millî Mücadeleye yazıları ile destek verdi hem de Mustafa Kemal’in Gelibolu’daki başarılarını yayımlayıp dünyaya tanıtarak onun Türkiye’de olduğu kadar dünya kamuoyunda da tanınmasını sağladı. Böylece Türk halkının haklı mücadelesinin dünya nezdinde tanınırlığını artırmakla kalmadı, halkın Atatürk’e olan inancının ve güveninin de artmasına yardım etti. Ruşen Eşref, Atatürk tarafından 1932’de kurulan Türk Dil Kurumunun ilk Genel Yazmanı (kâtibi umumisi) olarak görev yaptı.

Türk Dil Kurumunun kuruluşu ile Ruşen Eşref’in bu kuruma yazman olarak atanması, 10 Temmuz 1932’de Birinci Tarih Kurultayının çalışmalarının devam ettiği geceye rastlar. Ruşen Eşref Ünaydın, tarih ile ilgili konular görüşüldükten sonra Atatürk’ün etrafındakilere “Dil işlerini düşünecek zaman da gelmiştir. Ne dersiniz?” diye sormasıyla dil meselesine değinildiğini, Atatürk’ün bu sorunun akabinde “Öyle ise Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeş dil cemiyeti kuralım. Adı Türk Dili Tetkik Cemiyet, olsun.” dediğini aktarır. (Ünaydın, 1933) Samih Rifat’ın başkan olduğu cemiyete onun önerisiyle Ruşen Eşref de yazman olarak atandı ve 1932-1933 yıllarında bu görevi devam ettirdi. İlk Türk Dili Kurultayında görev alan Ruşen Eşref’in Tiran elçisi olarak atanmasının ardından bu görevi İbrahim Necmi Dilmen yürüttü.

Cumhuriyet’in ilanından sonra dil alanında yapılan çalışmalarda öncelik Türkçenin geliştirilip zenginleştirilmesi ve en eski dillerden biri olan Türk dilinin tüm zenginliğinin ortaya çıkarılmasıdır. Bu amaçla Türkçeyi bilim dili hâline getirebilmek için oluşturulması düşünülen Dil Heyeti için 1926’da TBMM’de konu görüşüldü, ardından 23 Mayıs 1928’de Dil Heyeti ya da Alfabe Encümeni diye adlandırılan bir kurul oluşturuldu. Ruşen Eşref Ünaydın, bu kurula yazar ve milletvekili olarak katıldı, çalışmalar Dolmabahçe Sarayında Atatürk’ün de katılımıyla elifba (alfabe) ve gramer olmak üzere iki ayrı alanda yürütüldü (Turan; Özel, 2007). Ruşen Eşref, yazıları ile Cumhuriyet’in, Atatürk ilkelerinin ve inkılâplarının şiddetli savunucusu oldu. 1952’de emekliye ayrılan Ruşen Eşref Ünaydın, bu tarihten sonra da ağırlıklı olarak hatıra türünde eserler vermeye devam etti. 21 Eylül 1959’da vefat etti.

“İstanbul Seyyahı” ve “Çeşmeler Kâşifi” sıfatlarını kazanmış olan yazar, özellikle gazetecilik adına yaptığı çalışmaları ile öne çıkar (www.edebiyatvesanatakademisi). Röportaj ve mülakat türlerini Türk yazınına kazandıran Ruşen Eşref Ünaydın, Millî Mücadele döneminde, ünlü edebiyatçılarla ve fikir adamlarıyla yaptığı bir dizi röportajını, Türk Yurdu, Servet-i Fünun dergisi ile Vakit gazetesinde yayımladı, daha sonra Diyorlar ki (1918) adıyla kitaplaştırdı. Yazarın bu eseri aslında “Edebî Ziyaretler ve Mülakatlar” şeklinde isimlendirilen yazılarının gördüğü ilgi neticesinde ortaya çıktı. Vakit gazetesinde belirli aralıklarla yayımlanan bu yazılar dönemin sanat ve edebiyat çevrelerince büyük ilgi gördü. Diyorlar ki adlı eserle ünlenen Ruşen Eşref Ünaydın 'ın bu eserinde Cenap Şahabettin, Hüseyin Cahit, Süleyman Nazif, Rıza Tevfik, Mehmet Emin, Halide Edip, Hamdullah Suphi, Ömer Seyfettin vb. gibi isimlerle yapılan röportajlara yer verildi. Türünün dönem itibarıyla ilk ve tek örneği olan bu eser, pek çok edebiyatçıyı ve fikir adamını bir araya getirdi, onların görüşlerinin aynı eserde toplanmasını sağladı.

İstanbul'u tasvir eden Ayrılıklar (1923) adlı kitabından dolayı kendisine "İstanbul Seyyahı" adı verilen Ruşen Eşref'in hayatı 1918'den sonra tam bir seyyah gibi geçti. Yazar bu eserinde İstanbul’a ve İstanbul insanının yaşayışına, geleneklerine vb. dair anılara, bilgilere yer verdi. Siyasi görevlerinin de etkisiyle çok sayıda ülkeyi ve şehri gezen yazar, Vakit gazetesi muhabiri olarak Batum'a gitmesiyle başlayan seyahatlerini Yedigün, Tasvir-i Efkâr ve Hâkimiyet-i Milliye gazetelerinde devam ettirdi (www.turkedebiyati.org). Yazılarında Kurtuluş Savaşının çetin günlerini ele aldı, bu uğurda yapılan mücadelelere değindi ve Anadolu insanını ve fedakârlıklarını anlattı. Eserleri incelendiğinde emekli olana kadar daha çok Kurtuluş Savaşı yıllarını anlatan çalışmaların, 1952 yılından sonra yayımlanan eserlerinde ise Atatürk'e dair hatıraların anlatıldığı eserlerin öne çıktığı görülür. Ünaydın; röportaj, mülakat, anı ve gezi yazısı ile şiir türünde eserler vermiştir. Kendisinin aynı zamanda şiir, roman ve masal çevirileri de bulunmaktadır. “Andersen”den çevirdiği Çocuk Hikâyeleri, “Virgilius”tan çevirdiği Çoban Şiirleri ile “Dostoyevski”den çevirdiği Beyaz Geceler adlı çalışmalar, yazarın çevirilerindendir. Geçmiş Günler, yazarın İstanbul’un I. Dünya Savaşı yılları ile öncesindeki dönemleri karşılaştırarak anlattığı bir başka çalışmasıdır. Damla Damla ve Boğaziçi Yakından ise yazarın mensur şiirlerinin yer aldığı eserleridir. Yazarın önemli bir diğer eseri, Hatıralar adıyla yayımlanan ve Türk Dil Kurumunun kuruluşuna ait önemli tanıklardan olan eserdir.

Mustafa Kemal’i Türk basınında tanıtan kişi olarak bilinen Ünaydın, Atatürk’e olan hayranlığını eserleri aracılığı ile de yansıtır. Kurtuluş Savaşına dair önemli olaylar ile Atatürk’ün hastalığına kadar pek çok detay, onun hatıra türünde kaleme aldığı eserlerinde görülür. Kendisi ve eserleri hakkında lisansüstü çalışmalar da yapılan Ruşen Eşref Ünaydın, Türk edebiyat, siyaset ve basın hayatının en önemli isimlerinden biridir.