ABDÎ (VASSÂF), Abdullâh Efendi

(d. 1073/1662 - ö. 1174/1760)
divan şairi ve şeyhülislam
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Osmanlı Devletinin yetmişinci şeyhülislamı Abdullah Efendi, 1073/1662’de Akhisar’da doğdu. Akhisarlı  Şeyh Mecdüddîn soyundan Mehmed Efendi’nin oğlu, İbn-i Îsâ-yı Saruhânî’nin torununudur. İlk tahsilini memleketinde alan Abdullâh Efendi, İstanbul’a gelerek Kara Halil Efendi’ye intisap ederek ondan akli ve naklî ilimleri tahsil etti ve onun yanında mülazım olarak vazife yaptı. 1111/1699’da yapılan imtihanla müderrislik diplomasını aldı ve hocasının damadı oldu. 1137/1724’te Selanik mollalığına ve ardından fetva eminliğine tayin edildi. 1138/1725’te Mektûbî Mustafa Efendi’nin yerine Selanik mevleviyetine (kadılığına), 1140/1727’de de Mısır kadılığına atandı. Bir sene Mısır'da görev yaptıktan sonra İstanbul’a geri çağrıldı. 1147/1734’te Mekke payesini aldı. 1148/1735’te İran Şâh’ı Nâdir Şâh’ın Caferî mezhebiyle ilgili şüpheleri ortadan kaldırmak düşüncesiyle Ehl-i Sünnet ulemasından birkaç kişiyi istemesi üzerine bu göreve atanan Kara Mehmed Paşa-zâde Vezîr Mustafa Paşa'nın elçisi olarak heyetle birlikte İran’a gitti. Görevi sırasında Kandahar, Semerkand ve Isfahan’ı ziyaret etti. İstanbul’a dönüşünde Anadolu kazaskerliğine atandı. 1155/1742’de bu görevden azledildikten yedi sene sonra 1162/1748’in Recep ayında Rumeli kazaskerliğine getirildi. 1165/1751’de ikinci kez Rumeli kazaskerliğine atandı. 1168/1754 Safer ayında da şeyhülislam oldu ve III. Osman devrinde beş ay şeyhülislamlık görevinde bulundu. Ancak ihtiyarlıktan dolayı bu makamdan azledildi. Bir müddet Bursa’ya gönderildi. Hayatının son günlerini Emirgan’daki yalısında geçirdi. 1174/1760’ta Zilkade ayında vefat etti. “Etdi ‘Abdullâh Efendi cennet-i ‘adni makar” mısrası vefatına tarih düşüldü. Eyyûb Sultan civarında Siyavuşpaşa Türbesi yanına defnedildi. Şeyhülislam Mehmed Es'ad Efendi Abdullah Efendi'nin oğludur.

Daha çok dinî eserleriyle tanınan Abdullâh Efendi, şiirlerinde Abdî ve Vassâf mahlaslarını kullanmıştır.

1. DîvânçeOsmanlı Müellifleri’nde (Kurnaz ve Tatçı 2000: 481-483) Vassâf’ın Dîvânçe’si olduğu belirtilmekle birlikte kütüphane kayıtlarında böyle bir eser şu an için tespit edilememiştir.

2. Hayâl-i Behçet-Âbâd: 1105 beyitten oluşan  manzum  bir nasihatnamedir. Öğretici kimliğiyle ilgi çekici bir eserdir. Çeşitli bölümlerden oluşmaktadır. Mesnevi yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Mumcuoğlu 2006).

3. Zemzeme: Kelam ilmine dair bir eserdir.

3. İrşad-ı Ezkiyâ: Nahiv ilminde meşhur Kâfiye adlı eserin manzum tercümesidir. 1379 beyittir. Burdur Kütüphanesi'nde bulunan bu eser Konya Kütüphanesi'nde 490 numarada kayıtlı bulunmaktadır.

4. Fetevâ-yı Vassâf: Fetvalarının toplandığı eserdir. Vefatından bir sene sonra basılmıştır.

Bunların dışında, 9/12. asırda yaşayan meşhur Arap alim ve ediplerden Şerefeddîn İbn-il-Makarri İsmail Yemenî’nin Unvân adlı eserine nazire olarak yazdığı Ünvânü'ş-Şeref isimli Arapça risalesi vardır. Risale, felsefe, mantık, kelam ve nahiv iminden bahsetmekte, ayrıca Türkçe ve Farsça hikâyeleri ihtiva etmektedir. 

Talik yazıda Siyâhî Ahmed Efendi'den ders alan usta bir hattat olan Vassâf, Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazmıştır. Şiirleri daha çok nasihat üslubundadır.

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî. C. 1. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yay. 

Cunbur, Müjgan (2007). ''Vassâf". Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: AKM Yay. 510-511. 

Çifçi, Ömer. Fatîn Davud-Hâtimetü’l-Eş‘âr. 434. E-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf. [erişim tarihi: 07.12.2013]

Erdem, Sadık (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 

İlmiye Salnamesi (1334). İstanbul: Matbaa-i Amire. 

İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Müstakimzâde Süleyman Sa’deddîn Efendi (1978). Devhatü’l-Meşâyıh. İstanbul: Çağrı Matbaası.

Mumcuoğlu, Banu (2006). Şeyhülislam Akhisari Vassaf Abdullah Efendi Hayâl-i Behcet-âbâd (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.

Şemseddin Sami (1311). Kâmusu’l-A’lâm. C.4. Mihrân Matbaası. 

 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. İBRAHİM HALİL TUĞLUK
Yayın Tarihi: 18.12.2013
Güncelleme Tarihi: 22.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Ol âfet âh u nâleyle gönül zîb-i kenâr olmaz

Bu şît-i dehşet-efzâ ile ol vahşî şikâr olmaz

Huşûnetden gelir vaz’-ı girâna inkisâr etmek

Urulsa bin yerinden zahmı anın âşikâr olmaz

Ne sûd olsa dil-i düşmen tekellüfle mülâyimter

Gubâr-ı sûde-i seng-i zümürrüd kuhl-ı mâr olmaz

Komaz teşhîse tâkat telhi-i zehr-âb-ı hicrânı

Zihâm-ı gam gibi âlemde hergiz gam-güsâr olmaz

(İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi. Ankara. AKM Yay. 497.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HASAN KÂFÎd. 1544 - ö. 1616Doğum YeriGörüntüle
2AHMED-İ RÛMÎd. ? - ö. 1631-1632Doğum YeriGörüntüle
3FERRÛHÎ, Ferrûh Çelebid. ? - ö. 1537Doğum YeriGörüntüle
4AHMEDÎ / MÜRŞİDÎ, Seyyid Ahmed Mürşid Efendid. 1688-89 - ö. 1760-61Ölüm YılıGörüntüle
5SIRRÎ, Mûsâ Efendid. ? - ö. 1760-61Ölüm YılıGörüntüle
6DERVÎŞ, Karaçelebi-zâde Molla Mustafa Efendid. ? - ö. Ekim-Kasım 1760Ölüm YılıGörüntüle
7HÜDÂYÎ, Ahî-zâde Hüseyin Efendid. 1572 - ö. 1634MeslekGörüntüle
8MÛSÂ KÂZIM EFENDİd. 1858-59 - ö. 1920MeslekGörüntüle
9NA‘ÎM, Ebû İshak İsmail Na‘îm Efendid. Ocak 1646 - ö. 8 Ağustos 1725MeslekGörüntüle
10HULÛS, İsmail Hulûs Deded. ? - ö. 1805-06Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11RÂMİZ, Ahmed Râmiz Beyd. ? - ö. 1787-88Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12KÂMÎ, Hüseyin Efendid. 1741-1742\'den önce - ö. 1819Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13DELÎLÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
14İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821Madde AdıGörüntüle
15CÂHÎ, İbrâhîm Mîrzâd. ? - ö. 1576Madde AdıGörüntüle