Madde Detay
ÂGÂHÎ, Veliyüddin
(d. ?/1874 - ö. ?/1916)
Âşık
(Âşık / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
1874 yılında Sivas’ın Şarkışla ilçesinin Kılıççı köyünde doğmuştur. Babası, köyün varlıklı ailelerinden ve aslen Malatya’nın Arapgir ilçesinin Mestmur köyünden olan Hamza Kâhya’dır. Hamza Kâhya önce bu köyden Şarkışla’nın Hardal köyüne, oradan da Kılıççı’ya göçmüştür. Civarda “Arapgirlioğuları” olarak bilinen bu sülale, soyadı kanunundan sonra (1934) “Gerçek” soyadını almıştır (Kaya 2008: 8-11).
Âgâhî’nin Fakılı köyünde doğmuştur. Asıl adı Veliyüddin olup, ailenin dokuzuncu çocuğudur. Köyde Veli olarak tanınmıştır. Çocukluğu köyde geçmiş, tarla işlerinde ailesine yardım etmiş, hayvan otlatmıştır. Veli, birkaç sene civar köylerdeki okullara giderek orada okuma yazmayı öğrenmiştir. Çocukluğunda ve gençliğinde bol bol kitap okuyan Veli, daha o çağlarda köy odalarında yaşlıların meclisine iştirak etmiştir. Sık sık düşüncelere dalar, her lafa karışmaz, sorulmadıkça söylemez.
Ne zaman ve kiminle evlendiği hususunda bir bilgimiz yoktur. Dört oğlu, üç kızı vardır. Âgâhî, Beyrut’a gitmiş ve Beyrut Valisi Vezir Halil Paşa’nın misafiri olmuştur. Bu seyahatini 17 dörtlükle dile getirmiştir. Sivas Valisi Reşit Akif Paşa, Halil Paşa’nın ricasıyla Veli’yi Ağcakışla bucağına tahsildar olarak atamıştır. Daha sonra üç yıl Pınarbaşı tahsildarlığı yapmış, seferberlikte Sivas’taki Askerlik Şubesinde yazıcılık yapmıştır. 1916 yılında kolera hastalığından vefat etmiştir. Mezarı Şarkışla’dadır (Aslanoğlu 1985: 13-14).
Bilinen 33 şiiri vardır. Şiirlerini 8, 11, 14 ve 16 hece ile yazmıştır. Bunlardan 22’si 11 hecelidir. Agâhî, araz ölçüsüyle de şiirler yazmış olup bunların sayısı 7’dir. Genellikle şiirlerini dörtlüklerle vücuda getirmiştir. Bazı şiirleri (4+2)’lik bentlerledir. Şiirlerinin çoğunda Âgâhî mahlasını kullanmıştır. Bu mahlası, mürşidi olan İsmail Hakkı Baba vermiştir (Sevengil 1997: 67-68). İki şiirinde Veli olarak tapşırmıştır. Âgâhî’nin Arap alfabesi ile yazıldığında bünyesinde nokta bulundurmayan harflerden oluşan kelimelerle yazılmış koşma tarzındaki “Noktasız Kelam” adlı şiiri bulunmaktadır. Bu şiir, âşık tarzı şiir geleneğinde pek rastlanılmayan ve yenilik olarak sayabileceğimiz başarılı bir örnek niteliğindedir (Kaya 2008: 23). Edebiyatımızda meşhur “sürmeli” redifli koşması türkü olarak TRT Repertuvarına girmiştir. Gerek ele aldığı konuyu yansıtmasındaki başarısı, gerekse kelimelere hâkimiyeti ve şiir tekniğindeki sağlamlık, onu edebiyatımızın büyük şairleri arasına sokmuştur. Pek çok şairde görülen beşerî aşk ve tabiat konuları Alevi inanca sahip olan Âgâhî’nin şiirlerinde görülmez. Şiirlerde daha çok Alevi inancı ve düşüncesi göze çarpar. Şathiye niteliğinde de şiirleri vardır. Bazen bir Alevi aydını olarak karşımıza çıkar, yanlış hükümlere karşı pervasız tavır içindedir. Gizlisi saklısı yoktur, özeleştiri yapmaktan kaçınmaz, dürüsttür. Kendisini anlamakta zorluk çeken Sofu’ya cevap verirken sesi toktur. Zaman zaman duygularını Melamilik edasıyla ifade eder, kimi zaman da derdinden şikâyetlenir, yürek yangınını dile getirir. Âgâhî’nin sözünü budaktan esirgemeyen, inancından ve görüşlerinden taviz vermeyen karaktere sahip birisidir. Öyleki Melami bir tavırla kendisini dahi tenkit etmekten kaçınmaz. Kimi zaman mizahi tavır takınarak kimi zaman da doğrudan doğruya hedef alarak çevresindeki kendisini anlamayan sofularla alay eder.
Kaynakça
Aslanoğlu, İbrahim (1985). Söz Mülkünün Sultanları. İstanbul: Erman Yay.
Birdoğan, Nejat (1999). “Emlek Çukurunun Bir büyük Ozanı Âgâhî”, I. Emlek Yöresi ve Çevresi Halk Ozanları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Emlek Ozanları Kültür Derneği Yay. 7-16.
Cunbur, Müjgân (1968). Başakların Sesi-Türk Halk Şairleri Eserleri ve Hayatları. Ankara: Poyraz Reklam Yay.
Kaya, Doğan (2008). Şarkışlalı Agâhî. Sivas: Vilâyet Yay.
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay.
Oyat, Fazıl (1948). 20 Halk Şairi. İstanbul: Ülkü Basımevi.
Özkan, Ömer (2004). “Olur Bîdâr-ı Nihayet Âgâhî Gaflet Uykusundan”, Hacı Bektaş Velî Dergisi. 41.
Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Saypa Yayın Dağıtım.
Sevengil, Refik Ahmet (1967). Çağımızın Halk Şairleri. İstanbul: Atlas Kitabevi.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. DOĞAN KAYAYayın Tarihi: 20.11.2014Güncelleme Tarihi: 05.12.2020Eserlerinden Örnekler
Sürmeli
Seher vakti çaldım yârin kapısın
Baktım yârin kapıları sürmeli
Boş bulmadım otağının yapısın
Çıkageldi bir gözleri sürmeli
Açtırdım kapıyı girdim içeri
Aklımı başımdan aldı bir peri
Dedim sende buldum halis gevheri
Dedi yok yok bir mihenge sürmeli
Dedim ki ne kadar yüzümden bezdin
Etim kebap edip derimi yüzdün
Âşık katletmeye silah mı dizdin
Martinle mavzeri birden sürmeli
Dedim hiç yapı yok senin yapında
Oynanılmaz urganında ipinde
Ölenece bekleyim mi kapında
Dedi yok yok seni burdan sürmeli
Bu kevn ü mekânı tuttu ışığın
Nöbetin bekleyen alır keşiğin
Beklemeli o sultanın eşiğin
Günde yüz bin kere yüzler sürmeli
Agâhî karıştır kanı yaş ile
Hak bulunmaz hayâl ile düş ile
Eremen menzile bu gidiş ile
Hemen aşk atına binip sürmeli
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay.191-192.
Noktasız Kelam
Gel gönül er olam dersen âlemde
Erlik kâmildedir kâmilde ara
Âdem vardır amma ki her kelamda
Eğer âdem olsam ademde k’ara
Allah Musa ile Tûr âdemdedir
La’l ü gevher ara dur âdemdedir
Gel gönül âdem ol kâr âdemdedir
Ehl-i hâl olur âdem vara vara
Hâsılı anlarsam âdemde Allah
O sırra âgâhtır kâmiller vallah
Kâmil Muhammed’dir hem esedullah
Anlatamam kör âmâ ile köre
Velî o esrara âgâh olursan
Râh-ı âl-evlâdı ele alırsan
Gel ahde daim ol eğer olursan
Ölmemek olur mu gelirse sıra
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay. 190.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 20.11.2014Güncelleme Tarihi: 05.12.2020Eserlerinden Örnekler
Sürmeli
Seher vakti çaldım yârin kapısın
Baktım yârin kapıları sürmeli
Boş bulmadım otağının yapısın
Çıkageldi bir gözleri sürmeli
Açtırdım kapıyı girdim içeri
Aklımı başımdan aldı bir peri
Dedim sende buldum halis gevheri
Dedi yok yok bir mihenge sürmeli
Dedim ki ne kadar yüzümden bezdin
Etim kebap edip derimi yüzdün
Âşık katletmeye silah mı dizdin
Martinle mavzeri birden sürmeli
Dedim hiç yapı yok senin yapında
Oynanılmaz urganında ipinde
Ölenece bekleyim mi kapında
Dedi yok yok seni burdan sürmeli
Bu kevn ü mekânı tuttu ışığın
Nöbetin bekleyen alır keşiğin
Beklemeli o sultanın eşiğin
Günde yüz bin kere yüzler sürmeli
Agâhî karıştır kanı yaş ile
Hak bulunmaz hayâl ile düş ile
Eremen menzile bu gidiş ile
Hemen aşk atına binip sürmeli
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay.191-192.
Noktasız Kelam
Gel gönül er olam dersen âlemde
Erlik kâmildedir kâmilde ara
Âdem vardır amma ki her kelamda
Eğer âdem olsam ademde k’ara
Allah Musa ile Tûr âdemdedir
La’l ü gevher ara dur âdemdedir
Gel gönül âdem ol kâr âdemdedir
Ehl-i hâl olur âdem vara vara
Hâsılı anlarsam âdemde Allah
O sırra âgâhtır kâmiller vallah
Kâmil Muhammed’dir hem esedullah
Anlatamam kör âmâ ile köre
Velî o esrara âgâh olursan
Râh-ı âl-evlâdı ele alırsan
Gel ahde daim ol eğer olursan
Ölmemek olur mu gelirse sıra
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay. 190.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 05.12.2020Eserlerinden Örnekler
Sürmeli
Seher vakti çaldım yârin kapısın
Baktım yârin kapıları sürmeli
Boş bulmadım otağının yapısın
Çıkageldi bir gözleri sürmeli
Açtırdım kapıyı girdim içeri
Aklımı başımdan aldı bir peri
Dedim sende buldum halis gevheri
Dedi yok yok bir mihenge sürmeli
Dedim ki ne kadar yüzümden bezdin
Etim kebap edip derimi yüzdün
Âşık katletmeye silah mı dizdin
Martinle mavzeri birden sürmeli
Dedim hiç yapı yok senin yapında
Oynanılmaz urganında ipinde
Ölenece bekleyim mi kapında
Dedi yok yok seni burdan sürmeli
Bu kevn ü mekânı tuttu ışığın
Nöbetin bekleyen alır keşiğin
Beklemeli o sultanın eşiğin
Günde yüz bin kere yüzler sürmeli
Agâhî karıştır kanı yaş ile
Hak bulunmaz hayâl ile düş ile
Eremen menzile bu gidiş ile
Hemen aşk atına binip sürmeli
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay.191-192.
Noktasız Kelam
Gel gönül er olam dersen âlemde
Erlik kâmildedir kâmilde ara
Âdem vardır amma ki her kelamda
Eğer âdem olsam ademde k’ara
Allah Musa ile Tûr âdemdedir
La’l ü gevher ara dur âdemdedir
Gel gönül âdem ol kâr âdemdedir
Ehl-i hâl olur âdem vara vara
Hâsılı anlarsam âdemde Allah
O sırra âgâhtır kâmiller vallah
Kâmil Muhammed’dir hem esedullah
Anlatamam kör âmâ ile köre
Velî o esrara âgâh olursan
Râh-ı âl-evlâdı ele alırsan
Gel ahde daim ol eğer olursan
Ölmemek olur mu gelirse sıra
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay. 190.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Sürmeli
Seher vakti çaldım yârin kapısın
Baktım yârin kapıları sürmeli
Boş bulmadım otağının yapısın
Çıkageldi bir gözleri sürmeli
Açtırdım kapıyı girdim içeri
Aklımı başımdan aldı bir peri
Dedim sende buldum halis gevheri
Dedi yok yok bir mihenge sürmeli
Dedim ki ne kadar yüzümden bezdin
Etim kebap edip derimi yüzdün
Âşık katletmeye silah mı dizdin
Martinle mavzeri birden sürmeli
Dedim hiç yapı yok senin yapında
Oynanılmaz urganında ipinde
Ölenece bekleyim mi kapında
Dedi yok yok seni burdan sürmeli
Bu kevn ü mekânı tuttu ışığın
Nöbetin bekleyen alır keşiğin
Beklemeli o sultanın eşiğin
Günde yüz bin kere yüzler sürmeli
Agâhî karıştır kanı yaş ile
Hak bulunmaz hayâl ile düş ile
Eremen menzile bu gidiş ile
Hemen aşk atına binip sürmeli
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay.191-192.
Noktasız Kelam
Gel gönül er olam dersen âlemde
Erlik kâmildedir kâmilde ara
Âdem vardır amma ki her kelamda
Eğer âdem olsam ademde k’ara
Allah Musa ile Tûr âdemdedir
La’l ü gevher ara dur âdemdedir
Gel gönül âdem ol kâr âdemdedir
Ehl-i hâl olur âdem vara vara
Hâsılı anlarsam âdemde Allah
O sırra âgâhtır kâmiller vallah
Kâmil Muhammed’dir hem esedullah
Anlatamam kör âmâ ile köre
Velî o esrara âgâh olursan
Râh-ı âl-evlâdı ele alırsan
Gel ahde daim ol eğer olursan
Ölmemek olur mu gelirse sıra
Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. C. 1. Sivas: Sivas Valiliği Yay. 190.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MURTAZA, Murtaza Yılmaz | d. 1975 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | ZAKİR/ZAKİRÎ, Kazım Subaşı | d. 1919 - ö. 1981 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | KEMAL, Kemal Özgür | d. 1943 - ö. 12.07.2012 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Samih Rifat | d. 16 Nisan 1874 - ö. 3 Aralık 1932 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Muhittin Mekki | d. 1874 - ö. 1936 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | ÂTIF, Hasan Âtıf Karadereli | d. 1874-1875 - ö. 04.04.1945 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | HEVÂYÎ, İbrâhim | d. 1873 - ö. 1916 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | BÂNÛ, Cevheriye Banu | d. 1862-1864? - ö. 1914-1916? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | SA'DÎ, Muallim Sa'dî Efendi | d. 1853 - ö. 1916 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | SEYYİD SEYFÎ | d. 1864 - ö. 1910 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | BENDÎ | d. 1839 - ö. 1885 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | GÜFERÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | ÇINAR/ALİ ÇINAR/DELİ ÇINAR, Ali Çınar | d. 1955 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
14 | KANBERÎ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
15 | ZAMANÎ | d. 1948 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |