Madde Detay

Türkmen edebiyatının usta kalemlerinden Annaguli Nurmemmet, Levab ilinin Kerki ilçesine bağlı Kızılayak köyünde doğmuştur. İkinci Dünya Savaşı sırasında Göktepe’nin Yerbent kasabasında yaşayan Türkmenler, Kızılayak köyüne göç etmeye mecbur bırakılınca yazarın ailesi de 1941 yılında buraya yerleşmek zorunda kalmıştır. Annesi Enegül Nurmemmet ev hanımıdır. Babası Meret Nurmemmet ise çiftçilikle uğraşmış ve 2000 yılında vefat etmiştir. Annaguli Nurmemmet, sekiz yıl süren ilkokulu Kızılayak köyünde tamamlamış, ardından ilçe merkezindeki Meslek Lisesinin Traktörcülük Bölümüne kayıt olmuştur. Fakat şiire ve edebiyata olan merakından dolayı bu okula devam edemeyerek köyüne dönmüş ve iki yıl daha okuyarak ortaokulu da burada bitirmiştir. Derslerinde oldukça başarılı olan Nurmemmet, öğrencilik yıllarında özellikle şiir ve kimya ile ilgilenmiştir (Çonoğlu 2001: 21-26; Kanter 2002: 1-3).

1976 yılında üniversite eğitimi için Aşkabat Türkmen Devlet Üniversitesi Türkmen Filolojisi Fakültesine başlamıştır. Her zaman “uzaklara gidip okumak, yeni bir şeyler görmek” arzusunda olan Nurmemmet, 1979 yılında Petersburg Üniversitesi Gazetecilik Fakültesine yatay geçiş yapmıştır. Bu üniversitede okurken aynı zamanda okulun arşivinde araştırmalar yapmış, Türkmenistan ve Türk dünyası ile ilgili ortaya çıkmamış birçok yazılı belge ve kitabı incelemiştir. 1982 yılında Petersburg Üniversitesi Gazetecilik Fakültesini bitirdikten sonra Aşkabat’a dönen Nurmemmet, aynı yıl Edebiyat ve Sungat adlı gazetede çalışmaya başlamış, sanat ve edebiyatla ilgili televizyon programları yapmıştır. 1991 yılına kadar bu gazetede çalışmaya devam eden yazar, edebî çalışmalarında gösterdiği başarılardan dolayı aynı yıl Türkmenistan Yazarlar Birliği üyeliğine seçilmiştir (Çonoğlu 2001: 26-28, 491; Kanter 2002: 3-6, 201).

1991-1992 yıllarında Türkmen kültürünün yayılması için diğer ülkelerle ilişki kurmak amacıyla Dış İşleri Bakanlığında görev yapmış, Bakan Yardımcılığına kadar yükselmiştir. Dış İşleri Bakanlığında çalışırken Moskova Yüksek Diplomatik Akademisi, Yeni Delhi ve Bombay’da Uluslararası İlişkiler eğitimi almıştır. 1992 yılında Türkmenistan’ın ilk açılan büyükelçiliğinde müsteşar görevini yürütmek üzere ailesiyle birlikte Türkiye’ye gelerek en büyük amaçlarından birini gerçekleştirmiştir (Çonoğlu 2001: 28-29; Kanter 2002: 6).

Türkmen ve Rus klasiklerini ilkokul yıllarında okuyan Annaguli Nurmemmet, özellikle Türkmen edebiyatının önde gelen şairlerinden Mahtumkulu ile Berdinazar Hudaynazarov’dan etkilenmiştir. Ayrıca Rus edebiyatının ünlü yazarlarından Dostoyevski, Puşkin ve Tolstoy’un da hayranıdır. Dünya edebiyatını da yakından takip eden yazar; Victor Hugo’nun “Sefiller”, Ernest Hemingway’in “İhtiyar Balıkçı”, Cengiz Aytmatov’un “Cemile” adlı eserinden oldukça etkilenmiştir (Çonoğlu 2001: 32-36; Kanter 2002: 8, 190, 211).

Edebî hayatına şiir yazarak başlayan Annaguli Nurmemmet’in ilk şiirleri, ilkokul dördüncü sınıfta kendi defterindeki çiçek resimlerinin altına yazdığı dörtlüklerdir. Petersburg Üniversitesi Gazetecilik Fakültesinde öğrenim gördüğü yıllarda da şiir yazmaya devam eden yazar, aynı zamanda roman ve makale yazma çalışmalarına da başlamıştır. İlk makalesini staj yapmak üzere Aşkabat’a geldiği sırada kaleme almıştır. Yaş Kommunist adlı gazetede “Tamire Muhtaç Eser” (1981) adıyla yayımlanan makalede, Mahtumkulu’nun da öğrenim gördüğü İdris Baba Medresesinin Ceyhun Nehrinin suları altında kalma tehlikesi konu edilmiştir. Ardından, çok ses getiren bu yazının devamı niteliğindeki “Esere Düzen Gerekli” (1983) adlı makaleyi yazmış ve okuyuculara medresenin nehirden nasıl kurtarıldığı ile ilgili bilgi vermiştir. Yine öğrencilik yıllarında Türkmen edebiyatının bilge şairi Mahtumkulu’nun babası Devletmemmet Azadi hakkında roman yazmaya başlamış fakat tamamlayamamıştır. Bu romanın bir bölümü Türk Lehçeleri ve Edebiyatları adlı derginin on sekizinci sayısında yayımlanmıştır (Çonoğlu 2001: 28, 38, 492; Kanter 2002: 4-17, 189, 214).

Yazılı edebiyatın temelini şiirin oluşturduğunu düşünen Annaguli Nurmemmet’in edebî hayatının ilk dönemi, Edebiyat ve Sungat adlı gazetede çalıştığı 1982-1991 yılları arasıdır. Bu gazetede çalışırken başta şiir olmak üzere her alanda pek çok eseri yayımlanmıştır. Basılmış bir şiir kitabı bulunmayan yazarın Türkmenistan’daki çeşitli gazete ve dergilerde 1982 yılından itibaren yayımlanan şiirleri şöyledir: “İyiliğe Yor Düşünü”, “Sana Yakın Dursam”, “Baht Fısıldasa Güler Yüz ile”, “İyilik”, “Özür”, “A. Ağabayev’in Soru İşareti Poemasına”, “Oğlan ile Kör”, “Şair Dostuma”, “Doyduk, Bessir Gibi Kız İsimlerine”, “Bizim Evimiz”, “Ömür”, “Sevgi”, “Poeziya”, “Baht Kuşu”, “Alnında Savaşın Koyduğu İzi”, “Yıllar Eksik Etmedi Ak Karını”, “Müjdeciler Kapıları Kakıyorlar”, “Eserin İçinde Yaşa”, “Kırk Kız” (poema), “Ona En Kıymetli Yeri Verdiler”, “Halk Şiiri”, “Savaş Çağının Bebeği”, “Gençlik Albümüne Yazılan Satırlar”, “Ağacın Türküsü”, “Üçgen Mektup” (poema), “Gönül Divanı” Şiirleri, “İhtiyar”, “Kör Dünyaya Aklı ile Bakıyor”, “İlkin Zıplayıp...”, “Gece ve Gündüz”, “Tüm Şeyler Çoğalır...”, “Dinlenmek”, “Dünya”, “Oğlan ile Kör”, “Gözbebeği Bağları” Hakkında Şiirler, “Kıyıdaki Olay”, “Şair Kıza”, “Deniz Türküsü” (poema), “Âlem-Cihân” (Soneler Demeti) (Çonoğlu 2001: 28, 520-521; Kanter 2002: 5-16, 189, 214).

Nurmemmet’in Edebiyat ve Sungat gazetesinde çalıştığı yıllarda genellikle Türkmen edebiyatı ile ilgili olan pek çok makalesi yayımlanmıştır. Yazarın Türkmenistan’daki çeşitli gazetelerde yayımlanan makaleleri ise şu şekildedir: “Çayın Arayışında”, “Söylesen Söyle Sen Söylemiş Gibi”, “Biz Tenkitçi Değil...”, “Doğru Söyleyenin Dostu Çok”, “Anlamak İstiyorum Şimdi Şimdiler”, “Mahtumkulu’nun Edebî Kişiliği Üzerine Düşünceler”, “Elvan Güllü Meydan”, “Puşkin ile Komşuyum”, “Edebiyatın Titiz Askeri”, “İftira veya Yedinci Kez Mahkemenin Temize Çıkma Hükmü”, “Her Bir Şey Zihniyete mi Bağlı Acaba?”, “At Bir İnsandır”, “Benim Ak Yarınım Maşat-Misseriyan...”, “Türkmen Olmak Kolay mı?”, “Bir Olan Göbek Bağları” (Çonoğlu 2001: 39, 521-522; Çonoğlu 2002: 180; Kanter 2002: 8, 16-17).

Şiir yanında hikâye ve roman türünde eserler de kaleme alan Nurmemmet’in ilk hikâyesi “Sakinlik Melodisi” adıyla 1985 yılında, ikinci hikâyesi ise “Çark-ı Felek” adıyla 1990 yılında Edebiyat ve Sungat gazetesinde yayımlanmıştır (Çonoğlu 2001: 38-39; Kanter 2002: 8). “Tabut” adlı ilk romanını 1986 yılında kaleme almış olan yazarın bu eseri önce 1987 yılında Sovyet Edebiyatı adlı derginin dokuzuncu sayısında yayımlanmış, daha sonra 1991 yılında kitap hâlinde basılmıştır. 1989 yılında yazdığı ikinci romanı “Alem-Cihan” ise aynı yıl Sovyet Edebiyatı adlı derginin ikinci ve üçüncü sayısında yayımlanmış, ardından da 1994 yılında kitap hâlinde basılmıştır. Yazar, edebî hayatının dönüm noktası olan “Nuh Tufanı” adlı üçüncü romanını 1986-1988 yılları arasında kaleme almış ve bu roman ilk olarak 1990 yılında Sovyet Edebiyatı adlı derginin dokuzuncu ve onuncu sayısında yayımlanmış, 1995 yılında da kitap hâlinde basılmıştır (Çonoğlu 2001: 46-146, 482; Kanter 2002: 15-79). Türkmenistan’ın bağımsızlık mücadelesi verdiği yıllarda kaleme alınan bu eserlerde yazar, gerçekçi bir üslup kullanarak Sovyet rejimi altındaki Türkmenistan’ın sorunlarını, Türkmen halkının bağımsızlık mücadelesini ve bu yolda çektiği sıkıntıları dile getirmiş; kültürel değerlerin kayboluşu ve insan sevgisi üzerinde durmuştur. Türklerin ortak değerlerini ve tarihini eserlerine yansıtmıştır. Dil konusu üzerinde de önemle duran Nurmemmet bu eserleriyle “Yeni Nesil” adı verilen akımın temsilcilerinden biri olmuştur. 1980’li yıllarda Türkmenistan’da oluşan bu akımın amacı halkın anlayacağı bir dilde edebî eser meydana getirmektir (Çonoğlu 2001: 39; Kanter 2002: 5-12, 190-192, 202).

Yazarın edebî hayatının ikinci dönemi ise, 1992 yılında Türkiye’ye gelişiyle başlamıştır. Türkiye’ye geldikten sonra da edebî çalışmalarını sürdüren Nurmemmet, yeni romanlar yazmış ve kongre, sempozyum, konferans gibi pek çok bilimsel etkinliğe katılmıştır. Yazar bu dönemde ilk olarak 1999 yılında “Oğuz Yurdu” adlı romanını kaleme almıştır. Bu roman Türkmenistan’da düzenlenen roman yarışmasında birinci seçilerek Milenyum Altın Asır Ödülü almıştır. Eser Türkiye’de önce aynı yıl Türkmen Türkçesindeki şekliyle yayımlanmış, ardından yazarın eşi Gülalek Nurmemmet ve Murat Pehlivan tarafından Türkiye Türkçesine aktarılarak 2001 yılında tekrar basılmıştır. Yazar daha sonra “Oğuz Yurdu” adlı eserinin devamı niteliğindeki “Büyük Göç” adlı romanını yazmıştır. Bu roman yazarın eşi Gülalek Nurmemmet ve Hümeyra Yücel tarafından Türkiye Türkçesine aktarılarak 2002 yılında yayımlanmıştır. Türkmenistan’ın bağımsızlığını kazandığı yıllarda kaleme alınan bu romanlarda Türklerin ortak geçmişi konu alınarak tarih şuuru üzerinde durulmuş ve ortak Türk tarihinden kesitlere yer verilmiştir. Yazarın eserlerindeki olaylar ve kahramanlar genellikle gerçek hayattan alınmış, kahramanların fiziki özelliklerinden çok ruhi tahlillerine ağırlık verilmiştir (Çonoğlu 2001: 39, 345; Kanter 2002: 7-10, 113, 150, 191-194).

Nurmemmet, bu dönemde bir taraftan da Türkmenistan’da bulunduğu sıralarda kaleme almış olduğu eserleri Türkiye Türkçesine aktarmıştır. İlk romanı olan “Tabut” kendisi tarafından Türkiye Türkçesine aktarılarak önce 1997 yılında “Cüzam Vadisi” adıyla yayımlanmış, ardından da tercüme hataları düzeltilerek 2001 yılında “Çark-ı Felek” adlı kitapta tekrar verilmiştir. Ayrıca bu kitapta yazarın Salim Çonoğlu tarafından aktarılan “Sakinlik Melodisi” ve “Çarkı-ı Felek” adlı hikâyeleri de yer almaktadır. Annaguli Nurmemmet’in Salim Çonoğlu ile birlikte aktardığı “Alem-Cihan” ve Nesrin Kahtalı Sis ile birlikte aktardığı “Nuh Tufanı” adlı romanları ise 2001 yılında yayımlanmıştır (Çonoğlu 2001: 46-146; Kanter 2002: 15-79, 191).

Yine bu dönemde “Göroğlu Türkmen Halk Destanı” (1996), “Gorkut Ata Türkmen Halk Nüshası” (Prof. Dr. Sadık Tural ile birlikte, 1999), “Robotlar Kitabı” (Cezeri, 2000) adlı çalışmaları yayıma hazırlamıştır. Ayrıca ünlü Türkmen şairi Berdinazar Hudaynazarov’un şiirlerinin bir kısmını Türkiye Türkçesine aktararak “Harikulade Sözler Dünyasına Davet, Şiirler Demeti” (1997) adıyla okuyuculara sunmuştur (Çonoğlu 2001: 40; Kanter 2002: 10).