Madde Detay

II. Meşrutiyet döneminin tanınmış materyalist ve pozitivist felsefeci ve yazarlarından Baha Tevfik, İzmir’de doğmuştur. Babası gümrük memurlarından Mehmet Tevfik’tir. İzmir Namazgâh Mektebi ve rüştiyesini bitirdikten yaptıktan sonra İzmir idadîsine kaydolan yazar, Şahabettin Süleyman ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile birlikte okuduğu bu okulu 1904’te bitirmiştir.

Baha Tevfik, idadîden sonra kaydolduğu Mekteb-i Mülkiyeyi 1907’de bitirir ve İzmir’e dönerek 1908’de vilâyet maiyet memurluğuna tayin edilir. Ancak otorite tanımayan aykırı kişiliği yüzünden devlet memurluğunda uzun süre kalamaz. Onu asıl çeken şey, felsefe, gazetecilik ve basın-yayın dünyasıdır. II. Meşrutiyet’in ilânından önce İzmir’de başladığı gazeteciliğe, 1909 Şubatı'nda yerleştiği İstanbul’da da devam eder. Birçok gazete ve dergide çalışır, edebî ve felsefî dergiler çıkarır, kitaplar yayımlar. İstanbul’da kısa bir süre öğretmenlik de yapan yazar, çok genç yaşta hayata veda eder.

Yazarın ilk yazıları Ahenk, İzmir ve Sedat gibi İzmir gazetelerinde çıkmıştır. Ömer Seyfettin, Şahabettin Süleyman ve Necip Türkçü ile birlikte yazılar yazdığı Bıçakçızade Hakkı’nın İzmir gazetesi yazı hayatında önemli bir yere sahiptir. Bir süre başyazarı olduğu bu gazeteyi çeşitli adlarla çıkaran ve Serbest İzmir adıyla 1909 şubatında İstanbul’a da taşıyan yazar, İzmir’de kısa bir süre 11 Temmuz (Ağustos 1908) gazetesini ve Ferda-yı Temmuz (Aralık 1908) dergisini çıkarmıştır. Dil, edebiyat, felsefe, siyaset, toplum gibi konulardaki makale ve incelemelerinin yayımlandığı bu gazetelerde İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ni, belediye ve valiliği pervasız şekilde eleştirir. Bu eleştiriler dolayısıyla çalıştığı gazete ve dergiler kısa süre içinde kapanır.

Yazarın bu yayın organlarında makalelerinin yanı sıra mensur şiirleri ve hikâyeleri de yayımlanmıştır. Ayrıca o, İzmir devresinde Mülkiye’den arkadaşı Hasan Vasfi Menteş’le birlikte Fransızca İştikak Lügati adlı önemli bir eser de hazırlar.

Baha Tevfik, İstanbul’da bir süre Musavver Eşref’te yazdıktan sonra 1910 Ağustosu'nda Piyano adlı edebiyat dergisini, 1910 Kasımı'nda Eşşek adlı mizah gazetesini, 1911 Ocak ayında da Düşünüyorum adlı felsefe dergisini çıkarır. 1911 Mayısı'ndan itibaren ölünceye kadar yazılarının yayımlanacağı Karagöz gazetesinde çalışır. 1912 Martı'ndan itibaren de Yirminci Asırda Zekâ dergisini çıkarır. Gene bu 1912 yılında devrin önemli muhalif gazetelerinden Alemdar’ın devamı olan Âlem dergisinde başyazardır. 1913 Mayısı'nda on sayı devam edebilen Felsefe Mecmuası'nı, aynı yılın haziranında da Çocuk Duygusu dergisini çıkarır. Bu, onun çıkardığı son dergi olur.

Baha Tevfik’in sorumlu müdür ve başyazar olarak çalıştığı bu gazete ve dergiler dışında devrin birçok gazete ve dergisinde -meselâ Resimli İstanbul, Musavver Hale, Kadın, Tenkit, Ümmet, Serbestî, Hak Yolu, İtilâf, Teşrih, Takvimli Gazete, Büyük Duygu’da- yazıları çıkmıştır.

Yazarın kitap halinde yayımlanmış on beş eseri vardır. 1907-1914 arasında tamamı İstanbul’da yayımlanmış olan bu kitapların çoğu, onun Ahmet Nebil’le birlikte kurduğu Teceddüd-i İlmî ve Felsefî Kütüphanesi yayınları içinde çıkar.

Telif ve çeviri eserlerine bakıldığı zaman onun yazı faaliyetini daha çok felsefe üzerinde yoğunlaştırdığı görülür. Bu alandaki çalışmalarıyla bizde 19. yüzyılın “biyolojik ve evrimci materyalizm” görüşünü temsil eden yazar, bu fikrin belli başlı temsilcilerinin, meselâ Ludwig Buchner ve Ernest Haeckel’in eserlerini Türkçeye çevirmiş, özellikle Buchner’den çevirdiği Madde ve Kuvvet başlıklı kitap gerek o dönemde gerekse sonraki yıllarda birçok kişiyi etkilemiştir. Daha sonra yayımlanan Felsefe Kamusu, Muhtasar Felsefe, Psikoloji ve İlm-i Ahval-i Ruh adlı eserleri de fikir hayatımıza yaptığı önemli katkılar arasındadır.

Dil felsefesiyle ilgili yazılar da yazan Baha Tevfik’in az sayıdaki mensur şiir ve hikâyeleri Servet-i Fünun Edebiyatı etkisindedir. Hikâyelerinden ikisi eşcinselliği ele almak bakımından yazarın arkadaşı Şahabettin Süleyman’ın Çıkmaz Sokak piyesini hatırlatır. Böylece hikâyeleriyle de devrindeki hikâye anlayışına aykırı davranan yazarın edebiyat teorisi ve eleştirisine dair daha çok makalesi ve kitabı vardır. Bu eserlerinde de o, devrin genel eğilimlerine muhaliftir. Platoncu bir görüşle yazdığı teorik yazılarında edebiyatı “muzır” sayar, her türlü kural ve ölçüyü reddederek eleştiriyi tamamen şahsî izlenimlerin ifadesine indirger. Eleştiri yazılarında özellikle Namık Kemal, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Cenap Şahabettin, Rıza Tevfik, Ahmet Haşim, Celal Sahir ve Raif Necdet’i sert şekilde eleştirir.