Mehmet Halit Bayrı

Âşık Remzi Akbaş, Âşık Hilmi, Denizcioğlu, Adil Özseven, Muammer Önus, İsmail Nami
(d. 8 Şubat 1896 / ö. 27 Ekim 1958)
Memur, Folklor Araştırmacısı, Yazar
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

8 Şubat 1896 tarihinde İstanbul'da Üsküdar’da Kadıasker Ahmet Efendi Mahallesinde doğmuştur. Babası Bahriye Binbaşısı Ahmet Muammer Bey, annesi Maide Hanımdır. Dedesi Zühdi Bey, küçük yaşta Diyarbakır’dan İstanbul’a gelmiş, Bahriye Mektebi’ne girmiştir. Babasını beş yaşındayken kaybeden Bayrı, ilköğrenimini Üsküdar’da Kadıasker Ahmet Efendi Mektebi’nde yapmıştır. Ailesi tarafından dede ve baba mesleği olan denizciliğe teşvik edilmiş ise de Tophane’deki Feyziye Rüştiyesi’ne girmiş, daha sonra Kabataş İdadisi’ni bitirmiştir. İdadiden mezun olduktan sonra 1913 yılında ilk görevi olarak o devirde Edirne’ye bağlı Şahin nahiyesinin müdürlüğüne atanmıştır. Bu sırada Balkan Savaşı başlamış ve Edirne’de görevliyken şehrin kuşatılması sürecini yaşamıştır. Edirne Nafia Müdürlüğü kaleminde kâtip olarak çalışırken Birinci Dünya Savaşı çıkmış, yedek subay olarak askere çağırılmış, Çanakkale’de ve Suriye’de bulunmuş olan Bayrı hastalanarak hava değişimi için İstanbul’a gönderilmiştir. Savaş sonunda Osmanlı Ayan Meclisi kâtipliğine atanmıştır. Ayan Meclisinin kaldırılması üzerine İstanbul Belediyesinde görev alan Bayrı, Belediyede Umumî Meclis kâtipliği, istatistik ve neşriyat şubesi şefliği, iktisat müdür muavinliği, hesap işleri murakıplığı, levazım müdürlüğü, mezat müdürlüğü gibi çeşitli görevler yapmıştır. Yükseköğrenimini memur bulunduğu sırada İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesinde tamamlamış olan Bayrı’nın 1918 ile 1923 yılları arasındaki yükseköğrenim döneminden arkadaşları arasında Ahmet Hamdi Tanpınar, Hasan Ali Yücel, Mustafa Nihat Özön, Necmeddin Halil Onan, Hilmi Ziya Ülken, Ragıp Hulusi Özden gibi tanınmış isimler vardır. Bedestan müdürü iken 1953 yılında emekli olan ve bir süre Remzi kitabevinde redaktör ve musahhih olarak çalışmış olan Mehmet Halit Bayrı, Çocuk Esirgeme Kurumunun İstanbul il müdürlüğünü de yapmıştır. Mehmet Halit Bayrı, kısa süren bir evlilik yaşamış olup bu evliliğinden çocuğu olmamıştır. 27 Ekim 1958 tarihinde İstanbul'da ölmüştür. Kabri, Merkez Efendi Kozluca Mezarlığındadır.

Mehmet Halit Bayrı, yazı hayatına Fuat Köprülü ve Yahya Kemal'in teşvikleriyle başlamıştır. İstanbul folkloru başta olmak üzere halk edebiyatı ile ilgili konularda çalışan ve birçok değerli eserler veren Bayrı’nın ilk eseri, Çanakkale savaşlarıyla ilgili hatıralarını ve duygularını içeren “Maziden Bir Yaprak” adını taşır. Halid Oğuz adıyla çıkan eser, 1919’da İhtiyat Zabitleri Teavün Cemiyeti tarafından bastırılmıştır. 1922‘de İsmail Hikmet Ertaylan’ın çıkardığı Düşünce dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yapan Bayrı, bu dergide Türk folkloruyla ilgili yazılar da yayımlamıştır. 1923’te İslamcılık ve Turancılık akımlarına karşı Türk kültü­rünün asıl kaynağının Anadolu olduğu fikrini savunan Mükrimin Halil Yinanç, Hilmi Ziya Ülken ve Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu gibi isimler, Anadolu Komandit Yayın Şirketini ve Anadolu mecmuasını kurmuşlardır. Bayrı da, Nisan 1340-Mart 1341 (1924-1925) tarihleri arasında on iki sayı çıkan Anadolu Mecmuasının imtiyaz sahipliğini ve mesul müdürlüğünü yapmış, bu mecmuada İsmail Nami imzasıyla şiirler ve halk edebiyatıyla ilgili yazılar yayınlamıştır. Bayrı’nın en önemli faaliyetlerinden birisi İstanbul Darülfünunundan arkadaşı Ziyaeddin Fahri ile birlikte 1927’de Türk Halk Bilgisi Derneği’ni kurmalarıdır. Kurucuları arasında İshak Refet Işıtman ve İhsan Mahvi’nin de bulunduğu derneğin bir sene sonra İstanbul şubesi de kurulmuştur. İstanbul şubesinin kurucuları arasında bulunan Konservatuvar Müdürü Yusuf Ziya Demircioğlu, Mehmet Halit Bayrı ve arkadaşlarına Şehzadebaşı’ndaki Konservatuvar binasında bir oda vermiş, böylece Bayrı ile arkadaşları Abdülkadir İnan, Agâh Sırrı Levend, Fuat Köprülü, Ahmet Caferoğlu, Ahmet Kutsi Tecer, Ekrem Besim, İhsan Hamamizade, İzzet Adil, Melâhat Sabri, Mahmut Ragıp Gazimihal, Yusuf Ziya Demirci, Raife Hakkı, Süheyl Ünver, Halûk Nihat Pepeyi, Öğretmen Sadi, Sırrı Numan Bilge gibi isimler İstanbul Türk Halkbilgisi Derneği şubesini faaliyete geçirmişlerdir. 1927’de Ankara’da Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu tarafından kurulan Türk Halk Bilgisi Derneği’nin kurucuları arasında yer alan Bayrı, 1929’da derneğin İstanbul şubesi tarafından çıkarılan Türk Halkbilgisi Haberleri dergisini de yönetmiştir. İlk 19 sayıdan sonra 1931’de yayını duran dergi, Eminönü Halkevi’nin sorumluluğunda yine Mehmet Halit Bayrı tarafından ve Eminönü Halkevi Dil, Tarih, Edebiyat Kolu Başkanı olan Fuat Köprülü’nün yardımlarıyla 1933’ten 1942’ye kadar 124. Sayı halinde yayınını sürdürebilmiştir. 1932’de Yusuf Ziya Demircioğlu ve Hikmet Turhan Dağlıoğlu ile birlikte Balıkesir, Dursunbey ve Sındırgı'da derneğin düzenlediği folklor gezilerine de katılan Bayrı, bilimsel yöntemlere uygun derleme çalışmaları gerçekleştirmiştir. İstanbul folkloru hakkında çeşitli araştırmalar yapmış ve yayımlamış olan Bayrı’yı bu hususta etkileyen kişi Ahmet Rasim olmuştur.

Mehmet Halit Bayrı, Fuat Köprülü’nün siyasi hayata girmesiyle Eminönü Halkevi’nin Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Başkanlığını (1936-1941) ve bu şubenin yayın organı olan Yeni Türk dergisinin yazı işleri müdürlüğünü de yürütmüştür. Hatta Halk Bilgisi Haberleri, 1935 yılının Haziran ve Temmuz aylarında Yeni Türk Mecmuası ile bir arada çıkarılmıştır. Aslında bir belediye memuru olan Bayrı, yıllarca edebiyat ve folklor dergileri çıkarmış, çok sayıda yazı yayımlamıştır. Dergâh, Anadolu, Düşünce, Halkbilgisi Haberleri, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Hayat, Çığır, İstanbul Belediyesi, Kalem, Kızılelma, Kopuz, Millî Mecmua, Orhun, Bozkurt, Tanrıdağ, Tarih Dünyası, Türk Amacı, Türk Yurdu, Türkiye, Ülkü, Yeni Mecmua, Yeni Türk, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Dili gibi çok çeşitli dergilerde yazılar yayınlamıştır. Erken dönem Türk halk edebiyatı araştırmalarının öncü isimlerinden olan Bayrı, Âşık Remzi Akbaş ve Âşık Hilmi mahlaslarıyla âşık tarzı şiirler de yazmıştır. Yazılarında kullandığı takma adlar Denizcioğlu, Adil Özseven, Muammer Önus ve İsmail Nami’dir. Naki Tezel, Bayrı’nın “idealist ve teşkilatçı”, “derleyici” ve “araştırıcı ve inceleyici” yönlerine dikkat çeker. Türk Folklor Araştırmaları dergisinin Ocak 1959 tarihli 114. sayısı Mehmet Halit Bayrı’nın hatırasına tahsis edilmiştir.

Hazırladığı, fakat bastırmak imkânı bulamadığı Saz Şairleri Hakkında Araştırmalar (6 cilt), Bektaşi Şairleri, Üç Kadın Şairimiz, Son Osmanlı Tarihçileri, Türk Halk Edebiyatında Atatürk ve İnönü, İstanbul Semtleri, Yahya Kemal ve Eserleri, Mutasavvıf Halk Şairleri Hakkında Araştırmalar (2 cilt), Dadaloğlu Hakkında Notlar gibi eserleri de vardır.

Kaynakça

Aras, Veli (1977). “Mehmed Halid Bayrı”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yayınları, Cilt 1: 366-367.

Aslangil, Cevdet (1959). “Anılar: Bayrı ile Yapılan Eski Bir Sohbet”, Türk Folklor Araştırmaları, VI(123): 2011.

Ataman, Sadi Yaver (1959). “Türk Folkloruna Işık Tutan: O’nu Anarken”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1832.

Atsız (1959), “Türk Folklorunun Büyük Mütehassısı: Mehmet Halit Bayrı”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1826.

Beşe, M. Enver (1959). “Bir Varmış, Bir Yokmuş: Halit Bayrı’nın Arkasından”, Türk Folklor Araştırmaları, V(116): 1683.

Dağlıoğlu, Hikmet Turhan (1959). “Bayrı’nın Arkasından: Kaybettiğimiz Büyük Folklorcu”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1827-1828.

Demircioğlu, Yusuf Ziya (1959). “Mehmet Halit Bayrı İçin”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1817-1818.

Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri (1959). “Bir Meslektaş: Folklorcu Mehmet Halit”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1825.

Gazimihâl, Mahmut R. (1959). “İdealist ve Çalışkan İnsan: Mehmet Halit Bayrı’yı Anarken”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1830.

Gökalp, Mehmet (1959). “Anadolu’yu İlk Keşfe Çıkanlardan: Edebiyat Tarihçimiz Bayrı”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1831.

Hınçer, İhsan (1959). “Kaybettiğimiz Büyük Değer: Bayrı’nın Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1833-1835.

Hınçer, İhsan (1958). “Mehmet Halit Bayrı’yı Kaybettik”, Türk Folklor Araştırmaları, V(112): 1785-1786.

Hınçer, İhsan (1959). “Âşık Remzi Akbaş Halit Bayrı mıdır?” Türk Folklor Araştırmaları, V(115): 1852-1854.

Hınçer, İhsan (1959). “Halid Bayrı’nın Hayatı ve Eserleri”, Tarih Coğrafya Dünyası, (11): 385-388.

İhsan Hınçer (1961). “Mehmed Halid Bayrı”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt V, İstanbul: 2315-2317.

İnan, Abdülkadir (1959). “1927’de Tanıdığım İnsan: O, Fedakâr Bir Ülkücü İdi”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1824.

Kaynardağ, Arslan (1959). “Bayrı’da Kitap Sevgisi”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1836.

Kurdakul, Şükran (1973). Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, İstanbul: Bilgi Yayınevi (2. Bs.): 82.

Necatigil, Behçet (1995). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları (16. Bs.): 71.

Onuray, Fahrünnisa-Damgacı, Mihrinnisa (1959). “Dayımız İçin”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1835.

Öztelli, Cahit (1959), “Onun Ardından: Türk Folkloru’nun Büyük Ustası”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1821.

Sançar, Nejdet (1960). “Türk Folklorunun Büyük Uzmanı Mehmet Halit Bayrı Kitapları, Makaleleri, Şiirleri ve Hakkında Yazılanlar”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, IX(3-4): 127-147.

T.F.A. (1957). “Folklorcularımız: Mehmet Halit Bayrı”, Türk Folklor Araştırmaları, V(98): 1561-1565.

Tecer, Ahmet Kutsi (1959). “Yeri Doldurulmaz Bir Kıymet: Örnek Olacak Bir Hayat”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1822-1823.

Tezel, Naki (1958). “Büyük Folklorcu Mehmed Halid Bayrı”, Türk Dili, (87): 160-164.

Uçman, Abdullah (1992). “Mehmed Halid Bayrı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. V: 274-275.

Ülken, Hilmi Ziya (1959). ” Tantanasız Yaşayan ve Ölen Değer: O, Geceyi Gündüze Katan Bir Folklorcuydu”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1819-1820.

Ülkütaşır, M. Ziya (1959). “Zamansız Bir Ölüm Dolayısile: Türkiye Folklor Âleminin Kaybı”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1829.

Ziyaoğlu, Rakım (1959). “Halit Bayrı”, Türk Folklor Araştırmaları, V(114): 1823.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. ALİ DUYMAZ
Yayın Tarihi: 16.09.2018
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Maziden Bir YaprakKarabet Matbaası / İstanbul1335/1919Hatıra
Türk Halk Edebiyatına Ait Maddeler: Manilerİktisat Matbaası / İstanbul1932İnceleme
İstanbul Argosu ve Halk TabirleriBurhaneddin Matbaası / İstanbul1934Derleme
Balıkesirli Bir ŞairRemzi Kitaphanesi / İstanbul1935Biyografi
Belediye İşleri Kılavuzu C. IRemzi Kitabevi / İstanbul1935Diğer
Belediye İşleri Kılavuzu C. IIRemzi Kitabevi / İstanbul1936Diğer
Halk Şairleri Hakkında Küçük Notlarİstanbul, İstanbul-Eminönü Halkevi Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Neşriyatı / İstanbul1937Biyografi
Halk Adetleri ve İnanmalarıİstanbul-Eminönü Halkevi Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Neşriyatı / İstanbul1939Derleme
İstanbul FolkloruTürkiye Yayınevi / İstanbul1947Derleme
Belediye Gelirleri Kanunu ve GerekçeleriKulen Basımevi / İstanbul1948Diğer
Mahalli İdareler Kılavuzu C. IKardeşler Matbaası / İstanbul1948Diğer
Mahalli İdareler Kılavuzu C. IIKardeşler Matbaası / İstanbul1948Diğer
Mahalli İdareler Kılavuzu C. IIIKardeşler Matbaası / İstanbul1949Diğer
Mahalli İdareler Kılavuzu C. IVKardeşler Matbaası / İstanbul1950Diğer
Yer Adları Ve Yer Adlarına Bağlı Folklor Bilgileriyle İstanbulHayat Yayınları / İstanbul1951Derleme
Halk Şiiri XIX. YüzyılVarlık Yayınları / İstanbul1956Antoloji
Halk Şiiri XX. YüzyılVarlık Yayınları / İstanbul1957Antoloji
Âşık Gevheri Hayatı ve EserleriMaarif Kitaphanesi / İstanbul1958Biyografi
Virânî Hayatı ve EserleriMaarif Kitaphanesi / İstanbul1959Biyografi
İstanbul FolkloruEser Yayınları / İstanbul1972Derleme
İstanbul MasallarıAvrupa Kültür Başkenti Ajansı / İstanbul2010Derleme
Cephe Arkadaşı Çanakkale Cephesi’nde Bir İstanbullu Mehmet Halit BayrıTimaş Yayınları / İstanbul2015Hatıra
İstanbul FolkloruCactus Yayınları / İstanbul2007Derleme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1KERÎMÎ, İstanbullu Âsımd. 1851 - ö. 1920Doğum YeriGörüntüle
2Solmaz Kamurand. 2 Mart 1954 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3AHMED LÜTFÎ EFENDİd. 1817 - ö. 1907Doğum YeriGörüntüle
4M. Şevki Yazmand. 1896 - ö. 1974Doğum YılıGörüntüle
5AHMET KAYAd. 1896 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6FEYZİ MİRZAOĞLUd. 1896 - ö. 1964Doğum YılıGörüntüle
7Enver Tuzcud. 1916 - ö. 1958Ölüm YılıGörüntüle
8Şerif Çavdaroğlud. 11 Aralık 1873 - ö. 3 Eylül 1958Ölüm YılıGörüntüle
9Nurettin Artamd. 1900 - ö. 26 Ekim 1958Ölüm YılıGörüntüle
10Hikmet Şevkid. ? - ö. 28 Nisan 1930MeslekGörüntüle
11Elif Şafakd. 25 Ekim 1971 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Hüseyin Karahand. 1931 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Ahmet Avni Konukd. 1868 (h. 1287) - ö. 14 Mart 1938Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Süleyman Vehbid. 1864 - ö. 12 Eylül 1921Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Ziya (Trabzon)d. 1858 - ö. 28 Ocak 1921Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ASUMAN, Erhan Arsland. 12.07.1973 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17GÜFERÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18KOÇ ALİ, Ali Koçd. 03.02.1950 - ö. ?Madde AdıGörüntüle