Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Süeda Hanım ile adliyede memurluk yapan Ali Çalapala’nın oğludur. Beş yaşındayken annesini kaybetti (Karaçam 2011). İstanbul Erkek Lisesi'nde öğrenci iken Bâbıâli basın-yayın dünyasına giren Çalapala, "(...) ilkin Arif Oruç’un çıkardığı, Serbest Fırka’yı destekleyen Yarın gazetesinde çalıştı. Daha sonra Zekeriya Sertel ile üç ortağının yayımladıkları Son Posta’da ve Ağaoğlu Ahmet’in Akın gazetesinde görev yaptı" (Karaçam 2011: 22). Eşi Nimet Çalapala da yazardır. Adamoğlu ve Küçük Bey takma adlarını kullandı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun oldu. Alman ve Musevi liselerinde öğretmenlik yaptı. Bir süre Osmanlı Bankasında çalıştı. Gazeteciliğe Türkiye Yayınevinde yazı işleri müdürü olarak başladı (Sarıyüce 2012: 129-130).

Uzun yıllar gazetecilikle uğraşan Rakım Çalapala, Tahsin Demiray’ın sahibi bulunduğu yayınevi; Çocuk Haftası ve Yavrutürk adlı çocuk dergilerini, magazin dergisi Hafta’yı, sinema- tiyatro dergisi Yıldız’ı çıkardı. Rakım Çalapala bu dergilerde yayın yönetmenliği yaptı; çocuk şiirleri, öyküler, değişik konularda magazin yazıları yayımladı. Orada on yedi yıl dergilerle iç içe yaşadıktan sonra, Kâzım Taşkent’le Şevket Rado’nun çıkardıkları Resimli Hayat dergisine geçti (Karaçam 2011: 22-23).

Cumhuriyet Döneminde çocuk edebiyatına dönük ilginin giderek arttığı görülür. Özellikle 1 Kasım 1928 tarihli Harf İnkılabı ve hemen akabinde planlanan okuma yazma seferberliği bu ilgiyi daha da artırır. Cumhuriyet döneminde özellikle tek partili dönemde çok sayıda çeviri faaliyeti yapılmakla birlikte millî eserlere de ağırlık verilir. 1928’den sonra telif ve tercüme eserlerde görülen artış çocuk edebiyatının gelişmesi yönünde önemli bir hareket olarak kabul edilir. Bu dönemde çocuklara yönelik ve konusunu tarihten alan telif eserler yazılır. “Çocukların ufkunu genişletmeye çalışan yazarlardan biri olan Rakım Çalapala” (Ceran 2007: 19), “1930’lu yıllardan sonra çocuk romanı yazmaya karşı duyulan istekten etkilenerek 87 Oğuz’u yazar” (Soydan 2014: 34). Köyden Gelen Ses, yazarın Cumhuriyet’in 10. yıldönümü dolayısıyla yazdığı bir oyundur. Ayrıca bu dönemde “biyografik romanlar da yayımlanmaya başlar. Rakım Çalapala’nın Mustafa (Atatürk’ün Romanı) (1944)” (Baş 2015: 16) adlı eseri sayılabilecek birkaç biyografik romandan bir tanesidir. Yazar, aynı zamanda 1001 Gece Masalları’nın çevrilmesini sağlayarak bu alandaki önemli bir boşluğu doldurur. Rakım Çalapala “Selami Münir Yurdatap’ın doğrudan Arapçadan yaptığı çevirileri düzenleyerek” (Kasımoğlu 2007) eseri Türkçeye kazandırır. 1944 yılında Amatör adlı bir dergi çıkarır. Aylık olarak yayımlanan bu dergide ağırlıklı olarak el işleri ve hobi öğrenmeye yönelik yazılar yer alır. Entelektüel bir yazar olan Çalapala’nın edebiyatın yanı sıra sinemaya da ilgi duyduğu, bu alanda eserler kaleme aldığı bilinmektedir.

Rakım Çalapala’nın 1948'de yazdığı Filmlerimiz adlı çalışmasında Türk sinema tarihine dair önemli bilgilere yer verilir. Yazar, eserde Müdafaa-i Milliye Cemiyetinin sinema ile ilgili çalışmalarından bahseder, adı geçen eserde cemiyetin Pençe, Alemdar Vakası veya Sultan Selim-i Salis, Casus adlı filmleri yaptığını, 1917'de çekilen bu filmlerde Darülbedayi artistlerinin oynadığını (Şener 1979) belirtir. Bu eserde ayrıca Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı adlı filmin çekilmesi için Fuat Uzkınay’a olaydan bahsedildiği yazılır (Kaya Mutlu 2007). Bilindiği gibi bu film, Türk sinemasının ilk filmi olarak kabul edilmekle birlikte günümüze ulaşan herhangi bir kopyası bulunamamıştır.

Çeşitli gazete ve dergilerde sekreterlik, yazarlık gibi görevlerde bulunan yazar, çocuk edebiyatı alanında eserler de kaleme almış, çeşitli çocuk dergileri çıkarmış ve ders kitapları yazmıştır. Çalapala, 12 Şubat 1997'de vefat etti.

Roman, hikâye ve şiir gibi türler başta olmak üzere pek çok alanda eser ortaya koyan Rakım Çalapala’nın özgün bir üslubu vardır. Çeşitli gazetelerde çalışan ve çocuklar için dergiler çıkartan Çalapala’nın gazete ve dergilerde uzun yıllar yazı yazması, edebî kişiliğini ve üslubunu etkilemiştir. Bunun en belirgin örneklerinden biri hikâye ve romanlarındaki canlı anlatımlar ile oluşan akıcılıktır. Gereksiz sözcük kullanmaktan kaçınan yazar, Türkçenin kullanımına özen gösterir. Eserlerinde, realist bir tutum sergilediği anlaşılmaktadır. Yazarın hikâye ve romanlarındaki canlı tasvirlerinin kendi gözlem gücüne bağlı olduğu, zaman zaman bir gazeteci dikkati sergileyerek ayrıntıları tüm inceliği ile yansıttığı görülmektedir. Rakım Çalapala yaşadığı dönem itibarıyla değerlendirildiğinde millî değerlere ve toplum yapısına uygun eserler yazdığı söylenebilir. Çocuklar için şiirler de yazan Çalapala’nın başlangıçta dergilerde yayımlanan şiirleri daha sonra Yavrutürk şiirleri adıyla ayrı bir kitapta toplanır. Bu şiirlerde zaman zaman didaktik hava sezilir.

Hikâyelerinde mizahi bir dil benimseyen Çalapala, konu ve anlatım itibarıyla dönemin ideolojisine ve millî değerlerine uygun eserler verir. “Hikâyeleri çocuklara değil büyüklere yönelik yazılmıştır. Yazar, mizahî yönünü hikâyelerinde göstermiştir. Konuyu sınırlamamış her konuda hikâye yazmıştır” (Karaçam 2011: 26). Eserlerinde her zaman iyi rol-model sunmaya dikkat eden yazarın yeni nesle örnek oluşturmaya çalıştığı görülür. 87 Oğuz adlı eserde, ideal öğrenci tipi ile birlikte azimli, mücadeleci, zorluklar karşısında yılmadan savaşan bir profil çizilir. Yazarın Mustafa adlı eseri, çocuklara olumlu rol-model olarak Atatürk’ün hayatının sunulduğu bir eserdir. Atatürk’ün hayatının anlatıldığı ve biyografik bir eser olma özelliği gösteren Mustafa’da Cumhuriyet dönemine ve öncesine dair bilgilere yer verilir. Rakım Çalapala’nın Yurttaşlık Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Tarih dersleri gibi birçok konuda ders kitapları bulunmaktadır. Kendisi gibi yazar olan eşi Nimet Çalapala ile birlikte yazdığı ders kitapları uzun yıllar okullarda okutulmuştur. “Ders kitaplarının 1951’e kadar on üç yıl boyunca devlet eliyle basılmasının ardından yazımının serbest bırakılması üzerine 1951 yılında Atlas Yayınevini kuran Rakım Çalapala’nın bu alandaki yazı hayatı başlamıştır” (Karaçam 2011: 31). Yazarın sinemaya uyarlanan eseri de vardır. Tefrika hâlinde yayımlanan Köye Giden Gelin (1948) adlı romanının “(...) kitap hâlinde ilk baskısı 1950’de ikinci baskısı 1964’te yapılmıştır. Kitap, aynı yıl filme de alınır. Filmin senaryosunu Vural Sözer yazmış, rejisörlüğünü Ülkü Erakalın yapmıştır. Başrollerde Fatma Girik (Nevin), Tanju Gürsu (Ahmet), Sadri Alışık (Hamza) ve Gönül Yazar (Hikmet ) oynamıştır” (Karaçam 2011: 26).