Madde Detay
Cavit Orhan Tütengil
Cavit Orhan Öz
(d. 17 Ocak 1921 / ö. 7 Aralık 1979)
Öğretmen, Akademisyen, Denemeci, Yazar, Sosyolog, Düşünür
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Mersin'in Tarsus ilçesine bağlı Sebil köyünde doğdu. Annesi Meryem Hanım, babası Kıbrıslı Palabıyıkoğullarından köy öğretmeni olan Ali Rauf Tütengil'dir. Dördü erkek biri kız olmak üzere beş kardeşin en büyüğüdür. İlkokulu Ulaş köyünde okudu. Tarsus'ta başladığı ortaöğrenimini parasız yatılılık sınavını kazandığı İstanbul Haydarpaşa Lisesi'nde bitirdi. (1940). Yüksek Öğretmen Okulu öğrencisi olarak 1944’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü ve 1958’de aynı üniversitenin İktisat Fakültesi'ni bitirdi. 1944-1953 yılları arasında Antalya ve Diyarbakır Liselerinde felsefe, Kepirtepe ve Aksu Köy Enstitülerinde de meslek dersi öğretmeni olarak görev yaptı. 1950-1951 eğitim-öğretim yılını, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından, mesleki incelemelerde bulunmak üzere gönderildiği Fransa’da geçirdi. Burada doktora çalışmalarına başladı. Paris izlenimlerini Varlık dergisinde yayımladı. 1951 yılında Türkiye'ye dönüp Aksu Köy Enstitüsü'nde görevine devam etti. 1952 yılında o yıl aynı okula meslek dersleri öğretmeni olarak atanan Şükriye Hanım ile evlendi. Bu evliliğinden iki çocuğu oldu. 1953’te İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ne sosyoloji asistanı olarak tayin edildi. 1956’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde savunduğu "Montesquieu’nün Siyasi ve İktisadi Fikirleri" adlı doktora tezi ile Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü’ne (1957) değer bulundu. 1960 yılında "İçtimai ve İktisadi Bakımdan Türkiye’nin Karayolları" adlı çalışmasıyla doçent oldu. On yıl sonra profesörlük unvanı aldı.
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Gazetecilik Enstitüsü, Harp Akademisi ve Hacettepe Üniversitesi'nde dersler verdi. 1962-1963 eğitim-öğretim yılında İngiltere’de, British Museum’da yaptığı çalışma sırasında Dr. Rıza Nur’un elyazması kitaplarını ve Ziya Gökalp’ın Londra’da yayımlanan ilk yazısını bularak kamuoyuna tanıttı. Üniversite yıllarında Cahit Tanyol ile beraber İstanbul’da Değirmen (12 sayı, 1942-1944) adlı bir dergi çıkardı. 1953’te de Diyarbakır’da öğretmenlik yaparken Çizgi adlı fikir-sanat dergisini çıkardı. Türk Dil Kurumu, UNESCO Türkiye Temsilciliği, Türk Sosyal Bilimler, Türkiye Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Derneği gibi kurumlarda üyeliklerde bulundu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Başkanı olan Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil, 7 Aralık 1979 sabahı, üniversiteye gitmek için İç Levent otobüs durağına doğru yürürken teröristler tarafından silahlı saldırıya uğradı ve öldürüldü. Öldüğünde 58 yaşındaydı. Cenazesi Zincilikuyu Mezarlığı'na defnedildi. Mezar taşına kendi yazısından şu alıntıya yer verildi: "Dünyamızı güzelleştirmeye bakalım. Can dostların ölümünden sonra yaşamanın bedeli, dünyamızı güzelleştirme doğrultusundaki çabalardadır."
İlk yazısı 1942 yılında Mersin'de yayımlanan Bağ dergisinde yer alan Cavit Orhan Tütengil; Değirmen, Çizgi, Yenilik, Yeni Ufuklar, Türk Dili, Milliyet Sanat, Sosyoloji Dergisi ve Cumhuriyet gibi süreli yayınlarda hikâye ve yazılarını yayımlamayı sürdürmüştür. Cahit Tanyol ile çıkardıkları Değirmen dergisinde "Cavit Orhan Öz" imzasını kullanmıştır. Temel ilgi alanı "Gelişme Sosyolojisi" olan Tütengil, sosyoloji üzerine çok sayıda araştırma, inceleme kitabı yayımlamıştır. Tütengil'e göre, Türkiye, bir geçiş ülkesidir. Bu geçişte pusula ise Atatürk'ün düşünceleridir. Atatürk'ün gençlere öğütleri arasında yer alan "benim yapmak istediklerimi tamamlayınız" sözü onun için özel bir yere sahip olmuştur. Yaklaşık on yıla varan öğretmenliği sırasında, eğitim sorunlarına sadece kuramsal değil, pratik düzeyde de öneriler getirmiştir. Yabancı ve Türk düşünürler üzerine monografiler hazırlamıştır. Atatürk'ü Anlamak ve Tamamlamak Tütengil’in 1953 yılından başlayarak Atatürk ve Cumhuriyet Türkiyesi üzerine yazıp yayımladığı makalelerle yanıtları ve onlara eklenen belgesel yazıları kapsamaktadır. Denemelerini Ağrı Dağındaki Horoz (1968) ve Temeldeki Çatlak Temeldeki Çatlak (1975) adlı kitaplarında toplamıştır.
Ziya Gökalp üzerine kapsamlı araştırmalar yapan Tütengil, basın tarihimiz ve yerel basın hayatımızla da yakından ilgilenmiştir. “Basın Sosyolojisine Giriş” niteliğindeki araştırması Yeni Osmanlılar'dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği'nde, “fikri muhtevaya kavuşturulmak istenen siyasi bir eylem” olarak değerlendirdiği Türkiye dışı Türk gazeteciliğinin yüz yıllık sürecini ele almaktadır. Türkiye dışında 1867 yılında yayımlanmaya başlanan ilk Türk gazetesi ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin yayın organı olan Muhbir’le başlatılan bu çalışma, ilk sayısı 1962’de çıkan Abbottempo dergisiyle tamamlanmaktadır. Tütengil, kronolojik bir sırayla ele aldığı 20 gazete ve derginin Türkiye dışında çıkarılmasının sebeplerini, bu süreçteki siyasi ortamı ve karşılaşılan zorlukları sosyolojik açıdan değerlendirerek basın tarihimizin bir dönemine ışık tutmaktadır.
Kaynakça
Özerdim, Sami Nabi ve Perran Özben (1980). "Prof Dr. Cavit Orhan Tütengil Bibliyografyası". Sosyoloji Konferansları (XVIII., 1980). s. 163-200. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101188 Erişim Tarihi: 16. 10. 2019]
Tezcan, Mahmut (1981). "Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil'in Eğitimci Kişiliği". Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. C. 14. S. 1-2. s. 289-304.
Ülken, Yüksel (Haz.) (1984). İktisat Fakültesi Mecmuası: Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil'in Anısına Armağan (Özel Sayı 2). C. 38. S. 3-4.
Yalçın, Murat (Ed.) (2010). "Tütengil, Cavit Orhan". Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 1049-1050.
https://t24.com.tr/haber/yarin-icin-dunu-unutma-bu-fotografa-iyi-bak-37-yil-once-katledilen-prof-tutengil-hala-orada-katilleri-nerede,375213 [Erişim Tarihi: 16.10.2019]
https://www.iskultur.com.tr/yazarlar/cavit-orhan-tutengil [Erişim Tarihi: 16.10.2019]
http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kultur-sanat/641227/Cavit_Orhan_Tutengil_aniliyor.html [Erişim Tarihi: 16.10.2019]
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: İSA KOYUNCUYayın Tarihi: 24.10.2019Güncelleme Tarihi: 30.09.2021
Yayın Tarihi: 24.10.2019Güncelleme Tarihi: 30.09.2021
Güncelleme Tarihi: 30.09.2021
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Ziya Gökalp Bibliyografyası | Türkiye Felsefi, Harsî ve İçtimaî Araştırma Merkezi / İstanbul | 1945 | Bibliyografya |
Köy Enstitüsü Üzerine Düşünceler | Berksoy Basımevi / İstanbul | 1948 | İnceleme |
Prens Sabahattin | İstanbul Matbaası / İstanbul | 1954 | Araştırma |
Diyarbakır Basın Tarihi Üzerine Notlar: Gazetelerde Dergiler (1969-1953) | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Matbaası / İstanbul | 1954 | İnceleme |
Ziya Gökalp Üzerine Notlar | Türk Sosyoloji Cemiyeti / İstanbul | 1956 | İnceleme |
Montesquieu’nün Siyasi ve İktisadi Fikirleri | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İçtimaiyat Enstitüsü / İstanbul | 1956 | İnceleme |
İçtimai ve İktisadî Bakımdan Türkiye'nin Karayolları | Elif / İstanbul | 1961 | İnceleme |
Gazete ve Dergileri İnceleme Metodu | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü / İstanbul | 1961 | İnceleme |
Türkiye'de Bölge Basını ve Diyarbakır Gazeteciliği | Türkiye Harsî ve İçtimaî Araştırma Derneği / İstanbul | 1962 | İnceleme |
Az Gelişmiş Ülkelerin Toplumsal Yapısı | İstanbul Matbaası / İstanbul | 1966 | İnceleme |
Ord. Prof. Dr. G. Kessler'in Sosyoloji Tarihimizdeki Yeri ve Türkiye'deki Yayınlarından Bibliyografyası | Sermet Matbaası / İstanbul | 1964 | Bibliyografya |
Doktor Rıza Nur Üzerine Üç Yazı, Yankılar Belgeler | Üçler / Ankara | 1965 | Araştırma |
Az Gelişmiş Ülkelerin Toplumsal Yapısı | İstanbul Matbaası / İstanbul | 1966 | İnceleme |
Taşra Gazeteciliği | Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti / İstanbul | 1966 | İnceleme |
Adapazarı'na Göç ve Çalışma Hayatına İntibak Araştırması | Sakarya Sosyal Araştırma Merkezi / Adapazarı | 1968 | Araştırma |
Ağrı Dağındaki Horoz | Çan Yayınları / İstanbul | 1968 | Deneme |
Türkiye'de Köy Sorunu | Kitoş / İstanbul | 1969 | İnceleme |
Az Gelişmenin Sosyolojisi | İstanbul Üniversitesi / İstanbul | 1970 | İnceleme |
Türk Halkının Mümeyyiz Vasıfları | Milli Güvenlik Akademisi / İstanbul | 1970 | İnceleme |
Az Gelişmiş Ülkeler ve Gelişme İktisadı Konularındaki Türkçe Kitaplar ve Yazılar Bibliyografyası | ? / ? | 1971 | Bibliyografya |
Mustafa Kemal Çizgisi | ? / Ankara | 1975 | İnceleme |
Temeldeki Çatlak | Çağdaş / İstanbul | 1975 | Deneme |
Fındıkoğlu Üzerine Notlar | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Matbaası / İstanbul | 1976 | İnceleme |
Prens Lûtfullah Dosyası | Çan Yayınları / İstanbul | 1977 | İnceleme |
100 Soruda Kırsal Türkiye'nin Yapısı ve Sorunları | Gerçek Yayınları / İstanbul | 1977 | İnceleme |
Montesquieu: Siyaset ve İktisat Açısından Bir Yaklaşım | Cem Yayınevi / İstanbul | 1977 | İnceleme |
Bunalımlar Türkiye'si ve Aşılamayan Dönemeçler | ? / İstanbul | 1979 | İnceleme |
Olaylar - Yayınları - Haberler | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Matbaası / İstanbul | 1979 | İnceleme |
Ülken Üzerine Notlar | İstanbul Matbaası / İstanbul | 1979 | İnceleme |
1927 Yılında Türkiye | Türk Tarih Kurumu Basımevi / Ankara | 1980 | İnceleme |
Atatürk'ü Anlamak ve Tamamlamak | Varlık Yayınları / İstanbul | 1981 | Deneme |
Yeni Osmanlılar'dan Bu Yana İngiltere'de Türk Gazeteciliği 1867-1967 | Belge / İstanbul | 1985 | İnceleme |
Atatürk'ün Milliyetçilik Anlayışı | Cumhuriyet Kitapları / İstanbul | 2010 | İnceleme |
Memleket Saat Ayarı | Cumhuriyet Kitapları / İstanbul | 2010 | Deneme |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | M.Tunç Atalay | d. 1980 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KARA FEVZİ | d. 1741 - ö. 1838 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Mete Şamilgil | d. 1934 - ö. 2015 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Yusuf Atılgan | d. 27 Haziran 1921 - ö. 9 Ekim 1989 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | İRFANÎ, Ali Osman Şimşek | d. 1921 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Sadullah Kutluer | d. 8 Haziran 1921 - ö. 19 Haziran 2006 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Sadi Uluırmak | d. 1925 - ö. 15 Eylül 1979 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Ömer Faruk Toprak | d. 14 Şubat 1920 - ö. 20 Ağustos 1979 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | M. Niyazi Akıncıoğlu | d. 1919 - ö. 1 Şubat 1979 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Ali Budak | d. 01 Temmuz 1959 - ö. - | Meslek | Görüntüle |
11 | İLKAR İMAMVERDİYEV | d. 23.09.1956 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Celal Sıtkı Gürler | d. 1905 - ö. 27 Ekim 1949 | Meslek | Görüntüle |
13 | Eren Akçiçek | d. 19 Mart 1943 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Mümtaz Zeki Taşkın | d. 15 Temmuz 1915 - ö. 2001 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Sabahattin Ergi | d. 23 Temmuz 1916 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Orhan Dündar | d. 01 Ocak 1953 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Tevfik Celal Orhan | d. 1905 - ö. 26 Ağustos 1981 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Orhan Duru | d. 18 Aralık 1933 - ö. 25 Ocak 2009 | Madde Adı | Görüntüle |