Cavit Orhan Tütengil

Cavit Orhan Öz
(d. 17 Ocak 1921 / ö. 7 Aralık 1979)
Öğretmen, Akademisyen, Denemeci, Yazar, Sosyolog, Düşünür
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Mersin'in Tarsus ilçesine bağlı Sebil köyünde doğdu. Annesi Meryem Hanım, babası Kıbrıslı Palabıyıkoğullarından köy öğretmeni olan Ali Rauf Tütengil'dir. Dördü erkek biri kız olmak üzere beş kardeşin en büyüğüdür. İlkokulu Ulaş köyünde okudu. Tarsus'ta başladığı ortaöğrenimini parasız yatılılık sınavını kazandığı İstanbul Haydarpaşa Lisesi'nde bitirdi. (1940). Yüksek Öğretmen Okulu öğrencisi olarak 1944’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü ve 1958’de aynı üniversitenin İktisat Fakültesi'ni bitirdi. 1944-1953 yılları arasında Antalya ve Diyarbakır Liselerinde felsefe, Kepirtepe ve Aksu Köy Enstitülerinde de meslek dersi öğretmeni olarak görev yaptı. 1950-1951 eğitim-öğretim yılını, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından, mesleki incelemelerde bulunmak üzere gönderildiği Fransa’da geçirdi. Burada doktora çalışmalarına başladı. Paris izlenimlerini Varlık dergisinde yayımladı. 1951 yılında Türkiye'ye dönüp Aksu Köy Enstitüsü'nde görevine devam etti. 1952 yılında o yıl aynı okula meslek dersleri öğretmeni olarak atanan Şükriye Hanım ile evlendi. Bu evliliğinden iki çocuğu oldu. 1953’te İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ne sosyoloji asistanı olarak tayin edildi. 1956’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde savunduğu "Montesquieu’nün Siyasi ve İktisadi Fikirleri" adlı doktora tezi ile Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü’ne (1957) değer bulundu. 1960 yılında "İçtimai ve İktisadi Bakımdan Türkiye’nin Karayolları" adlı çalışmasıyla doçent oldu. On yıl sonra profesörlük unvanı aldı.

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Gazetecilik Enstitüsü, Harp Akademisi ve Hacettepe Üniversitesi'nde dersler verdi. 1962-1963 eğitim-öğretim yılında İngiltere’de, British Museum’da yaptığı çalışma sırasında Dr. Rıza Nur’un elyazması kitaplarını ve Ziya Gökalp’ın Londra’da yayımlanan ilk yazısını bularak kamuoyuna tanıttı. Üniversite yıllarında Cahit Tanyol ile beraber İstanbul’da Değirmen (12 sayı, 1942-1944) adlı bir dergi çıkardı. 1953’te de Diyarbakır’da öğretmenlik yaparken Çizgi adlı fikir-sanat dergisini çıkardı. Türk Dil Kurumu, UNESCO Türkiye Temsilciliği, Türk Sosyal Bilimler, Türkiye Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Derneği gibi kurumlarda üyeliklerde bulundu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Başkanı olan Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil, 7 Aralık 1979 sabahı, üniversiteye gitmek için İç Levent otobüs durağına doğru yürürken teröristler tarafından silahlı saldırıya uğradı ve öldürüldü. Öldüğünde 58 yaşındaydı. Cenazesi Zincilikuyu Mezarlığı'na defnedildi. Mezar taşına kendi yazısından şu alıntıya yer verildi: "Dünyamızı güzelleştirmeye bakalım. Can dostların ölümünden sonra yaşamanın bedeli, dünyamızı güzelleştirme doğrultusundaki çabalardadır."

İlk yazısı 1942 yılında Mersin'de yayımlanan Bağ dergisinde yer alan Cavit Orhan Tütengil; Değirmen, Çizgi, Yenilik, Yeni Ufuklar, Türk Dili, Milliyet Sanat, Sosyoloji Dergisi ve Cumhuriyet gibi süreli yayınlarda hikâye ve yazılarını yayımlamayı sürdürmüştür. Cahit Tanyol ile çıkardıkları Değirmen dergisinde "Cavit Orhan Öz" imzasını kullanmıştır. Temel ilgi alanı "Gelişme Sosyolojisi" olan Tütengil, sosyoloji üzerine çok sayıda araştırma, inceleme kitabı yayımlamıştır. Tütengil'e göre, Türkiye, bir geçiş ülkesidir. Bu geçişte pusula ise Atatürk'ün düşünceleridir. Atatürk'ün gençlere öğütleri arasında yer alan "benim yapmak istediklerimi tamamlayınız" sözü onun için özel bir yere sahip olmuştur. Yaklaşık on yıla varan öğretmenliği sırasında, eğitim sorunlarına sadece kuramsal değil, pratik düzeyde de öneriler getirmiştir. Yabancı ve Türk düşünürler üzerine monografiler hazırlamıştır. Atatürk'ü Anlamak ve Tamamlamak Tütengil’in 1953 yılından başlayarak Atatürk ve Cumhuriyet Türkiyesi üzerine yazıp yayımladığı makalelerle yanıtları ve onlara eklenen belgesel yazıları kapsamaktadır. Denemelerini Ağrı Dağındaki Horoz (1968) ve Temeldeki Çatlak Temeldeki Çatlak (1975) adlı kitaplarında toplamıştır.

Ziya Gökalp üzerine kapsamlı araştırmalar yapan Tütengil, basın tarihimiz ve yerel basın hayatımızla da yakından ilgilenmiştir. “Basın Sosyolojisine Giriş” niteliğindeki araştırması Yeni Osmanlılar'dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği'nde, “fikri muhtevaya kavuşturulmak istenen siyasi bir eylem” olarak değerlendirdiği Türkiye dışı Türk gazeteciliğinin yüz yıllık sürecini ele almaktadır. Türkiye dışında 1867 yılında yayımlanmaya başlanan ilk Türk gazetesi ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin yayın organı olan Muhbir’le başlatılan bu çalışma, ilk sayısı 1962’de çıkan Abbottempo dergisiyle tamamlanmaktadır. Tütengil, kronolojik bir sırayla ele aldığı 20 gazete ve derginin Türkiye dışında çıkarılmasının sebeplerini, bu süreçteki siyasi ortamı ve karşılaşılan zorlukları sosyolojik açıdan değerlendirerek basın tarihimizin bir dönemine ışık tutmaktadır.


Kaynakça

Özerdim, Sami Nabi ve Perran Özben (1980). "Prof Dr. Cavit Orhan Tütengil Bibliyografyası". Sosyoloji Konferansları (XVIII., 1980). s. 163-200. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101188 Erişim Tarihi: 16. 10. 2019]

Tezcan, Mahmut (1981). "Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil'in Eğitimci Kişiliği". Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. C. 14. S. 1-2. s. 289-304.

Ülken, Yüksel (Haz.) (1984). İktisat Fakültesi Mecmuası: Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil'in Anısına Armağan (Özel Sayı 2). C. 38. S. 3-4.

Yalçın, Murat (Ed.) (2010). "Tütengil, Cavit Orhan". Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 1049-1050.

https://t24.com.tr/haber/yarin-icin-dunu-unutma-bu-fotografa-iyi-bak-37-yil-once-katledilen-prof-tutengil-hala-orada-katilleri-nerede,375213 [Erişim Tarihi: 16.10.2019]

https://www.iskultur.com.tr/yazarlar/cavit-orhan-tutengil [Erişim Tarihi: 16.10.2019]

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kultur-sanat/641227/Cavit_Orhan_Tutengil_aniliyor.html [Erişim Tarihi: 16.10.2019]

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: İSA KOYUNCU
Yayın Tarihi: 24.10.2019
Güncelleme Tarihi: 30.09.2021

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Ziya Gökalp BibliyografyasıTürkiye Felsefi, Harsî ve İçtimaî Araştırma Merkezi / İstanbul1945Bibliyografya
Köy Enstitüsü Üzerine DüşüncelerBerksoy Basımevi / İstanbul1948İnceleme
Prens Sabahattinİstanbul Matbaası / İstanbul1954Araştırma
Diyarbakır Basın Tarihi Üzerine Notlar: Gazetelerde Dergiler (1969-1953)İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Matbaası / İstanbul1954İnceleme
Ziya Gökalp Üzerine NotlarTürk Sosyoloji Cemiyeti / İstanbul1956İnceleme
Montesquieu’nün Siyasi ve İktisadi Fikirleriİstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İçtimaiyat Enstitüsü / İstanbul1956İnceleme
İçtimai ve İktisadî Bakımdan Türkiye'nin KarayollarıElif / İstanbul1961İnceleme
Gazete ve Dergileri İnceleme Metoduİstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü / İstanbul1961İnceleme
Türkiye'de Bölge Basını ve Diyarbakır GazeteciliğiTürkiye Harsî ve İçtimaî Araştırma Derneği / İstanbul1962İnceleme
Az Gelişmiş Ülkelerin Toplumsal Yapısıİstanbul Matbaası / İstanbul1966İnceleme
Ord. Prof. Dr. G. Kessler'in Sosyoloji Tarihimizdeki Yeri ve Türkiye'deki Yayınlarından BibliyografyasıSermet Matbaası / İstanbul1964Bibliyografya
Doktor Rıza Nur Üzerine Üç Yazı, Yankılar BelgelerÜçler / Ankara1965Araştırma
Az Gelişmiş Ülkelerin Toplumsal Yapısıİstanbul Matbaası / İstanbul1966İnceleme
Taşra GazeteciliğiEkonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti / İstanbul1966İnceleme
Adapazarı'na Göç ve Çalışma Hayatına İntibak AraştırmasıSakarya Sosyal Araştırma Merkezi / Adapazarı1968Araştırma
Ağrı Dağındaki HorozÇan Yayınları / İstanbul1968Deneme
Türkiye'de Köy SorunuKitoş / İstanbul1969İnceleme
Az Gelişmenin Sosyolojisiİstanbul Üniversitesi / İstanbul1970İnceleme
Türk Halkının Mümeyyiz VasıflarıMilli Güvenlik Akademisi / İstanbul1970İnceleme
Az Gelişmiş Ülkeler ve Gelişme İktisadı Konularındaki Türkçe Kitaplar ve Yazılar Bibliyografyası? / ?1971Bibliyografya
Mustafa Kemal Çizgisi? / Ankara1975İnceleme
Temeldeki ÇatlakÇağdaş / İstanbul1975Deneme
Fındıkoğlu Üzerine Notlarİstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Matbaası / İstanbul1976İnceleme
Prens Lûtfullah DosyasıÇan Yayınları / İstanbul1977İnceleme
100 Soruda Kırsal Türkiye'nin Yapısı ve SorunlarıGerçek Yayınları / İstanbul1977İnceleme
Montesquieu: Siyaset ve İktisat Açısından Bir YaklaşımCem Yayınevi / İstanbul1977İnceleme
Bunalımlar Türkiye'si ve Aşılamayan Dönemeçler? / İstanbul1979İnceleme
Olaylar - Yayınları - Haberlerİstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Matbaası / İstanbul1979İnceleme
Ülken Üzerine Notlarİstanbul Matbaası / İstanbul1979İnceleme
1927 Yılında TürkiyeTürk Tarih Kurumu Basımevi / Ankara1980İnceleme
Atatürk'ü Anlamak ve TamamlamakVarlık Yayınları / İstanbul1981Deneme
Yeni Osmanlılar'dan Bu Yana İngiltere'de Türk Gazeteciliği 1867-1967Belge / İstanbul1985İnceleme
Atatürk'ün Milliyetçilik AnlayışıCumhuriyet Kitapları / İstanbul2010İnceleme
Memleket Saat AyarıCumhuriyet Kitapları / İstanbul2010Deneme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1M.Tunç Atalayd. 1980 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2KARA FEVZİd. 1741 - ö. 1838Doğum YeriGörüntüle
3Mete Şamilgild. 1934 - ö. 2015Doğum YeriGörüntüle
4Yusuf Atılgand. 27 Haziran 1921 - ö. 9 Ekim 1989Doğum YılıGörüntüle
5İRFANÎ, Ali Osman Şimşekd. 1921 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Sadullah Kutluerd. 8 Haziran 1921 - ö. 19 Haziran 2006Doğum YılıGörüntüle
7Sadi Uluırmakd. 1925 - ö. 15 Eylül 1979Ölüm YılıGörüntüle
8Ömer Faruk Toprakd. 14 Şubat 1920 - ö. 20 Ağustos 1979Ölüm YılıGörüntüle
9M. Niyazi Akıncıoğlud. 1919 - ö. 1 Şubat 1979Ölüm YılıGörüntüle
10Ali Budakd. 01 Temmuz 1959 - ö. -MeslekGörüntüle
11İLKAR İMAMVERDİYEVd. 23.09.1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Celal Sıtkı Gürlerd. 1905 - ö. 27 Ekim 1949MeslekGörüntüle
13Eren Akçiçekd. 19 Mart 1943 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Mümtaz Zeki Taşkınd. 15 Temmuz 1915 - ö. 2001Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Sabahattin Ergid. 23 Temmuz 1916 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Orhan Dündard. 01 Ocak 1953 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Tevfik Celal Orhand. 1905 - ö. 26 Ağustos 1981Madde AdıGörüntüle
18Orhan Durud. 18 Aralık 1933 - ö. 25 Ocak 2009Madde AdıGörüntüle