Madde Detay

Mersin'in Tarsus ilçesine bağlı Sebil köyünde doğdu. Annesi Meryem Hanım, babası Kıbrıslı Palabıyıkoğullarından köy öğretmeni olan Ali Rauf Tütengil'dir. Dördü erkek biri kız olmak üzere beş kardeşin en büyüğüdür. İlkokulu Ulaş köyünde okudu. Tarsus'ta başladığı ortaöğrenimini parasız yatılılık sınavını kazandığı İstanbul Haydarpaşa Lisesi'nde bitirdi. (1940). Yüksek Öğretmen Okulu öğrencisi olarak 1944’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü ve 1958’de aynı üniversitenin İktisat Fakültesi'ni bitirdi. 1944-1953 yılları arasında Antalya ve Diyarbakır Liselerinde felsefe, Kepirtepe ve Aksu Köy Enstitülerinde de meslek dersi öğretmeni olarak görev yaptı. 1950-1951 eğitim-öğretim yılını, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından, mesleki incelemelerde bulunmak üzere gönderildiği Fransa’da geçirdi. Burada doktora çalışmalarına başladı. Paris izlenimlerini Varlık dergisinde yayımladı. 1951 yılında Türkiye'ye dönüp Aksu Köy Enstitüsü'nde görevine devam etti. 1952 yılında o yıl aynı okula meslek dersleri öğretmeni olarak atanan Şükriye Hanım ile evlendi. Bu evliliğinden iki çocuğu oldu. 1953’te İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ne sosyoloji asistanı olarak tayin edildi. 1956’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde savunduğu "Montesquieu’nün Siyasi ve İktisadi Fikirleri" adlı doktora tezi ile Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü’ne (1957) değer bulundu. 1960 yılında "İçtimai ve İktisadi Bakımdan Türkiye’nin Karayolları" adlı çalışmasıyla doçent oldu. On yıl sonra profesörlük unvanı aldı.

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Gazetecilik Enstitüsü, Harp Akademisi ve Hacettepe Üniversitesi'nde dersler verdi. 1962-1963 eğitim-öğretim yılında İngiltere’de, British Museum’da yaptığı çalışma sırasında Dr. Rıza Nur’un elyazması kitaplarını ve Ziya Gökalp’ın Londra’da yayımlanan ilk yazısını bularak kamuoyuna tanıttı. Üniversite yıllarında Cahit Tanyol ile beraber İstanbul’da Değirmen (12 sayı, 1942-1944) adlı bir dergi çıkardı. 1953’te de Diyarbakır’da öğretmenlik yaparken Çizgi adlı fikir-sanat dergisini çıkardı. Türk Dil Kurumu, UNESCO Türkiye Temsilciliği, Türk Sosyal Bilimler, Türkiye Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Derneği gibi kurumlarda üyeliklerde bulundu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Başkanı olan Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil, 7 Aralık 1979 sabahı, üniversiteye gitmek için İç Levent otobüs durağına doğru yürürken teröristler tarafından silahlı saldırıya uğradı ve öldürüldü. Öldüğünde 58 yaşındaydı. Cenazesi Zincilikuyu Mezarlığı'na defnedildi. Mezar taşına kendi yazısından şu alıntıya yer verildi: "Dünyamızı güzelleştirmeye bakalım. Can dostların ölümünden sonra yaşamanın bedeli, dünyamızı güzelleştirme doğrultusundaki çabalardadır."

İlk yazısı 1942 yılında Mersin'de yayımlanan Bağ dergisinde yer alan Cavit Orhan Tütengil; Değirmen, Çizgi, Yenilik, Yeni Ufuklar, Türk Dili, Milliyet Sanat, Sosyoloji Dergisi ve Cumhuriyet gibi süreli yayınlarda hikâye ve yazılarını yayımlamayı sürdürmüştür. Cahit Tanyol ile çıkardıkları Değirmen dergisinde "Cavit Orhan Öz" imzasını kullanmıştır. Temel ilgi alanı "Gelişme Sosyolojisi" olan Tütengil, sosyoloji üzerine çok sayıda araştırma, inceleme kitabı yayımlamıştır. Tütengil'e göre, Türkiye, bir geçiş ülkesidir. Bu geçişte pusula ise Atatürk'ün düşünceleridir. Atatürk'ün gençlere öğütleri arasında yer alan "benim yapmak istediklerimi tamamlayınız" sözü onun için özel bir yere sahip olmuştur. Yaklaşık on yıla varan öğretmenliği sırasında, eğitim sorunlarına sadece kuramsal değil, pratik düzeyde de öneriler getirmiştir. Yabancı ve Türk düşünürler üzerine monografiler hazırlamıştır. Atatürk'ü Anlamak ve Tamamlamak Tütengil’in 1953 yılından başlayarak Atatürk ve Cumhuriyet Türkiyesi üzerine yazıp yayımladığı makalelerle yanıtları ve onlara eklenen belgesel yazıları kapsamaktadır. Denemelerini Ağrı Dağındaki Horoz (1968) ve Temeldeki Çatlak Temeldeki Çatlak (1975) adlı kitaplarında toplamıştır.

Ziya Gökalp üzerine kapsamlı araştırmalar yapan Tütengil, basın tarihimiz ve yerel basın hayatımızla da yakından ilgilenmiştir. “Basın Sosyolojisine Giriş” niteliğindeki araştırması Yeni Osmanlılar'dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği'nde, “fikri muhtevaya kavuşturulmak istenen siyasi bir eylem” olarak değerlendirdiği Türkiye dışı Türk gazeteciliğinin yüz yıllık sürecini ele almaktadır. Türkiye dışında 1867 yılında yayımlanmaya başlanan ilk Türk gazetesi ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin yayın organı olan Muhbir’le başlatılan bu çalışma, ilk sayısı 1962’de çıkan Abbottempo dergisiyle tamamlanmaktadır. Tütengil, kronolojik bir sırayla ele aldığı 20 gazete ve derginin Türkiye dışında çıkarılmasının sebeplerini, bu süreçteki siyasi ortamı ve karşılaşılan zorlukları sosyolojik açıdan değerlendirerek basın tarihimizin bir dönemine ışık tutmaktadır.