Tarık Günersel

Mustafa Tarık Günersel
(d. 27 Haziran 1953 / ö. -)
Şair, öykücü, senarist, tiyatrocu, dramaturg, oyuncu, aktivist.
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Şair, öykücü, aforist, çevirmen, libertist, denemeci, dramaturg, oyuncu ve yönetmen Tarık Günersel 27 Haziran 1953’te İstanbul’da doğdu. Tam adı Mustafa Tarık Günersel’dir. Bankacı Güngör (Tanyeri) Hanım ile siyasetçi İsmet Günersel’in oğludur. Sanatsever bir aile ortamında büyüdü. Çocukluğunda büyükbabası Necmeddin Günersel’in Mukadderat ve İrade adlı eserinin yazılış sürecinden etkilendi. Amcası çevirmen ve tıp doktoru Saffet Günersel bugüne kadar otuzdan fazla eseri Almancadan Türkçeye kazandırmıştır. Tarık Günersel ortaöğrenimini Kadıköy Maarif Kolejinde sürdürürken kazandığı AFS Uluslararası Bursu ile liseyi Amerika’da Sheboygan North High School’da tamamladı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. 1978’de çevirmen Füsun Günersel ile evlendi. 1980’de dünyaya gelen kızları Dr. Adalet Barış Günersel yazar ve eğitim psikoloğudur.

Tarık Günersel, 12 Eylül sürecinde dört yıl Suudi Arabistan’da İngilizce öğretmenliği yaptı (1982-1986). 1991-2014 yılları arasında İstanbul Şehir Tiyatrosunda dramaturg ve oyuncu olarak çalıştı. Bazı filmlerde rol aldı. 15 yaşında iken tanıştığı Selman Ada’nın bestelemesi için ilk librettosunu 1989’da yazdı. Alibaba ve Kırk Haramiler adlı bu eser, iki perdelik bir operadır. 1993’te Mavi Nokta Poetik Operası ve 2002’de Aşk-ı Memnu Operası ile 2013'te Başka Dünya (Another Planet) operasının librettolarını da yazdı. Alibaba ve Kırk Haramiler ile Mavi Nokta oratoryosu Devlet Opera ve Balesi tarafından İstanbul, Ankara, İzmir ve Mersin’de sahnelendi. 2005 yılından bu yana Birgün gazetesinde köşe yazıları yazmakta, ayrıca edebiyat ve tiyatro çalışmalarını sürdürmektedir. Piyeslerinin edebî versiyonlarını destan veya öykü olarak da işleyen Günersel 1974'te 'ömür boyu gelişecek çok türde bir mozaik' projesini oluşturdu.

1992'de Türkiye'nin ilk şiir atölyesini açtı. 1996'da Şiir Uzayı Laboratuvarı (Poetic Space Lab) oluşumuna öncülük etti. Önerdiği Dünya Şiir Günü fikri önce bu oluşumda Gülseli İnal'ın 21 Nisan gününün seçilmesi önerisiyle desteklendi. 1997'de İnal ile Günersel'in önerisi PEN Türkiye Merkezi Genel Kurulunda kabul gördü ve Prof. Dr. Suat Karantay tarafından Uluslararası PEN Kongresi gündemine taşındı. Günersel'in Edinburgh PEN Kongresindeki sunumu üzerine Uluslararası PEN tarafından da benimsenen öneri daha sonra UNESCO tarafından 21 Mart olarak takvime alındı. 2007-2009 döneminde ve 2011-2014 yıllarında PEN’in Türkiye Merkez Başkanı olarak görev yapan Günersel, 2010-2012 dönemi için Tokyo'daki PEN Kongresinde Uluslararası Yönetim Kuruluna seçildi. 2005'te başlattığı Tiyatro Su oluşumu 2011'de davet ettiği Uskan Çelebi (müzisyen), Özlem Arıkan Serbez (dekor ve kostüm tasarımcısı ve koreografi) ve Alpay Serbez (ışık tasarımcısı) gibi sanatçılarla amatör bir kumpanya olarak gelişmeye başladı.

ZNN Yazar Ajansı tarafından temsil edilen yazar 2005 yılında Kadıköy Maarif Koleji ve Anadolu Lisesi Mezunlar Derneği tarafından Kristal Martı ödülüne layık bulunmuştur. 2011'de 36. İsmet Kuntay Tiyatro Ödülleri'nde En İyi Dramaturg ödülünü kazandı. ABD'de yayınlanan World Literature Today (Günümüz Dünya Edebiyatı) dergisinin Ocak-Şubat 2011 sayısında yazarla kapsamlı bir röportaj yer aldı. 2013 yılında Sampsonia Way internet dergisinde “Dünya Uygarlığı Projesi” yayınlandı. Bunu dünyanın farklı yerlerinden aydınların imzaladığı “Declaration of Earth Civilization” izledi. Evli ve bir kız çocuğu babası olan Günersel, yaşamını İstanbul’da sürdürmektedir. PEN’in yanı sıra Edebiyatçılar Derneği üyesidir.

Şiirleri ilk defa 1976’da Murat Belge tarafından çıkarılan Birikim dergisinde yayımlandı. Şiir ve yazıları Oluşum, Varlık, Sanat Olayı, Yazko Edebiyat, Adam Sanat, Adam Öykü, Sombahar, Yeni Biçem, Milliyet Sanat ve Ludingirra gibi dergilerde çıktı. Bazı şiirleri de Kanada, Amerika ve Fransa’da yayımlandı. Halit Ziya Uşaklıgil ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi Türk edebiyatının önemli isimlerinden sahne uyarlamaları yaptı. Görsel şiir, somut şiir, letrist şiire örnek sayılabilecek şiirleriyle tanındı. Şiirde avangardist bir tavır gösteren Günersel, harfler ve imlerle şiiri görselliğe yasladığı denemeler yaptı. Günersel'e göre şiir, yapılan bir şeydir. Harflerden, imlerden, sözcüklerden zekâyla yapılan bir şey. Aynı anda hem göze hem akla hem kulağa seslenen bir yapı. Sözcüklerle oynanarak yapılan bir oyundur. 1996'da kendi evinde, gençlerden oluşan bir grupla 'Şiir Uzayı Laboratuvarı'nı kuran Günersel’e göre şiir, laboratuvarda üretilen bir şeydir ama her şey gibi onun da kaynağı, başlangıcı ve sonu uzaydır.

Talat Sait Halman, World Literatur Today’de Günersel’in şiirinin özgünlüğüne şu cümlelerle dikkat çekmiştir: “Tarık Günersel’in şiiri Türk dilinde bir başkasının şiiriyle ne benzerlik ne de ilişki taşır. Cesur piyesleri yapımcıları ürküten bir piyes yazarı, libretto türüne yeni bir hayatiyet kazandıran bir librettist, öyküleri Türkiye'de başka kimseninkilere benzemeyen bir öykücü olan Günersel'in vizyonu -ve misyonu- Türk şiir yaşantısına yeni bir biçim vermektir. Getirdiği yenilikler edebiyatın kurulu düzeni tarafından direnişle karşılanıyor. Tutucular yenilikçilerin önünde, şimdilik.” (Halman 1990, www.tarikgunersel.com). Günersel’in şiir dışında sanatın çok farklı alanlarında yer alması, farklı dallarda eserler vermesi ve bilhassa tiyatroda yetkinliğini göstermiş olması Necmiye Alpay’ın Günersel’i, “şiiri tiyatrosuz yapamayacak kadar kurgucu, tiyatroyu şiirsiz yapamayacak kadar yoğunlukçu” şeklinde değerlendirmesine yol açmıştır. Alpay, zekâ ile duygu birlikteliğinin Günersel şiirindeki önemine vurgu yapmıştır (Alpay 1990 www.tarikgunersel.com).

Tarık Günersel’in şiirleri harf ve hecelerle, kelimelerle, sayılarla ve bilgisayar teknikleriyle yazılan (kendi deyimiyle “yapılan”) somut şiirler olarak sınıflandırılmıştır. Ahmet Uslu, Tarık Günersel’in şiirlerini somut şiir bağlamında ele aldığı makalesinde şairin anlatma ihtiyacını kelimelerle değil, görsel sunumla ifade ederek işaret dili ile okura seslendiği sonucuna varmıştır. “Geleneğin şiir anlayışını reddeden bir anlayışın ürünü olarak da görebileceğimiz somut şiir, Günersel’i şair olarak farklı bir konuma getirmektedir. Şiirlerinde harflerden, hecelerden, kelimelerden, sayılardan ve bilgisayar tekniklerinden yararlanan şair, hayal gücünün sınırlarını zorlar. Kelime ve kavramları istediği gibi bir araya getirip sayfa içerisinde düzenleyerek okura daha geniş bir düşünme alanı oluşturur” (Uslu 2017: 344). Görsellik ve sesin öne çıktığı şiirlerinde, hem kendisinin daha önce yazdığı metinlerle, tiyatrolarla hem de Kutadgu Bilig veya Mesnevi gibi daha eski eserlerle kurduğu bağlantılarla özgünlüğü yakalamaya çalışmıştır. “Şair ve yazar olarak çeşitliliğe verdiğim önem 1972’de tasarladığım ‘Mozaik’ projesi bağlamında değerlendirilmeli” diyen Günersel, şiirde sesi ve görselliği öne çıkarmasıyla kendine özgü bir yer edinmiştir. Şair hakkında 1982’de Oluşum, 1990’da Geniş Zamanlar ve 1995’te Sombahar dergilerinde özel bölümler hazırlanmıştır. Yazın yaşamı boyunca Mevlana’dan Seneca’ya, Hafız-ı Şirazi’den Kutadgu Bilig’e, Hammurabi’ye, felsefeciler, mistikler, şairler, yasakoyucular, yaşam kılavuzları, bilgelik öyküleri ve insanlığın destanlarının izlerini süren, bunları bazen aforizmalar, bazen öyküler, bazen de şiir-öyküler olarak yeniden yorumlayıp yazan bir şair olarak konumlandırılmıştır.

Şair, tiyatro alanında yalnızca yazar olarak değil oyuncu olarak da yer almıştır. Usta ile Balıkçısı, Portreler, Neron ile Agrippina, Yaşasın Delilik, Aşk-ı Memnu, Güneşte On Kişi, Moliere ya da Kara Komplo, Cimri gibi birçok oyunda rol almış ve çok sayıda da oyunun yönetmenliğini üstlenmiştir. Tarık Günersel tiyatroda olduğu gibi sinemada da aktif bir şekilde yer almış, hem oyuncu hem de senarist olarak yetkinliğini göstermiştir. Şükran Kozalı’nın Eğreti Gelin romanını senaryoya uyarlamış, yanı sıra Uzak İhtimal, Abdülhamid Düşerken, Cumhuriyet, Düş Gezginleri, Ölü Bir Deniz ve Sabahattin Ali’nin öyküsünden uyarlanan Düşman adlı sinema filmlerinde oyunculuk yapmıştır.

Kaynakça

“Tarık Günersel Özel Bölümü”. Sombahar. Ocak-Şubat 1995, S.27.

“Tarık Günersel”. http://www.biyografya.com/biyografi/3593, [erişim tarihi: 25.05.2019].

Alpay, Necmiye ve Evren Erem (1995). “Güzeldi Bu Yeterince İmkânsızdı”. (Söyleşi). Sombahar. Ocak-Şubat, 27.

Cıbıroğlu, Yıldız (2002). “Tarık Günersel’n Şiirinde ‘Bilinçdışı’”. Varlık, Ekim, 28-30.

http://www.tarikgunersel.com/tiyatro/, [erişim tarihi: 25.05.2019].

İnal, Gülseli (1995). “Tarık Günersel Etika’sı ve Estetiği”. Sombahar. Ocak-Şubat, 27.

Küçük, Sena (2016). Modern Türk Tiyatrosunda Mitoloji. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Peker, Hüseyin (2000). “Sürpriz Dolu Şiirler”. Cumhuriyet Kitap. 529, 6 Nisan 2000.

Taftalı, Oktay (1995). “Tarık Günersel Şiirinde Fenomenolojik İlgi”. Sombahar. Ocak-Şubat, 27.

Uslu, Ahmet (2017). “Somut Şiir Bağlamında Tarık Günersel’in Şiirleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 327-346.

Yalçın, Murat [Ed.] (2011). “Günersel, Tarık”. Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. I, 472-473.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. MACİT BALIK
Yayın Tarihi: 12.06.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Otmopoli'de AkşamYaşantı Yayınları / İstanbul1982Şiir
Planlar Kalıntı Olduğu ZamanYaşantı Yayınları / İstanbul1983Şiir
Bir "Geçiş" ToplumundaYaşantı Yayınları / İstanbul1983Diğer
Muhafız Gücü: 1 Hayal Gücü: 0Gölge Yayınevi / İstanbul1989Diğer
Ali Baba ve Kırk Haramiler (libretto). / Ankara Devlet Opera ve Balesi1991(sahnelendiği yıl)Tiyatro
Uzay BilinciBroy Yayınevi / İstanbul1993Diğer
Mavi Nokta (oratoryo librettosu). / İstanbul Devlet Opera ve Balesi1998 (sahnelendiği yıl)Tiyatro
Zaman Denen Oyuncak MozaikOm Yayınları / İstanbul1999Şiir
Bedenlere İnanır Mısınız?Om Yayınları / İstanbul1999Hikâye
Bir Dağ Yolunda (Tony Curtis)Metis Yayınları / İstanbul1999Çeviri
KumlaşmakKaf Yayınları / İstanbul1999Hatıra
Yarım Bardak SuMitos Boyut Yayınları / İstanbul2004Tiyatro
İzler (Toplu Şiirler)Yapı Kredi Yayınları / İstanbul2005Şiir
Toplu Oyunları I - Altın Post, Neron ile AgripinaMitos Boyut Yayınları / İstanbul2007Tiyatro
DoğacıArtshop / İstanbul2008Şiir
49 Poems From MozaicArtshop / İstanbul2008Şiir
300 Yaş KonuşmasıHelikopter Yayınları / İstanbul2009Hikâye
Oluşmak - Yaşam Düşünceleri 6011Pan Yayıncılık / İstanbul2011Diğer
Satı Ay - Leila ile Lee'nin Baladı (David Greig)Mitos Boyut Yayınları / İstanbul2011Çeviri
Godot'yu Beklerken (S. Beckett)Kabalcı Yayınları / İstanbul2012Çeviri
Labirentin KâbusuBence Kitap Yayınları / İstanbul2012Şiir
Nasıl Gidiyo' Kölelik?Bence Kitap Yayınları / İstanbul2012Deneme
Piyesler IBence Kitap Yayınları / İstanbul2012Tiyatro
Mevlânâ'ya ŞükranBence Kitap Yayınları / İstanbul2013Şiir
Gezi (Seçilmiş Şiirler)Artshop / İstanbul2013Şiir
Heptameron Ku Ku Ku Ku ya da Şehir Düşerken Meleklerin Cinsiyeti Üzre Tartışmaya DairKırmızı Kedi Yayınevi / İstanbul2017Deneme
İzdüşümlerKırmızı Kedi Yayınları / İstanbul2018Şiir

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Güzide Ertürkd. 10 Eylül 1985 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Metin Eloğlud. 11 Mart 1927 - ö. 11 Ekim 1985Doğum YeriGörüntüle
3ATÂ, Şânî-zâde Mehmed Atâ'ullâh Efendid. ? - ö. 1826Doğum YeriGörüntüle
4Yaşar Miraçd. 9 Eylül 1953 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5ERHAN YILMAZd. 12.02.1953 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Yüksel Kanard. 03 Mart 1953 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Mustafa Közd. 1959 - ö. ?MeslekGörüntüle
8Nusret Kemal Otyamd. 11 Eylül 1922 - ö. 2 Şubat 2015MeslekGörüntüle
9Türkân Gedik Bengid. 1942 - ö. ?MeslekGörüntüle
10İhsan Kudretd. 10 Temmuz 1918 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11Ertan Mısırlıd. 17 Eylül 1958 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12Ümit Kaftancıoğlud. 1935 - ö. 11 Nisan 1980Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13GENCÎ, Mustafad. ? - ö. 1650Madde AdıGörüntüle
14HULDÎ, Mustafa Efendid. 1667-68 - ö. 1725-26Madde AdıGörüntüle
15ÇAVUŞ, Mustafa Sarıkayad. 1912 - ö. ?Madde AdıGörüntüle